شناخت و اراده؛ دو راه رسیدن به کمال
پیشرفت علوم و تکنولوژی و حتی برقراری عدالت اجتماعی ابزار و وسیله‌ای برای رسیدن به کمال حقیقی  است. رشد و کمال حقیقی انسان در گرو دو رکن شناخت و اراده است؛ چرا که انسان در صورتی می‌تواند در افعال اختیاری خود، راه بهتر را برگزیند که نسبت به آن شناخت داشته باشد؛ اما شناخت به تنهایی کافی نیست؛ همان‌گونه که بسیاری از افراد به مضرات دخانیات آگاه هستند، اما خودشان، دخانیات مصرف می‌کنند. از این‌رو اراده و عامل درونی مانند تعهد و تقوا لازم است تا فرد به آنچه آگاهی دارد، جامه عمل بپوشاند.
برای رشد جامعه انسانی باید این دو عامل را ترویج و تقویت کرد؛در واقع این دو عامل همان تعلیم و تزکیه است که در قرآن مطرح است و صد البته که قشر اساتید و فرهیخته اولویت دارند که این دو رکن را در جامعه، ترویج کرده و تحقق بخشند.
تلاش در دو بخش اثباتی و سلبی لازمه انجام وظیفه است. از طرفی باید شرایطی که زمینه شناخت و تربیت را ایجاد می‌کند، به وجود آورد و از سوی دیگر باید مراقب آفت‌ها و سموم بود؛ چرا که این امور، مانع تأثیرگذاری عامل اثباتی می‌شود. از این رو باید عوامل اثباتی و آفت‌ها را به خوبی شناسایی کنیم.
در این 40 سال در جهت انجام وظیفه اثباتی، کارهای بسیارخوبی صورت گرفته است و خداوند جوانانی به ما داده است که باید به خاطر وجود آنها شکرگزار خداوند باشیم؛ اما حقیقت این است که آفت‌هایی نیز در کنار آنها وجود دارد که باید بیشتر به آنها توجه شود.
لزوم تربیت صحیح و مراقبت از خود
گاهی فرد مؤمن است، اما از آنجا که در عمل، مراقبت چندانی ندارد و مرتکب گناه می‌شود، به مرور به احکام بی‌اعتنا می‌شود و کم‌کم در اعتقاداتش شک ایجاد می‌شود و به جایی می‌رسد که منکر آنها می‌شود. یعنی انحراف در رفتار موجب تغییر عقیده می‌شود.
برای تقویت اراده و انگیزه، نیاز به تمرین است، اما مرد تمرین کم است،غالب افراد به دنبال زندگی راحت، آرام و بی دردسر هستند و نه دنبال انجام تکلیف؛ اما باید نسبت به میزان استعداد افراد مختلف، زمینه تربیت و رشد آنها را فراهم کرد.
هر کس نعمت بیشتری از خداوند گرفته، مسئولیت بیشتری نیز دارد،لذا قشر فرهیخته که نعمت‌های بیشتری از خدا گرفته‌اند – مانند نعمت استعداد، سلامت بدن، اعتماد و اعتبار اجتماعی – تکلیف بیشتری نیز نسبت به سایرین دارند؛ البته وضعیت تکالیف در شرایط عادی با شرایط اضطراری فرق می‌کند. امروز نیز که قدرت‌های استکباری علیه اسلام بسیج شده‌اند، شرایط اضطراری است و تکلیف سنگین‌تری بر دوش ماست.
هجوم بی‌سابقه دشمنان به کیان اسلام
 کمتر دوره‌ای به اندازه عصر حاضر وجود داشته است که این همه دشمن، دشمنی و ابزار‌های دشمنی علیه اسلام جمع شده باشد. آنان در کنار استفاده از ابزارهای تحریم و تخریب اقتصاد و فروش اسلحه به کشورها، از ابزارهای فرهنگی، علمی و حتی بهداشتی نیز علیه نظام اسلامی استفاده می‌کنند.
این همه فعالیت‌های دشمنان علیه نظام اسلامی و مردم مسلمان ایران به خاطر این است که این مردم می‌خواهند زندگی انسانی داشته باشند و به غیر از ترقی و رفع نیازهای مادی، به دنبال رشد انسانیت و رسیدن به کمال ابدی خود هستند. در واقع گناه این مردم، کمال‌طلبی و خارج شدن از دایره حیوانیت است.
باید در داشته‌های علمی و تربیتی خود، بازنگری کنیم،اگر در معلومات و باورهایمان، ضعفی داریم، باید به دنبال جبران آن باشیم؛ اگر در اخلاق و ارزش‌ها ضعف داشته و گرایش‌های مادی و دلبستگی به لذت‌ها در ما وجود دارد، ابتدا به تعلیم و تربیت خود بپردازیم؛ در مرحله بعد به دنبال راهکارهایی برای تقویت این دو عامل در جامعه برآییم.
 سخنرانی آيت‌الله مصباح يزدي (دام ظله) درهجدهمین اجلاس سراسری بسیج اساتید کشور در دانشگاه تهران ؛ 14/6/97
زلال بصیرت روزهای  پنج شنبه منتشر می‌شود.