فریده شریفی
وقتی می‌گوییم «هنر نزد ایرانیان است و بس» یعنی چه؟!
یعنی اینکه وقتی وارد یک فروشگاه صنایع دستی می‌شویم با گنجینه‌ای از صنایع دستی ساخته و پرداخته هنرمندان ایرانی مواجه می‌شویم، از تنگ‌های بلورین رنگی گرفته تا گلدان‌ها و ظرف‌های سرامیکی قشنگ و رنگارنگ، از صنایع چوبی منبت‌کاری شده گرفته تا سینی‌های نقره و ورشوی قلم‌زنی شده، از فرش و گلیم و جاجیم گرفته تا گیوه و لباس و پشتی‌های زیبا و روح‌نواز، همه و همه در قفسه‌های شیشه‌ای، بوفه‌ها و دکورهای چوبی قرار گرفته تا با دیدن آنها فراموش نکنیم که صنایع دستی و کالاهای ایرانی در چه جایگاه و منزلتی قرار دارند و کالاهای بی‌کیفیت خارجی به هیچ‌وجه با آنها برابری نمی‌کند.
امروزه نقش فکر و هنر هنرمندان ایرانی در تولید محصولات خانگی و صنایع دستی زبانزد عام و خاص است و در اقصی نقاط دنیا از هنر تولیدکنندگان صنایع دستی ایران تعریف و تمجید می‌کنند. هر مسافری که به خارج می‌رود در چمدان خود تعداد قابل توجهی از صنایع دستی ایران را به عنوان سوغات برای اقوام و خویشان خود می‌برد و مطمئن است که هیچ کالا و هدیه‌ای به اندازه صنایع دستی زیبای ایران برای خویشاوندان و دوستانش باارزش و گرانبها نیست.
خانمی که سال‌ها در یکی از کشورهای اروپایی زندگی می‌کند برای گزارشگر کیهان نقل می‌کند که هر بار که به ایران می‌آیم مقدار زیادی صنایع دستی از پارچه‌های سوزن‌دوزی شده گرفته تا ظروف سفالی و قلمکاری شده، همچنین کیف و کفش پارچه‌ای ساخت اصفهان برای سوغاتی می‌برم و مقداری را به فامیل و دوستان و همسایگانم به عنوان سوغات هدیه می‌دهم اما استقبال دوستان و همسایه‌های اروپایی از این صنایع دستی به حدی است که هر وقت به خانه آنها می‌روم می‌بینم که رومیزی قلمکاری اصفهان روی میز ناهارخوری آنها قرار دارد و از سایر سوغاتی‌های ایران فراوان در گوشه و کنار خانه‌هایشان به چشم می‌خورد به نحوی که فکر می‌کنم چند بار دیگر به ایران بیایم و سوغاتی‌های ایران را برای آنها به عنوان کادو ببرم سبک منزل آنها کاملا ایرانی خواهد شد و تفاوتی با منزل من ندارد.
وی اضافه می‌کند: «جالب این است که هر بار می‌خواهم به ایران بیایم به خانه من می‌آیند و با پیشنهاد پول از من می‌خواهند صنایع دستی بیشتری برای آنان ببرم و پول آنها را حساب کنند چون معتقدند که صنایع دستی زیبای ایرانی حتما گرانقیمت است و نمی‌توان همیشه آنها را به عنوان کادو و هدیه به دیگران پیشکش کرد.»
حتی برخی از آنان پیشنهاد می‌کنند که با من به ایران بیایند و خودشان مستقیما از ایران خرید کنند و این همه جاذبه‌های زیبا و صنایع دستی و هنر ارزشمند ایرانیان را از نزدیک ببینند.»
صنایع دستی، صنعتی پرسود
 اما مهجور
صنایع دستی مجموعه‌ای از هنرها و صنایعی است که با استفاده از مواد اولیه بومی و با کمک دست و ابزار دستی ساخته می‌شود و در آن از ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده استفاده می‌شود و همین ویژگی آن را از سایر محصولات ماشینی و کارخانه‌ای جدا می‌سازد.
صنایع دستی ایران اعم از میناکاری، جواهرسازی، قلمکارسازی، حصیربافی و معرق، سوزن‌دوزی، آیینه‌کاری، نقاشی، چرم‌دوزی، کاشی‌سازی، گیوه‌دوزی و... به لحاظ تنوع و کیفیت در راس همه محصولات و صنایع دستی کشورهای دیگر قرار دارد اما متاسفانه به دلیل بی‌توجهی یا کم‌توجهی مهجور مانده و از رونق افتاده است.
«شاهین مرآت» کارشناس ارشد طرح و نقشه قالی در این‌باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «صنایع دستی بعد از نفت پردرآمدترین کالای صادراتی است اما به دلیل غفلت و بی‌توجهی مهجور مانده است، در حالی‌که نقش و اهمیتی که صنایع دستی در دو بخش اشتغال و گردشگری دارد آنچنان است که باعث رونق اقتصادی کشور خواهد شد.»
وی اضافه می‌کند: «به رغم هنرمندان و صنعتگران زبده و مجرب، مواد خام مناسب و ارزان، علاقه مردم به صنایع دستی و جذابیت این کالاهای ساخت دست برای کشورهای خارجی، اما متاسفانه این صنعت آن‌طور که باید و شاید پیشرفت نداشته و علت آن را می‌توان در اصرار بر استفاده از سبک‌های گذشته، نبود نمایشگاه‌ها و بازارهای عرضه این کالاها، بی‌توجهی به خواست و سلیقه مشتریان، واردات کالاهای بی‌کیفیت اما ارزان خارجی به کشور به ویژه کالاهای چینی و بالا بودن قیمت این صنایع دانست.»
این طراح نقش قالی همچنین می‌گوید: «یکی از عواملی که صنایع دستی ایران را از رونق انداخته و با بی‌توجهی مواجه کرده ورود بی‌رویه و فراوان کالاهای ماشینی به بازار است. به طور مثال در شرایط حاضر برای مصرف‌کننده راحت‌تر و ارزان‌تر است که به جای فرش دستی از فرش ماشینی استفاده کند چرا که ارزان‌تر است و با درآمد اقتصادی خانواده مطابقت می‌کند اما خریدن فرش‌های تبریز، محلات، کاشان، نایین و... به خصوص اگر در آنها از مواد اولیه گرانقیمت مانند ابریشم استفاده شده باشد برای خانواده‌ها خیلی گران تمام می‌شود.»
وی اضافه می‌کند: «کسانی که دست‌اندرکار تولید فرش دستی هستند دقیقا این مشکلات را می‌دانند و علت بی‌رونقی و کسادی بازار فرش دستی را درک می‌کنند اما ذکر این واقعیت ضروری است که مصرف‌کنندگان و مشتریان فرش باید این مسئله را در نظر بگیرند که فرش ماشینی هرچند ارزان‌تر است اما شرایط و ویژگی‌های فرش دستی را ندارد، به طور مثال فرش‌های ماشینی دوام کمتری دارند خیلی زود رنگ‌هایشان عوض می‌شود و شفافیت و پررنگ‌بودن قبلی را ندارند، به راحتی هرگونه پرز، مو و گرد و خاک را جذب می‌کنند و پس از یک یا چند بار شستن اصطلاحا از سکه می‌افتند و زیبایی قبلی را ندارند. در حالی که فرش‌های دستی هرچه استفاده بیشتری شوند و اصطلاحا پا بخورند زیباتر می‌شوند، مطابق این ضرب‌المثل که «فرش کرمان روز به روز زیباتر می‌شود» تمام  فرش‌های ایرانی همین خاصیت را دارند و به خاطر همین مسئله است که کشورهای خارجی خریداران پر و پاقرص فرش ایرانی هستند چرا که کیفیت بالایی دارد و از رنگ‌ها و الیاف طبیعی در آنها استفاده شده است.»
یک خانم خانه‌دار که خود را «جلالی» معرفی می‌کند به گزارشگر کیهان درباره خرید فرش‌های ماشینی و صنایع دستی می‌گوید: «چندی پیش عروسی دخترم بود و سرگرم تهیه جهیزیه برای او بودیم و به هر صورتی بود با گرفتن وام و پس‌اندازی که جمع‌آوری کرده بودیم وسایل خانه را فراهم کردیم اما وقتی برای خرید فرش به فرش‌فروشی رفتیم با قیمت‌هایی مواجه شدیم که با کل جهیزیه دخترم برابری می‌کرد به همین دلیل ترجیح دادیم که دو تکه فرش ماشینی برای او خریداری نماییم.»
وی اضافه می‌کند: «مسلما ما هم بسیار علاقه مند بودیم که دو تکه فرشی را که برای جهیزیه می‌خریم فرش دستباف باشد اما به دلیل قیمت بالا از این کار منصرف شدیم.»
این خانم خانه‌دار همچنین می‌گوید: «در بین جهیزیه دخترم مقدار زیادی صنایع دستی از تابلوهای نقاشی گرفته تا سرویس پارچ و لیوان‌های رنگی، ظروف قلم‌زنی شده یا سرامیکی، رومیزی‌های ساخت اصفهان و ترمه و پارچه‌های سوزن‌دوزی شده قرار دادم تا فرهنگ اصیل ایرانی تقویت شود و جوانان پیشینه تاریخی و فرهنگی و هنر زیبای ایرانی را در زندگی‌شان محترم شمرند و به آن پایبند باشند.»
حمایت از صنایع دستی
حمایت از کالای ایرانی
صنایع دستی ایران یکی از زیباترین، متنوع‌ترین و باکیفیت‌ترین صنایع دستی موجود در جهان است. بسیاری از کشورها از جمله چین، تایوان، تایلند، هند و... تلاش کرده‌اند که با صنایع دستی ایران رقابت کنند اما در این عرصه رقابت همچنان عقب مانده‌اند و نتوانسته‌اند دل آنها را به دست آورند. این صنایع زیبا و ارزشمند مسلما نیاز به حمایت دارد و با فرهنگ‌سازی و تبلیغ باید نگرش نسبت به آن را تغییر داد. صنایع دستی ایران هیچ‌چیز کمتری نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی از جمله نفت ندارد و با حمایت و پشتیبانی از آن می‌تواند گام‌های جدی برای پیشرفت و اعتلای اقتصادی کشور بردارد.
«علی‌اصغر مونسان» رئيس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این باره می‌گوید: «با توجه به شعار سال جاری که رهبر معظم انقلاب عنوان فرمودند یعنی «حمایت از کالای ایرانی» طرح تجاری‌سازی دستی را که در سال 96 شروع کردیم در سال 97 هم ادامه خواهیم داد و تلاش خواهیم کرد با ایجاد بازاریابی برای بخش صنایع دستی فروش و صادرات را افزایش دهیم.»
وی اضافه می‌کند: «در طرح تجاری‌سازی تلاش می‌شود گروه‌های طراح به استادکاران اضافه شوند و طرح‌ها مطابق سلیقه روز مشتریان طراحی شوند به علاوه بازاریابی و کاهش قیمت تمام شده نیز دو بخش مهم تجاری‌سازی در این حوزه هستند.»
به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، صنایع دستی فاخر ایران کار دست است و گوی سبقت را از صنایع دستی دیگر کشورها ربوده است اما درکشوری مانند چین برای پایین نگه‌داشتن قیمت، قسمت‌های زیادی از تولید یک محصول را با ماشین انجام می‌دهند و در پایان کار کمی کار دست روی آن انجام می‌دهند که بگویند کار دست است.
توسعه صادرات غیر نفتی
 با حمایت از صنعتگران
کارشناسان اقتصادی معتقدند حمایت از هنرمندان، صنعتگران و سازندگان کالاهای ایرانی و صنایع دستی تحول عظیمی در بازار فروش ایجاد خواهد کرد چرا که اگر صنایع دستی مطابق نیاز روز دنیا تولید شود نقش مهمی در توسعه صادرات غیرنفتی و متقابلا توسعه اقتصادی کشور خواهد داشت و علاوه بر ایجاد اشتغال و رفع بیکاری موجب چرخش سریع چرخ‌های اقتصادی کشور و تحول در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و... خواهد شد.
شاهین مرآت در این باره می‌گوید: «متأسفانه امروزه بسیاری از استادکاران و هنرمندان به دلیل عدم حمایت کافی و نداشتن پشتوانه مالی به کارهای دیگر روی آورده‌اند تا نیازهای اقتصادی خود را تأمین نمایند و تولید صنایع دستی را برای دل خودشان انجام می‌دهند!»
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز می‌گوید: «صنایع دستی ایران در دنیا جزو سه کشور اول است، چین، هند و ایران متنوع‌ترین صنایع دستی را دارند. با این اوضاع اصلا خوب نیست که در کشور ما صنایع دستی هندی یا چینی فروخته شود. در حال حاضر دشمنان تلاش می‌کنند که ایران را تحت فشار و تحریم قرار دهند ولی صنعتگران و هنرمندان باید تلاش کنند که در این شرایط نقش خودشان را ارتقاء دهند و به تولید و فروش بهترین صنایع دستی اقدام نمایند. کارشناسان معتقدند یکی از عواملی که هنرمندان و صنعتگران را به تولید کالاهای خانگی و صنایع دستی تشویق می‌کند مسئله بیمه و ارائه تسهیلات بانکی لازم برای صنعتگران است.
دولت با در اختیار قراردادن زیرساخت‌هایی مانند بیمه، تشویق زنان برای روی‌آوردن به مشاغل خانوادگی، ارائه تسهیلات بانکی کم‌بهره می‌تواند علاوه بر اشتغالزایی، کسب درآمد و مهارت اندوزی اوقات فراغت مناسبی را برای خانواده‌ها فراهم سازد.