اهمیت و نقش جنگل‌ها و مراتع در زندگی امروزی- بخش پایانی
سلامت ریه‌های شهر در گرو توسعه درختکاری
فریده شریفی
تو قامت بلند تمنایی ای درخت
همواره خفته است در آغوشت آسمان
بالایی ای درخت
دستت پر از ستاره و جانت پر از بهار
زیبایی ای درخت
وقتی که بادها در برگ‌های درهم تو لانه می‌کنند
وقتی که بادها گیسوی سبزفام تو را شانه می‌کنند
غوغایی ای درخت
بدون شک هر کسی این شعر زیبا و خاطره‌انگیز را در کتاب‌های درسی خود مرور کرده و از آن خاطره دارد و با خواندن این شعر به یاد درخت، سرسبزی، طراوت و شادابی می‌افتد، آری درخت یکی از مواهب و نعمت‌های ارزشمند باریتعالی است که به بندگانش اعطا کرده است.
وجود جنگل و درخت در زندگی انسان باعث زیبایی، شادی، سرسبزی، آسایش، نشاط، رفاه، صفا و پاکی می‌شود و یکی از اساسی‌ترین نیازهای هر موجود زنده‌ای است. بی‌دلیل نیست که نخستین روز از هفته منابع طبیعی یعنی 15 اسفند روز درختکاری نامیده شده و به همگان توصیه شده که برای رفع آلودگی و همچنین برای تلطیف هوا یک نهال بکارند تا بهانه‌ای باشد برای دوستی با طبیعت و شکرگزاری از نعمت‌های الهی.
فواید درخت و درختکاری
وجود درخت، جنگل و فضای سبز در زندگی انسان آنچنان مهم و حیاتی است که کارشناسان در حدود 60 نوع فایده برای درختان عنوان کرده و افراد جامعه را تشویق کرده‌اند که با کاشت درخت از این همه فواید بهره بگیرند، استفاده از چوب، میوه، برگ، ریشه، پوست، شیره و... ده‌ها استفاده دیگر از جمله فوایدی است که درختان دارند، در صنعت داروسازی، عطاری، تولید چسب، چوب و... از این نعمت الهی بهره می‌گیرند، درختان همچنین در تغییر و تبدیل آب و هوا و اعتدال آن نقش موثری دارند.
دکتر «فریبرز غیبی» مدیرکل جنگل‌های خارج از شمال در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به برخی از این فواید اشاره می‌کند و می‌گوید: «وجود پوشش گیاهی موجب تعادل در سیستم آب و هوایی، زنجیره غذایی و به طور کلی حفاظت از اکوسیستم طبیعی می‌شود و چرخه زیستی را کنترل می‌نماید.»
وی اضافه می‌کند: «در صورت عدم وجود جنگل‌ها و پوشش‌های گیاهی آب‌های روان ناشی از آب شدن برف‌ها یا بارش‌های شدید فصلی موجب جاری شدن سیل و خسارات زیاد می‌شود بنابراین با استفاده از روش آبخیزداری باید روان آب‌ها را کنترل کرد و به توانمندی درختان کمک نمود.»
دکتر غیبی همچنین می‌گوید: «اهمیت جنگل و پوشش گیاهی آنچنان است که ما امروزه از علم جنگل‌شناسی بهره زیادی می‌بریم و تلاش می‌کنیم گونه‌‌هایی از درختان را پرورش دهیم که مقاوم هستند و به آسانی تخریب و فرسوده نمی‌شوند تا بتوانیم آینده جنگل را تضمین و تامین نماییم. برای این منظور با به‌کارگیری شاخص‌ها و معیارهای پایدار جنگل و همچنین استفاده از تجارب جوامع محلی و باورهای بومی و روش‌های علمی و فنی تلاش می‌کنیم تا این میراث گرانبها را حفظ و برای آیندگان نگه داریم.»
کارشناسان اقتصادی معتقدند به غیر از انسان‌ها که ممکن است ندانسته به کمک عوامل طبیعی تخریب جنگل‌ها بشتابند مجموعه‌ای از عوامل هستند که موجب نابودی جنگل‌ها می‌شوند. این کارشناسان به عواملی همچون گرمای شدید، باران‌های شدید، خشکسالی، یخبندان‌ها، بادها و چرای دام اشاره می‌کنند و هشدار می‌دهند که اگر جوامع انسانی هرچه سریع‌تر به فکر احیای جنگل‌ها و فضاهای سبز و پوشش گیاهی نیفتند به زودی باید شاهد نابودی جنگل‌ها که خود یک جامعه زنده می‌باشند باشیم.
به گفته این کارشناسان سیلاب‌های مخرب و ویرانگری که در سال‌های اخیر در کشورمان اتفاق افتاده و خسارات جانی و مالی زیادی به‌جا گذاشته به دلیل فقر پوشش گیاهی و تخریب جنگل‌ها در اکثر استان‌های شمالی و غربی کشور بوده است، چرا که اگر درختان تنومند و سالم، پوشش گیاهی مناسب در این استان‌ها وجود داشت این همه خسارت به‌بار نمی‌آمد.
حل مشکل ریزگردها
با احیای مراتع و جنگل‌ها
یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با مشکل ریزگردها و آلودگی هوا توسعه زمین‌های کشاورزی، کاشت درختان و گسترش مراتع سرسبز و حاصلخیز است.
مشکل ریزگردها این روزها به یک معضل اصلی برای کشور ما تبدیل شده و بسیاری از شهرها از جمله شهرهای جنوبی کشور با این مشکل دست به گریبان هستند.
دکتر فریبرز غیبی در این‌باره می‌گوید: «اگر منابع طبیعی در کشور از میان برود ضررهای جبران‌ناپذیری برای کشور به وجود می‌آید از جمله مشکل ریزگردها که اخیرا به یک مسئله ملی و جدی تبدیل شده که این مشکل به خاطر به هم خوردن منابع اکوسیستم طبیعی به وجود آمده است.»
وی اضافه می‌کند: «وقتی در ترکیه سدهایی بر روی رودخانه‌ها بسته شده یا بر روی رودخانه‌های دجله و فرات سدهایی بسته شده که نمی‌گذارند آب به این طرف بیاید و موجب شده‌اند که بیابان‌ها گسترش یابند و مزارع لم‌یزرع و خشکسالی ایجاد شود وجود پدیده و معضلی به نام ریزگردها طبیعی است. درحالی‌که با مدیریت پایدار می‌توانیم اکوسیستم را حفظ کنیم و از بروز چنین پدیده‌های مخرب و پرضرری جلوگیری نماییم.»
در ایران منشاء اصلی ریزگردها، کویرها و باتلاق‌های درحال خشک شدن عراق است که خاک و شن‌های آن ازطریق بادها به ایران می‌آید و دلیل اصلی خشک شدن زمین‌های عراق نیز آبگیری سدهایی چون سد آتاتورک در کشور ترکیه است. به عبارتی آب رودخانه‌های دجله و فرات به واسطه سدسازی‌های ترکیه کم شده ودشت بین‌النهرین رطوبت خود را از دست داده و به منبعی برای تولید گردوغبار تبدیل شده است.
یکی از ساکنان شهر اهواز که خود و افراد خانواده‌اش دچار مشکلات ریوی و تنفسی شده و به تهران عزیمت کرده‌اند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «خیلی شهر خود را دوست دارم و به هیچ وجه راضی نمی‌شدم که به تهران یا شهرهای دیگر مهاجرت کنم، هنوز هم خانه‌ام را در شهر اهواز نگه داشته‌ام تا با برطرف شدن مشکل ریزگردها به خانه‌ام بازگردم اما خانواده‌ام به شدت دچار مشکلات تنفسی و بیماری آسم شدند و به خاطر رعایت حال آنها مجبور به ترک شهرمان شدیم.»
وی اضافه می‌کند: «به غیر از آب وهوای نامناسب و پدیده ریزگردها که در اکثر روزهای سال با آن مواجه بودیم مشکل آب هم داشتیم و آب این شهر غالبا با گردوخاک و مواد دیگر مخلوط شده و قابل شرب نیست!»
به گفته این شهروند اهوازی، در گذشته در سه کشور ایران، عراق و عربستان درختچه‌های گز که برای شرایط آب و هوای بیابانی مناسب هستند در کویرها و بیابان‌ها کاشته می‌شد و اکثر زمین‌های لم‌یزرع و بیابانی مالچ‌پاشی می‌شد که برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی بسیار مناسب بود و از وقوع توفان‌های گردوخاک جلوگیری می‌شد اما جنگ عراق و مشکلاتی که به دلیل این جنگ به وجود آمد موجب فراموشی این کار و در نتیجه افزایش توفان‌های غبار در خوزستان و استان‌های غربی کشور شد که پیامدهای نابسامان آن همچنان ادامه دارد و شهروندان استان‌های جنوبی و غربی به شدت از این پدیده ناراحت و در رنج هستند و امیدواریم به زودی با کاشت درختچه‌های گز و نهال‌های مقاوم و مدیریت مناسب این معضل حل و فصل گردد.
مالچ راه حل نیست!
مالچ یک فراورده چسبنده نفتی است که ذرات شن و ماسه را تثبیت می‌کند و از برخاستن آنها به بالا جلوگیری می‌کند اما مشکل مالچ این است که بو دارد، زمین را سیاه می‌کند، ضریب حرارتی را بالا می‌برد و تمام منطقه را گرم می‌کند به نحوی که حتی ممکن است گیاهان را از بین ببرد و موجودات زنده را بکشد، بر روی مالچ نمی‌توان رفت‌وآمد کرد و هزینه مالچ پاشی بالاست و به تکنولوژی پیشرفته نیاز دارد.
کارشناسان اقتصادی معتقدند مالچ‌پاشی به دلیل هزینه بالای اقتصادی آن مقرون به صرفه نیست و بهترین راه و باصرفه‌ترین راه کاشت درختان بیابانی است که هم مانع از وقوع توفان‌های گردوخاک و حرکت شن‌ها و ریگ‌های روان بیابان می‌شود و هم به تلطیف هوا و توسعه جنگل‌ها کمک می‌کند.
در همین رابطه «بیژن پناهی‌زاده» عضو هیئت‌رئیسه خانه صنعت و معدن ایران راه حل تولید «بالاست» را برای مقابله با ریزگردها ارائه می‌دهد و می‌گوید: «باید کاشت درخت را به منظور جلوگیری از بحران ریزگردها در استان خوزستان مدنظر قرار داد.»
به گفته پناهی‌زاده، بالاست یا پارسنگ که به قطعات شکسته شده سنگ گفته می‌شود و از کوه‌های آهکی شمال شرق استان خوزستان برداشت می‌شود بهترین راه‌حل برای مقابله پدیده ریزگردهاست چراکه در استان خوزستان مشکل کم‌آبی وجود دارد و تنها با درختکاری این بحران حل نمی‌شود.
در این اظهارات مشکل کم‌آبی در برخی استان‌های کشور مطرح شده که مشکلی جدی و اساسی است و باید در گزارش دیگری به آن پرداخته شود اما مسئله ریزگردها و توسعه فضای سبز در بیانات رهبر معظم انقلاب نیز بارها و بارها عنوان و بر روی آن تاکید شده است.
تاکید رهبری بر حفظ محیط زیست
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بارها در دیدار با مسئولان و دست‌اندرکاران منابع طبیعی و حفظ محیط زیست حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی همچون آلودگی هوا، پدیده ریزگردها و دست‌اندازی به جنگل‌ها و مراتع و فضاهای سبز را نیازمند برنامه‌ریزی، تدبیر، پیگیری مستمر و جدی و قاطعیت دستگاه‌های مرتبط دانستند و تاکید کردند که حفظ محیط‌زیست یک وظیفه حاکمیتی است که با تهیه سند ملی محیط‌زیست و پیوست زیست‌محیطی برای همه طرح‌های عمرانی و صنعتی و همچنین جرم‌انگاری تخریب محیط‌زیست به این وظیفه بسیار مهم عمل شود.
رهبر انقلاب اسلامی هوا، آب و خاک را سه عنصر اصلی در محیط زیست برشمردند و فرمودند که برای حل مسائلی همچون آلودگی هوا در کلان‌شهرها و پدیده گردوغبار و همچنین کمبود آب و فرسایش خاک بیشتر از تبلیغات باید کار و تلاش جدی و پیگیری مستمر انجام داد.
ایشان با اشاره به جنگل‌ها و مراتع به عنوان ریه‌های تنفسی شهرها و عوامل نگهدارنده خاک، از دست‌اندازی افراد سودجو به جنگل‌ها و منابع طبیعی به خصوص در شمال کشور ابراز تاسف شدید کردند و افزودند، دستگاه‌های مسئول باید قاطعانه با تعدی به جنگل‌ها به هر بهانه‌ای اعم از هتل‌سازی و جذب گردشگر و ساخت حوزه علمیه و برخی توجیهات به ظاهر قبول، مقابله کنند.
رهبر معظم انقلاب پدیده زمین‌خواری و اخیرا کوه‌خواری و ساخت‌وساز در ارتفاعات را از دیگر مسائل رنج‌آور و تاسف‌بار دانستند و تاکید کردند: «باید در قانون اینگونه اقدامات جرم تلقی شوند و افراد سوءاستفاده‌کننده بی‌هیچ اغماضی مورد تعقیب قضایی قرار گیرند و اگر در دستگاه ها نیز کوتاهی انجام گیرد باید با عوامل این کوتاهی به شدت برخورد شود.»