چگونگی حفظ و تداوم دستاوردهای ماه رمضان
در سایت پرسمان دانشجویی بخش احکام و فلسفه احکام در پاسخ به این سوال آمده است: بدون تردید یک ماه روزه‌داری و مبارزه عملی با هواهای نفسانی، تاثیر بسیار عمیقی در روح و روان و سلامت جسمانی انسان دارد، اما چه کنیم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقی بماند؟
در مرحله نخست بايد بكوشيم روزه ما كامل و واقعى باشد؛ آنگاه اثر آن تا سال آينده؛ بلكه براى هميشه باقى مىماند.
امام جعفرصادق(ع) مىفرمايد: «هرگاه روزه‌دار هستى، پس بايد گوش و چشم تو از حرام به دور و جوارح و اعضاى تو از زشتىها پاك باشد. بايد كارهاى بيهوده و لغو را از خود دور كنى... لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعى [زيرا روزه‌دار واقعى كسى است كه] كاملاً مراقب و مواظب تمامى شئون زندگىاش باشد تا كوچكترين نواقص شرعى، عرفى و اخلاقى از او مشاهده نگردد... روزه‌دار بايد در حد امكان، سكوت و خاموشى را اختيار كند؛ مگر ذكر خدا و بيان نيازمندى‌هايش. از قهقهه و بلند خنديدن بپرهيزد؛ زيرا خداوند بر خنده‌هاى قهقهه خشم دارد».(بحارالانوار، ج 96، ص 292)
از اين سخنان پرمعناى امام صادق(ع)، استفاده مىشود كه روزه وقتى كامل است و ما روزه‌دار واقعى محسوب مىشويم كه اين عمل، فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نباشد؛ بلكه همه اعضا و جوارح ما روزه‌دار باشد. چنين روزهاى كامل و واقعى است و طبعاً اثر آن پايدار خواهد بود. البته علاوه بر آنچه گفته شد، دو عمل مهم ديگر بايد انجام دهيم تا اثر روزه تا ماه مبارك رمضان بعدى باقى بماند:
يكم. پرهيز از آنچه كه موجب زايل شدن اثر روزه مىشود. علت غايى روزه دستيابى به «تقوا» (دورى از گناه) است؛ چه اينكه گناه با غايت و هدف روزه منافات دارد و در تعارض است و ما هنگامى مى توانيم از اثر روزه (تقواى الهى) به طور مستمر بهره‌مند شويم كه رفتارمان، همسو و همجهت و در راستاى پرهيزگارى باشد.
دوم. علاوه بر اجتناب از گناه، بايد ارتباط خود را با آنچه در ماه مبارك رمضان انجام دادهايم، قطع نكنيم؛ يعنى، براى تقويت آثار روزه، گاهى روزه بگيريم. البته اين روزه‌ها واجب نيست؛ ولى از نظر كيفيت بايد به همان صورتى باشد كه در ماه مبارك رمضان روزه مىگيريم؛ يعنى، همه اعضا و جوارح ما روزه باشد.
بنابراين استوارى عمل و مداومت بر آن، موجب مى شود اثر آن عمل باقى بماند. امام باقر(ع) فرمود: «دوستداشتنىترين عمل نزد خداوند، عملى است كه بنده آن را ادامه دهد؛ هر چند اندك باشد».(اصول كافى، ج 3، ص 129، ج2)
و يكى از دلايل استمرار عمل، حفظ و بقاى اثر آن است. از نظر علمى و تجربى نيز اين حقيقت ثابت شده است كه براى ماندگارى يادگيرى و نهادينه شدن صفات اخلاقى و معنوى، يك فرآيند دو مرحله‌اى را بايد طى كرد: شكلگيرى و تثبيت و بقا.
هر مهارتى كه انسان به دست مىآورد، براى تثبيت و بقاى آن، بايد ارتباط خود را با آن مهارت - اگر چه به صورت اندك حفظ كند. اين مطلب در مورد مسائل معنوى و اخلاقى نيز صدق مىكند؛ يعنى، اگر مىخواهد اثرات ماه مبارك رمضان، نه‌تنها تا ماه رمضان بعدى حفظ شود؛ بلكه به عنوان يك سرمايه معنوى براى هميشه باقى بماند، بايد ارتباط خود را با اين ماه حفظ كند. نگهداشتن اين ارتباط، ممكن نيست؛ مگر با انجام دادن همان اعمالى كه در ماه رمضان انجام مىداد.
از اين رو توصيه مىشود بعد از ماه مبارك رمضان، گاهى روزه بگيريد و تلاوت قرآن را - هر چند روزى يك صفحه قطع نكنيد و دعاهاى مربوط به ماههاى بعد از رمضان را هر روز بخوانيد. سيره عملى بزرگان دين - مانند پيامبر(ص) و ائمه(ع) همواره اين بوده كه بعضى از روزها را روزه مىگرفتند و توصيه مىكردند كه حداقل هر ماه سه روز، روزه بگيريد (اول، وسط و آخر ماه) و حداقل هر روز پنجاه آيه قرآن را تلاوت كنيد و... اين سيره و سفارش‌ها شايد براى استمرار و بقاى آثار ماه مبارك رمضان و تبديل آن حالات معنوى، به صفات و ملكات ماندگار و هميشگى است؛ به گونه‌اى كه اين آثار جزء وجود و شخصيت انسان شود و همواره رفتارهاى او را تحت تأثير قرار دهد.»(پرسش و پاسخ دانشجويي، دفتر ويژه ماه مبارك رمضان، گروه مؤلفان، كد: 8/500009)
انجام واجبات و ترک محرمات کلید طلایی
انجام واجبات و ترک محرمات را اولین گام خودسازی و رستگاری و زمینه‌ساز ورود بدون حساب به بهشت دانسته‌اند. این مقوله در ماه مبارک رمضان تجلی عظیمی دارد و روزه‌داران بصورت اتوماتیک‌وار به این سمت گرایش پیدا میکنند و حتی فراتر از آن رفته و در وادی انجام مستحبات در سطح گسترده گام برمی‌دارند و اگر کسی بکوشد تا روزه واقعی و مقبول که متضمن انجام واجبات و ترک محرمات است بگیرد در طول این یک ماه روزه‌داری خود به خود روحیه تقوا و پرهیزکاری در وجودش نهادینه می‌گردد و این امر کلید طلایی برای حفظ و تداوم برکات و دستاوردهای ماه رمضان محسوب می‌گردد.
انشاءالله که خداوند به همه ما توفیق تداوم بندگی عطا فرماید تا به نحو احسن پاسدار و حافظ و تداوم‌بخش فضایل و برکاتِ درخشانِ طاعات و عباداتمان در ماه مبارک رمضان باشیم و هر روزمان بهتر از دیروز بوده و به سوی فلاح و رستگاری و خشنودی پروردگارمان در تمامی حالات و ماه‌ها رهنمون گردیم.
تنظیم: کامران پورعباس