پرسش:
آیا جامعیت قرآن به این معنا است که تمام علوم موردنیاز جوامع انسانی در قرآن وجود دارد یعنی جامعیت مطلق یا اینکه معنا و مفهوم دیگری دارد؟
پاسخ:
به نحو اجمال قرآن کریم به دلیل اینکه معجزه جاوید پیامبر گرامی اسلام(ص) برای همه عصرها و نسل‌ها می‌باشد بنابراین باید در همه زمان‌ها و مکان‌ها پاسخگوی نیازهای انسان باشد و این خود یک دلیل عقلی است بر این مدعا که قرآن کریم باید از یک جامعیت لازم برخوردار باشد.
مفهوم جامعیت
جامعیت در لغت به معنی «فراگیری، وضع یا کیفیت جامع بودن» و در برخی دیگر از منابع به معنی شمول و فراگیری آمده است. (ترجمه فارسی المنجد)
اما جامعیت در اصطلاح این است که در آن از هیچ نکته و مسئله‌ای غفلت نشده است، و همه چیز را در خود دارد. و وقتی جامعیت قرآن می‌گوییم مرادمان این است که هر آنچه موردنیاز انسان است در قرآن هست. چه نیازهای دینی و چه نیازهایی که وصف دینی ندارند. (الاتقان فی علوم‌القرآن، ج 2، ص 393)
بعضی از صاحب‌نظران نیز معتقدند: جامعیت قرآن به این معنا است که هر آنچه از متون وحیانی دیگر ناب و خالص بوده است و باقی بوده تا زمان بعثت پیامبر اسلام(ص) و یا تحریف شده است و در زمان وحی محمدی(ص) نبوده است، در این متن وجود دارد. به بیان دیگر قرآن جامع معارف وحیانی است که در دیگر متون دینی بوده است. (فصوص‌الحکم، ابن‌عربی، ذیل روایت جوامع‌الکلم). نتیجه آنکه جامعیت در اصطلاح به معنی فراگیری و شمول است، حال این شمول چه در عرصه آموزه‌های دینی باشد، و چه توسعه داشته باشد و امور غیردینی را نیز شامل شود.
تمایز میان جامعیت قرآن و دین
یکی از بحث‌های بسیار مهمی که میان اندیشمندان اسلامی مطرح بوده و هست، موضوع جامعیت دین است، که در این باره اظهارنظرهای مختلفی کرده‌اند. برخی از آنها دین را جامع دانسته و معتقدند این دین به نوبه خود تنها دین کامل است، زیرا بین کامل و جامع بودن قرآن است. اما عده بسیاری از جمله شهید مطهری(ره) بر این باورند که دین از جامعیت برخوردار است، به این معنا که دین به عنوان مجموعه‌ای مرکب از قرآن، سنت و روایات و دیگر تعالیم می‌باشد، ولی بحث در جامعیت قرآن تنها دایر مدار خود قرآن است. از این رو بحث جامعیت قرآن اخص از بحث جامعیت دین است. زیرا ممکن است کسی به جامعیت دین معتقد باشد اما به جامعیت قرآن در بیان مسایل باور نداشته باشد و آن را کافی و جامع نداند.
معیارهای جامعیت
1- پاسخگویی به تمام نیازهای انسان
اولین معیار و مسئله اساسی جامعیت، توجه به تمام ابعاد وجودی انسان است، چراکه انسان ابعاد مادی و غیرمادی دارد و یک قانون جامع، قانونی است که به همه این ابعاد و نیازهای انسان توجه کند، و پاسخ این نیازها را به نحو منطقی و عقلانی ارائه دهد. با دقت در آموزه‌های قرآن کریم درمی‌یابیم که در مجموعه تعالیم، اوامر و نواهی قرآن هم به بعد مادی و هم به بعد معنوی انسان، عنایت ویژه و جدی شده است.
2- انسجام و ارتباط منطقی بین نیازها
اگر میان نیازهای انسان، انسجام و ارتباط منطقی برقرار نشود، کار به افراط و تفریط کشیده می‌شود. انسانی که در تامین نیازهای او یک سیستم و نظام صحیحی حاکم نباشد، ممکن است تک‌ساحتی رشد کند یا صرفا مادی‌مسلک شود، یا بدون توجه به ضرورت‌ها و واقعیات زندگی فقط متوجه ارزش‌های معنوی و آخرتی گردد. قرآن کریم با جامعیتی که دارد این پیوند و انسجام منطقی را میان نیازهای انسان برقرار کرده است.
ادامه دارد