روش «ترتیل»(۱)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
اینکه خداوند در قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام(ص) امر می‌کند که قرآن را با روش ترتیل بخوان! منظور از ترتیل چیست و ناظر به چه نوع خواندن قرآن کریم است؟
پاسخ:
دانشمندان علم تجوید اعتقاد دارند که خداوند در قرآن کریم مسلمانان را به رعایت قواعد تجوید دعوت نموده است؛ زیرا پروردگار خطاب به رسول گرامی خود فرمود:
«و رتل القرآن ترتیلا» ای پیامبر(ص) قرآن را با ترتیل و شمرده بخوان. (مزمل-4)
امام علی(ع) در تعریف و توضیح واژه ترتیل فرمود:
«الترتیل تجوید الحروف و معرفهًْ الوقوف» ترتیل عبارت از نیکو ادا کردن حروف و شناخت محل وقف‌های قرآن است. (بحارالانوار، ج 84، ص 188)
از طرفی علم تجوید نیز از کیفیت ادای صحیح حروف و همچنین حفظ وقوف بحث می‌کند.
نتیجه‌گیری از آیه: واژه «ترتیلا» در آیه بالا مصدر است و چون بعد از فعل امر آمده، دلیل بر مبالغه و تاکید بر فعل امر می‌کند. از سویی توصیه‌های نبی مکرم اسلام(ص) در زمینه صحیح‌خوانی قرآن نشان می‌دهد که حضرتش خود، «مجود» بوده و قرآن را با لحن زیبایی می‌خوانده است، بنابراین منظور آیه دعوت امت پیامبر(ص) به قرائت قرآن به صورت ترتیل است. معنای ترتیل: این واژه مصدر لغت «رتل» از باب تفعیل است و در لغت به معنی «نیکو کردن صدا»[5] می‌باشد. (المنجد فی‌اللغه، ص 248) اما اصطلاح ترتیل در نظر عالمان تجوید عبارت است از:
«قرائت قرآن با ادای صحیح حروف و آرامش کامل، همچنین تولید هر حرفی از مخرج مربوط به خود با رعایت صفات آن.»
تعریفی که صاحب‌نظران برای ترتیل کرده‌اند، از مجموعه سخنانی اخذ شده که در قرآن و روایات معصومین(ع) آمده است.
تفسیر کلمه «ترتیل» به وسیله امیرمومنان مبنای اصلی در تعریف ترتیل می‌باشد. آنجا که فرمود:
«ترتیل عبارت است از: ادای نیکوی حروف و شناخت محل وقف‌های قرآن.»
«ابن عباس»، «مجاهد» و دیگران نیز که به شرح و تعریف این واژه پرداخته‌اند، تعریف خود را از امام علی(ع) اخذ کرده‌اند.
امام صادق(ع) در توضیح ترتیل می‌فرماید:
«هو آن تمکث و تحسن به صوتک»: ترتیل یعنی اینکه مکث کنی و با صدای خوش قرآن بخوانی. (مجمع‌البیان، ص 378)
روش ترتیل کدام است؟
در زمینه روش‌های قرائت قرآن و تقسیمات آن نظرهای مختلفی ابراز شده است، برخی آن را به ترتیب: ترتیل، تدویر و حدر دانسته‌اند. عده‌ای تحقیق، تدویر، ترتیل و تحدیر و بعضی از پژوهشگران این علم در کتاب‌های خود، روش‌های قرائت را عبارت از تحقیق، تدویر و حدر شمرده‌اند.
در تقسیم‌بندی‌های یاد شده و امثال آن، قرائت ترتیل یکی از روش‌های خواندن قرآن در کنار سایر روش‌ها مطرح شده است. این دسته‌بندی‌ها، این پرسش را در ذهن قاریان به وجود می‌آورد که آیا خواندن قرآن دارای روش‌های خاصی است؟ اگر چنین است، مبانی تقسیم این روش‌ها از کجا گرفته شده است؟ آیا از قرآن و سخنان معصومین یا از سلیقه‌های شخصی محققان علوم قرآنی؟
ادامه دارد
اینکه خداوند در قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام(ص) امر می‌کند که قرآن را با روش ترتیل بخوان! منظور از ترتیل چیست و ناظر به چه نوع خواندن قرآن کریم است؟
پاسخ:
دانشمندان علم تجوید اعتقاد دارند که خداوند در قرآن کریم مسلمانان را به رعایت قواعد تجوید دعوت نموده است؛ زیرا پروردگار خطاب به رسول گرامی خود فرمود:
«و رتل القرآن ترتیلا» ای پیامبر(ص) قرآن را با ترتیل و شمرده بخوان. (مزمل-4)
امام علی(ع) در تعریف و توضیح واژه ترتیل فرمود:
«الترتیل تجوید الحروف و معرفهًْ الوقوف» ترتیل عبارت از نیکو ادا کردن حروف و شناخت محل وقف‌های قرآن است. (بحارالانوار، ج 84، ص 188)
از طرفی علم تجوید نیز از کیفیت ادای صحیح حروف و همچنین حفظ وقوف بحث می‌کند.
نتیجه‌گیری از آیه: واژه «ترتیلا» در آیه بالا مصدر است و چون بعد از فعل امر آمده، دلیل بر مبالغه و تاکید بر فعل امر می‌کند. از سویی توصیه‌های نبی مکرم اسلام(ص) در زمینه صحیح‌خوانی قرآن نشان می‌دهد که حضرتش خود، «مجود» بوده و قرآن را با لحن زیبایی می‌خوانده است، بنابراین منظور آیه دعوت امت پیامبر(ص) به قرائت قرآن به صورت ترتیل است. معنای ترتیل: این واژه مصدر لغت «رتل» از باب تفعیل است و در لغت به معنی «نیکو کردن صدا»[5] می‌باشد. (المنجد فی‌اللغه، ص 248) اما اصطلاح ترتیل در نظر عالمان تجوید عبارت است از:
«قرائت قرآن با ادای صحیح حروف و آرامش کامل، همچنین تولید هر حرفی از مخرج مربوط به خود با رعایت صفات آن.»
تعریفی که صاحب‌نظران برای ترتیل کرده‌اند، از مجموعه سخنانی اخذ شده که در قرآن و روایات معصومین(ع) آمده است.
تفسیر کلمه «ترتیل» به وسیله امیرمومنان مبنای اصلی در تعریف ترتیل می‌باشد. آنجا که فرمود:
«ترتیل عبارت است از: ادای نیکوی حروف و شناخت محل وقف‌های قرآن.»
«ابن عباس»، «مجاهد» و دیگران نیز که به شرح و تعریف این واژه پرداخته‌اند، تعریف خود را از امام علی(ع) اخذ کرده‌اند.
امام صادق(ع) در توضیح ترتیل می‌فرماید:
«هو آن تمکث و تحسن به صوتک»: ترتیل یعنی اینکه مکث کنی و با صدای خوش قرآن بخوانی. (مجمع‌البیان، ص 378)
روش ترتیل کدام است؟
در زمینه روش‌های قرائت قرآن و تقسیمات آن نظرهای مختلفی ابراز شده است، برخی آن را به ترتیب: ترتیل، تدویر و حدر دانسته‌اند. عده‌ای تحقیق، تدویر، ترتیل و تحدیر و بعضی از پژوهشگران این علم در کتاب‌های خود، روش‌های قرائت را عبارت از تحقیق، تدویر و حدر شمرده‌اند.
در تقسیم‌بندی‌های یاد شده و امثال آن، قرائت ترتیل یکی از روش‌های خواندن قرآن در کنار سایر روش‌ها مطرح شده است. این دسته‌بندی‌ها، این پرسش را در ذهن قاریان به وجود می‌آورد که آیا خواندن قرآن دارای روش‌های خاصی است؟ اگر چنین است، مبانی تقسیم این روش‌ها از کجا گرفته شده است؟ آیا از قرآن و سخنان معصومین یا از سلیقه‌های شخصی محققان علوم قرآنی؟
ادامه دارد