روزه ماه رمضان با دوره سی روزه‌اش نقش بسیار سازنده‌ای در صحت و سلامت و اصلاح تن و روان آدمی دارد. انسان در این دوره کوتاه رمضانی، در مرحله تقوای اخص گام قرار می‌گیرد؛ زیرا افزون بر انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات، از مباحاتی چون خوردن و نوشیدن و اعمال زناشویی خودداری می‌کند.
ترک مباحاتی از این دست که تامین‌کننده خوراک دو قوه غضبی و شهوت نفسانی است، موجب می‌شود تا انسان نه تنها گام‌های بلندی برای تقوای الهی بردارد و نفس خویش را تزکیه کند، بلکه تن خویش را نیز از بیماری‌های موجود پاکسازی می‌کند و از بیماری‌های احتمالی نیز پیشگیری به عمل می‌آورد. از این رو از پیامبر(ص) نقل شده است: صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا صحیح و سالم شوید(نهج‌الفصاحه ص 547، ح 1854 - دعائم‌الاسلام  ج 1، ص 342)، همچنین درباره آثار و برکات روزه روایت شده است: قد طهرت القلب من العیوب و تقدست سرائرکم من الخبث، و نظفت الجسم من القاذورات؛ و به حق قلوبتان را از عیبها تطهیر و باطنتان را از خبائث پاک می‌کند و جسمتان را از تمامی کثافات تمیزمی‌نماید. (شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏10، ص 166)
انسان روزه‌دار با کارهایی چون ترک محرمات و مکروهات، هم از نظر روانی و روحی شرایط بهتری پیدا می‌کند و به آرامش می‌رسد و هم از بسیاری از دردها رهایی می‌یابد؛ زیرا اغلب بیماری‌های بدنی به سبب انباشت زیاد مواد حتی مفید است؛ چرا که این انباشت موجب تولید و تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود و هر گاه انسان مواد غذایی را کاهش دهد بدن ناچار است تا از اندوخته استفاده کند و همین استفاده از اندوخته موجب می‌شود تا سلول‌های انگلی و سرطانی نتوانند تغذیه شوند و نیستی و نابودی بر آنان رقم می‌خورد. در پزشکی نوین نیز این امر به اثبات رسیده است و امروزه نوعی روزه درمانی در کشورهای غربی متداول شده است. با نگاهی به کسانی که روزه می‌گیرند یا کم خوری دارند به سادگی می‌توان نقش روزه را در پیشگیری و درمان به دست آورد.
البته کسی که روزه می‌گیرد با کسی که روزه درمانی می‌کند در یک درجه و مرتبه نیستند؛ زیرا روزه به عنوان یک عمل عبادی نه تنها بدن را تحت تاثیر مستقیم قرار می‌دهد، بلکه به سبب آنکه با روان آدمی ارتباط دارد، از طریق تاثیر بر آن نوعی تاثیر بر بدن می‌گذارد که قابل مقایسه با روزه درمانی نیست. آرامشی که به سبب روزه عبادی بویژه در ماه رمضان اتفاق می‌افتد روان را به اندازه‌ای قوی می‌کند که برتن و جسم مسلط می‌شود و مهار و مدیریت آن را به دست می‌آورد. از همین رو در آیات قرآن چون آیه 45 و 153 سوره بقره از روزه به عنوان صبر و ابزار استعانت جویی از خدا یاد شده است.
از نظر قرآن روزه یک خیر مطلق است یعنی از همه جهات وقتی به آن نگاه می‌کنید سود و فایده و منفعت است. خیر هر آن چیزی است که مناسب روان و تن آدمی است. بر همین اساس خداوند می‌فرماید اگر می‌توانید در هر حال روزه بگیرید و به عناوین گوناگون چون سفر و کار و بیماری از روزه بویژه رمضانی نگذرید و خود را پایبند کنید تا به این خیر مطلق دست یابید و از فواید روزه در ابعاد گوناگون بهره‌مند شوید. انسان با روزه‌داری نه تنها شکرگزار نعمت‌های الهی نسبت به خود و جامعه است بلکه موفقیت در زندگی را برای خود رقم می‌زند. بر اساس آموزه‌های اسلامی هر کسی مشکلی دارد می‌تواند با نذر روزه آن را برطرف کند و خداوند از جایی که گمان نمی‌برد مشکل او را حل می‌کند و راه برونرفت را نشان می‌دهد.