استاد دانشگاه بغداد در گفت‌وگو با کیهان:
مقتدا صدر با ایران و رهبری آن رابطه عمیقی دارد
اشاره:
دکتر «علی التمیمی» استاد علوم سیاسی «دانشگاه المستنصریه» بغداد است. وی مدتی را نیز در زندان القاعده تحت بازداشت و شکنجه بوده است. همزمان با برگزاری انتخابات پارلمانی عراق و شروع رایزنی جریان‌های سیاسی این کشور برای تشکیل دولت آینده، نظر ایشان را در باره نتایج انتخابات و تحولات آتی عراق پرسیدیم که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
تحلیل کلی شما از نتایج انتخابات پارلمان عراق و پیروزی جریان صدر (سائرون) چیست؟
- یکی از ویژگی‌های برجسته انتخابات مجلس عراق که در تاریخ 12 ماه مه 2018 (22 اردیبهشت) برگزار شد صدرنشینی لیست سائرون است. ائتلاف بحث‌برانگیزی که یک طرف آن جریان شیعی صدر است و در میان مردم پایگاه وسیعی دارد و ریاست آن را سید مقتدا صدر از خاندان صدر برعهده دارد. رژیم عفلقی از خانواده صدر برجسته‌ترین شخصیت آن یعنی شهید سیدمحمد باقر صدر و شهید محمدصادق صدر (پدر مقتدا صدر) را اعدام کرد و این جریان به نام این خانواده نامیده شد و پس از سقوط صدام، سیدمقتدا صدر فرزند چهارم شهید صدر ثانی رهبری و هدایت این جریان را برعهده گرفت. ائتلاف وی با حزب کمونیست و جریان مدنی برای ورود به انتخابات پارلمانی، بحث‌های زیادی را در داخل و خارج عراق برانگیخته است. مقتدا صدر با این ائتلاف توانست بالاترین نتایج را برای ائتلاف خود رقم بزند و بر رقبایش پیروز شود و در صحنه انتخاب، صدرنشین شود. به نظر من، این موفقیت تابع عواملی است که مهمترین آنها عبارتند از: ناتوانی جریانات اسلامی روی کارآمده پس از سال 2003 در ارائه خدمات به شهروندان عراقی، فقدان یک برنامه انتخاباتی امید بخش به شهروندان عراقی، موضع بی‌طرفانه آیت‌الله سیستانی و موضع‌گیری یکسان ایشان در قبال همه جریانات، نارضایتی و انتقاد ایشان درگذشته از صحنه‌گردانان عرصه سیاست در عراق و اکتفا به این سخن که انتخاب کردن یک حق است و نه یک وظیفه.
همه این عوامل باعث شدند که برخی شهروندان عراقی از صحنه انتخابات دوری کنند و میزان مشارکت به پایین‌ترین سطح خود برسد. در مقابل، سیدمقتدا صدر برای موفقیت طرح اصلاحات خود، از طرفدارانش خواست برای تأیید آن، مشارکت فعال داشته باشند و آنان نیز بر طبق اصل معروف اطاعت‌پذیری از رهبر، فعالانه وارد صحنه شدند.
به نظر شما این جریان در تشکیل دولت آینده عراق با چه موانع و مشکلاتی روبرو است؟
- معروف است که هر تجربه انتخاباتی بدون مداخلات منطقه‌ای و بین‌المللی نیست. حتی در انتخابات اخیر آمریکا اتهاماتی متوجه مسکو شد، مبنی بر اینکه در این انتخابات مداخله کرده است. همین وضع در مورد انتخابات عراق نیز صدق می‌کند، از این رو به نظر من مهمترین موانع تشکیل دولت از سوی جریان صدر یا ائتلاف سائرون عبارت خواهد بود از مخالفت کشورهایی که بازیگر اصلی در پرونده عراق هستند. مخالفت آمریکایی‌ها روشن است. زمانی که آنان عراق را اشغال کردند با مقاومت سرسختانه جریان صدر مواجه شدند و رئیس این جریان به طور مطلق با هرگونه گفت‌وگو یا مصالحه یا نشستن در کنار طرف آمریکایی مخالفت کرد و آنان را اشغالگر نامید و تاکنون هم روی همین موضع باقی مانده است.
سائرون با جریان‌های شیعه (فتح و نصر) ائتلاف خواهد کرد؟
- سیدمقتدا صدر رئیس جریان سائرون اعلام کرده که آماده گفت‌وگو با همه طرف‌ها برای تشکیل دولت در عراق است، اما در چهار سال گذشته که آقای (حیدر) عبادی زمام حکومت را در دست داشت، جریان صدر به لیست النصر نزدیکتر بود و از عبادی در بسیاری از موقعیت‌ها حمایت می‌کرد، برعکس، جریان الفتح به طور مداوم منتقد مقتدا صدر بود، خصوصا که در درون جریان الفتح تشکل‌هایی وجود دارند که به هیچ‌وجه با جریان صدر سازگاری ندارند.
از این رو، بعید است که جریان صدر با فتح ائتلاف کند و حتی بدنه مردمی آن نیز مخالف چنین ائتلافی است و سناریوی نزدیکتر برای تشکیل دولت، ائتلاف صدر با عبادی و انتخاب مجدد وی برای دوره دوم است.
آیا دیدگاه‌های جریان صدر برای اداره عراق می‌تواند به ثبات و امنیت این کشور کمک کند؟
- اداره کشور توسط یک جریان یا ائتلاف امکان‌پذیر نیست. چون عراق جامعه‌ای متنوع است، به اضافه اینکه نتایج انتخابات در میان فراکسیون‌های پیروز به هم نزدیک است و هیچ فراکسیونی نتوانسته بدون نیاز به مشابه خودش، فراکسیون بزرگتر و برتر باشد لذا حتی اگر جریان صدر پست نخست‌وزیری را در دست بگیرد حتما با برخی قدرت‌های دیگر ائتلاف خواهد کرد و ممکن است وزارتخانه‌های امنیتی را در اختیار آنها قرار دهد.
از سوی دیگر، جریان صدر از محبوبیت و پایگاه مردمی گسترده‌ای در مقیاس کل سرزمین عراق، به جز اقلیم کردستان برخوردار است و بسیار شاهد بوده‌ایم که این پایگاه فرمانبردار و متعهد به رهنمودهای رهبری این جریان بوده و به فرمان وی از زائران و برخی فعالیت‌های دیگر مانند راهپیمایی‌ها و تظاهرات به رایگان حمایت کرده است. به‌علاوه، جریان صدر بزرگ‌ترین نیروی نظامی و آموزش‌دیده در عراق را دارا است که تحت عناوینی چون «ارتش امام مهدی(عج)»، «تیپ‌الیوم الموعود» و «گردان‌های السلام» فعالیت می‌کنند و این تشکیلات درصورت ناتوانی نهادهای امنیتی رسمی، ممکن است در حفظ امنیت عراق(مستقیماً) مشارکت پیدا کند.
چه کسی نخست‌وزیر خواهد شد؛ آیا ما شاهد نخست‌وزیر جدیدی خواهیم بود یا با تشکیل ائتلاف بین جریانات پیروز، یکی از چهره‌های قدیمی دوباره به نخست‌وزیری می‌رسد؟
- همان‌طور که گفتیم لازم است میان قدرت‌ها و جریانات پیروز، ائتلافی صورت گیرد تا بتواند از تعداد 329 کرسی پارلمان آرای نصف به علاوه یک برای تشکیل دولت به‌دست آورد و بزرگ‌ترین فراکسیون داخل پارلمان را ایجاد کند. از آنجاکه جریان صدر فرد نخست را از لیست خود مطرح کرده لذا تلاش خواهد کرد با ائتلاف‌کنندگان یا طرف‌های راغب به ائتلاف بر سر این فرد به توافق برسد به‌ویژه که کاندیدای این جریان یعنی «سیدعلی دوای» (استاندار فعلی میسان) معروف به پاکدستی و سادگی است و عملکرد خوبی داشته است.
اما اگر جریان صدر نتواند نظر دیگر گروه‌ها و نیز کشورهای خارجی موثر در صحنه سیاسی عراق را جلب کند، پیش‌بینی من این است که گزینه دوم عبادی خواهد بود و او را برای دوره دوم نخست‌وزیری انتخاب خواهد کرد مشروط بر اینکه عبادی نیز تضمین‌های مکتوب و با سررسید‌های معین به جریان صدر بدهد که مهمترین آنها محاکمه مفسدان و تشکیل دولت تکنوکرات و انحصار نیروهای نظامی در حیطه اختیارات دولت است و تصور می‌کنم عبادی چاره‌ای جز موافقت با این شروط صدر ندارد تا بتواند دوره دوم نخست‌وزیری را نیز تجربه کند چون ائتلاف او با فتح و «دولت قانون» باعث خواهد شد از نخست‌وزیری محروم شود.
سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت آینده عراق با توجه به پیروزی جریان صدر، چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟
- جریان صدر اصلاحات درونی زیادی انجام داده و با این کار توانسته نظر و توجه گروه‌ها و قدرت‌های داخلی و خارجی را که قبلا آنها را دشمن خود می‌دانست جلب کند. مهمترین ویژگی این جریان این است که تحت رهبری یک شخص قرار دارد و فصل‌الخطاب همه چیز با اوست و او سید مقتدا صدر است و طرفدارانش هم فرمانبردار و پا به رکاب او تا سرحد مرگ هستند حتی سخنان و رهنمودهای او را بیش از آنکه سیاسی بدانند عقیدتی می‌دانند از این رو به نظر من شخص مقتدا صدر طی پنج سال اخیر و نیز پس از انجام اصلاحات در داخل این جریان و تصحیح مشی و برنامه‌های سیاسی آن که با این اقدامات به اعتدال‌گرایی و ملی‌گرایی و صلح‌خواهی و دارا بودن ایده طرح سیاسی برای عراق معروف شد، موردتوجه و استقبال بسیاری از قدرت‌ها و گروه‌های داخلی و خارجی قرار گرفت. از نظر من او در زمینه سیاست خارجی با موانع مواجه نخواهد شد و تنها مانع جدی او نحوه تعامل با آمریکا خواهد بود که همچنان آن را کشوری اشغالگر و نامطلوب می‌داند.
برخی‌ها پیروزی جریان صدر در عراق را شکست ایران تلقی می‌کنند. نظر شما در این زمینه
چیست؟
- با تاسف فراوان شایعاتی که درباره وجود اختلاف و فاصله میان جریان صدر و همسایه‌اش ایران منتشر می‌شود، اینها توسط سرویس‌های اطلاعاتی، برخی جریانات و کشورهای خارجی صورت می‌گیرد، چون منافع آنان در این اختلاف و جدایی است و متاسفانه برخی از طرفداران جریان صدر نیز در این دام افتاده‌اند. درحالی‌که به نظرم واقعیت، عکس این را نشان می‌دهد. چون برخی از افراد خاندان صدر، ازجمله برادر بزرگتر مقتدا یعنی سیدمرتضی صدر، اکنون در قم زندگی می‌کنند و دفتر سیدمقتدا در قم با آزادی و به راحتی به فعالیت خود ادامه می‌دهد و خود مقتدا صدر مدت زیادی در جمهوری اسلامی ایران اقامت داشته است و اگر گروهی از طرفدارانش بر ضد ایران شعار داده‌اند این امر را نباید به حساب سیاست و خط‌مشی کلی جریان صدر گذاشت چون مقتدا صدر با صدور بیانیه‌ای، منتقدان را از سردادن شعار منع و اعلام کرده که مناسبات میان عراق و ایران عمیق بوده و جریان صدر با ملت و رهبری جمهوری اسلامی روابط عمیق دارد. اکنون بسیاری از رهبران جریان صدر در قم درس می‌خوانند و میان قم و نجف در رفت‌وآمد هستند. البته در این میان عده‌ای که خود را منتسب به جریان صدر می‌دانند و فریب خورده‌اند، شعارهایی سر دادند. اینها نماینده دیدگاه جریان صدر نیستند و ایران بایستی به نقاط مشترک میان دو طرف توجه کند نه به شعارهای این و آن که فقط نماینده خودشان هستند نه جریان صدر.
متشکریم.
دکتر «علی التمیمی» استاد علوم سیاسی «دانشگاه المستنصریه» بغداد است. وی مدتی را نیز در زندان القاعده تحت بازداشت و شکنجه بوده است. همزمان با برگزاری انتخابات پارلمانی عراق و شروع رایزنی جریان‌های سیاسی این کشور برای تشکیل دولت آینده، نظر ایشان را در باره نتایج انتخابات و تحولات آتی عراق پرسیدیم که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
تحلیل کلی شما از نتایج انتخابات پارلمان عراق و پیروزی جریان صدر (سائرون) چیست؟
- یکی از ویژگی‌های برجسته انتخابات مجلس عراق که در تاریخ 12 ماه مه 2018 (22 اردیبهشت) برگزار شد صدرنشینی لیست سائرون است. ائتلاف بحث‌برانگیزی که یک طرف آن جریان شیعی صدر است و در میان مردم پایگاه وسیعی دارد و ریاست آن را سید مقتدا صدر از خاندان صدر برعهده دارد. رژیم عفلقی از خانواده صدر برجسته‌ترین شخصیت آن یعنی شهید سیدمحمد باقر صدر و شهید محمدصادق صدر (پدر مقتدا صدر) را اعدام کرد و این جریان به نام این خانواده نامیده شد و پس از سقوط صدام، سیدمقتدا صدر فرزند چهارم شهید صدر ثانی رهبری و هدایت این جریان را برعهده گرفت. ائتلاف وی با حزب کمونیست و جریان مدنی برای ورود به انتخابات پارلمانی، بحث‌های زیادی را در داخل و خارج عراق برانگیخته است. مقتدا صدر با این ائتلاف توانست بالاترین نتایج را برای ائتلاف خود رقم بزند و بر رقبایش پیروز شود و در صحنه انتخاب، صدرنشین شود. به نظر من، این موفقیت تابع عواملی است که مهمترین آنها عبارتند از: ناتوانی جریانات اسلامی روی کارآمده پس از سال 2003 در ارائه خدمات به شهروندان عراقی، فقدان یک برنامه انتخاباتی امید بخش به شهروندان عراقی، موضع بی‌طرفانه آیت‌الله سیستانی و موضع‌گیری یکسان ایشان در قبال همه جریانات، نارضایتی و انتقاد ایشان درگذشته از صحنه‌گردانان عرصه سیاست در عراق و اکتفا به این سخن که انتخاب کردن یک حق است و نه یک وظیفه.
همه این عوامل باعث شدند که برخی شهروندان عراقی از صحنه انتخابات دوری کنند و میزان مشارکت به پایین‌ترین سطح خود برسد. در مقابل، سیدمقتدا صدر برای موفقیت طرح اصلاحات خود، از طرفدارانش خواست برای تأیید آن، مشارکت فعال داشته باشند و آنان نیز بر طبق اصل معروف اطاعت‌پذیری از رهبر، فعالانه وارد صحنه شدند.
به نظر شما این جریان در تشکیل دولت آینده عراق با چه موانع و مشکلاتی روبرو است؟
- معروف است که هر تجربه انتخاباتی بدون مداخلات منطقه‌ای و بین‌المللی نیست. حتی در انتخابات اخیر آمریکا اتهاماتی متوجه مسکو شد، مبنی بر اینکه در این انتخابات مداخله کرده است. همین وضع در مورد انتخابات عراق نیز صدق می‌کند، از این رو به نظر من مهمترین موانع تشکیل دولت از سوی جریان صدر یا ائتلاف سائرون عبارت خواهد بود از مخالفت کشورهایی که بازیگر اصلی در پرونده عراق هستند. مخالفت آمریکایی‌ها روشن است. زمانی که آنان عراق را اشغال کردند با مقاومت سرسختانه جریان صدر مواجه شدند و رئیس این جریان به طور مطلق با هرگونه گفت‌وگو یا مصالحه یا نشستن در کنار طرف آمریکایی مخالفت کرد و آنان را اشغالگر نامید و تاکنون هم روی همین موضع باقی مانده است.
سائرون با جریان‌های شیعه (فتح و نصر) ائتلاف خواهد کرد؟
- سیدمقتدا صدر رئیس جریان سائرون اعلام کرده که آماده گفت‌وگو با همه طرف‌ها برای تشکیل دولت در عراق است، اما در چهار سال گذشته که آقای (حیدر) عبادی زمام حکومت را در دست داشت، جریان صدر به لیست النصر نزدیکتر بود و از عبادی در بسیاری از موقعیت‌ها حمایت می‌کرد، برعکس، جریان الفتح به طور مداوم منتقد مقتدا صدر بود، خصوصا که در درون جریان الفتح تشکل‌هایی وجود دارند که به هیچ‌وجه با جریان صدر سازگاری ندارند.
از این رو، بعید است که جریان صدر با فتح ائتلاف کند و حتی بدنه مردمی آن نیز مخالف چنین ائتلافی است و سناریوی نزدیکتر برای تشکیل دولت، ائتلاف صدر با عبادی و انتخاب مجدد وی برای دوره دوم است.
آیا دیدگاه‌های جریان صدر برای اداره عراق می‌تواند به ثبات و امنیت این کشور کمک کند؟
- اداره کشور توسط یک جریان یا ائتلاف امکان‌پذیر نیست. چون عراق جامعه‌ای متنوع است، به اضافه اینکه نتایج انتخابات در میان فراکسیون‌های پیروز به هم نزدیک است و هیچ فراکسیونی نتوانسته بدون نیاز به مشابه خودش، فراکسیون بزرگتر و برتر باشد لذا حتی اگر جریان صدر پست نخست‌وزیری را در دست بگیرد حتما با برخی قدرت‌های دیگر ائتلاف خواهد کرد و ممکن است وزارتخانه‌های امنیتی را در اختیار آنها قرار دهد.
از سوی دیگر، جریان صدر از محبوبیت و پایگاه مردمی گسترده‌ای در مقیاس کل سرزمین عراق، به جز اقلیم کردستان برخوردار است و بسیار شاهد بوده‌ایم که این پایگاه فرمانبردار و متعهد به رهنمودهای رهبری این جریان بوده و به فرمان وی از زائران و برخی فعالیت‌های دیگر مانند راهپیمایی‌ها و تظاهرات به رایگان حمایت کرده است. به‌علاوه، جریان صدر بزرگ‌ترین نیروی نظامی و آموزش‌دیده در عراق را دارا است که تحت عناوینی چون «ارتش امام مهدی(عج)»، «تیپ‌الیوم الموعود» و «گردان‌های السلام» فعالیت می‌کنند و این تشکیلات درصورت ناتوانی نهادهای امنیتی رسمی، ممکن است در حفظ امنیت عراق(مستقیماً) مشارکت پیدا کند.
چه کسی نخست‌وزیر خواهد شد؛ آیا ما شاهد نخست‌وزیر جدیدی خواهیم بود یا با تشکیل ائتلاف بین جریانات پیروز، یکی از چهره‌های قدیمی دوباره به نخست‌وزیری می‌رسد؟
- همان‌طور که گفتیم لازم است میان قدرت‌ها و جریانات پیروز، ائتلافی صورت گیرد تا بتواند از تعداد 329 کرسی پارلمان آرای نصف به علاوه یک برای تشکیل دولت به‌دست آورد و بزرگ‌ترین فراکسیون داخل پارلمان را ایجاد کند. از آنجاکه جریان صدر فرد نخست را از لیست خود مطرح کرده لذا تلاش خواهد کرد با ائتلاف‌کنندگان یا طرف‌های راغب به ائتلاف بر سر این فرد به توافق برسد به‌ویژه که کاندیدای این جریان یعنی «سیدعلی دوای» (استاندار فعلی میسان) معروف به پاکدستی و سادگی است و عملکرد خوبی داشته است.
اما اگر جریان صدر نتواند نظر دیگر گروه‌ها و نیز کشورهای خارجی موثر در صحنه سیاسی عراق را جلب کند، پیش‌بینی من این است که گزینه دوم عبادی خواهد بود و او را برای دوره دوم نخست‌وزیری انتخاب خواهد کرد مشروط بر اینکه عبادی نیز تضمین‌های مکتوب و با سررسید‌های معین به جریان صدر بدهد که مهمترین آنها محاکمه مفسدان و تشکیل دولت تکنوکرات و انحصار نیروهای نظامی در حیطه اختیارات دولت است و تصور می‌کنم عبادی چاره‌ای جز موافقت با این شروط صدر ندارد تا بتواند دوره دوم نخست‌وزیری را نیز تجربه کند چون ائتلاف او با فتح و «دولت قانون» باعث خواهد شد از نخست‌وزیری محروم شود.
سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت آینده عراق با توجه به پیروزی جریان صدر، چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟
- جریان صدر اصلاحات درونی زیادی انجام داده و با این کار توانسته نظر و توجه گروه‌ها و قدرت‌های داخلی و خارجی را که قبلا آنها را دشمن خود می‌دانست جلب کند. مهمترین ویژگی این جریان این است که تحت رهبری یک شخص قرار دارد و فصل‌الخطاب همه چیز با اوست و او سید مقتدا صدر است و طرفدارانش هم فرمانبردار و پا به رکاب او تا سرحد مرگ هستند حتی سخنان و رهنمودهای او را بیش از آنکه سیاسی بدانند عقیدتی می‌دانند از این رو به نظر من شخص مقتدا صدر طی پنج سال اخیر و نیز پس از انجام اصلاحات در داخل این جریان و تصحیح مشی و برنامه‌های سیاسی آن که با این اقدامات به اعتدال‌گرایی و ملی‌گرایی و صلح‌خواهی و دارا بودن ایده طرح سیاسی برای عراق معروف شد، موردتوجه و استقبال بسیاری از قدرت‌ها و گروه‌های داخلی و خارجی قرار گرفت. از نظر من او در زمینه سیاست خارجی با موانع مواجه نخواهد شد و تنها مانع جدی او نحوه تعامل با آمریکا خواهد بود که همچنان آن را کشوری اشغالگر و نامطلوب می‌داند.
برخی‌ها پیروزی جریان صدر در عراق را شکست ایران تلقی می‌کنند. نظر شما در این زمینه
چیست؟
- با تاسف فراوان شایعاتی که درباره وجود اختلاف و فاصله میان جریان صدر و همسایه‌اش ایران منتشر می‌شود، اینها توسط سرویس‌های اطلاعاتی، برخی جریانات و کشورهای خارجی صورت می‌گیرد، چون منافع آنان در این اختلاف و جدایی است و متاسفانه برخی از طرفداران جریان صدر نیز در این دام افتاده‌اند. درحالی‌که به نظرم واقعیت، عکس این را نشان می‌دهد. چون برخی از افراد خاندان صدر، ازجمله برادر بزرگتر مقتدا یعنی سیدمرتضی صدر، اکنون در قم زندگی می‌کنند و دفتر سیدمقتدا در قم با آزادی و به راحتی به فعالیت خود ادامه می‌دهد و خود مقتدا صدر مدت زیادی در جمهوری اسلامی ایران اقامت داشته است و اگر گروهی از طرفدارانش بر ضد ایران شعار داده‌اند این امر را نباید به حساب سیاست و خط‌مشی کلی جریان صدر گذاشت چون مقتدا صدر با صدور بیانیه‌ای، منتقدان را از سردادن شعار منع و اعلام کرده که مناسبات میان عراق و ایران عمیق بوده و جریان صدر با ملت و رهبری جمهوری اسلامی روابط عمیق دارد. اکنون بسیاری از رهبران جریان صدر در قم درس می‌خوانند و میان قم و نجف در رفت‌وآمد هستند. البته در این میان عده‌ای که خود را منتسب به جریان صدر می‌دانند و فریب خورده‌اند، شعارهایی سر دادند. اینها نماینده دیدگاه جریان صدر نیستند و ایران بایستی به نقاط مشترک میان دو طرف توجه کند نه به شعارهای این و آن که فقط نماینده خودشان هستند نه جریان صدر.
متشکریم.