رسانه‌ها بررسی کردند
لایه‌ها و پیامدهای اصلاحات بن‌سلمان در عربستان
نبود سازوکارهای واقعی
روزنامه‌های «الاخبار» لبنان، «رای الیوم» چاپ لندن، «المصری الیوم» و تارنمای مرکز پژوهش‌های «الجزیره» قطر با اشاره به ناگواری اوضاع عربستان و نارضایتی مردم این کشور از برنامه‌های اصلاحاتی ولیعهد عربستان و وجود ابهام‌هایی در برنامه‌های او، احتمال انجام هرگونه اصلاحی در عربستان را دور از ذهن می‌دانند.
به نوشته روزنامه الاخبار، بسیاری از اصلاحاتی که ولیعهد عربستان از حدود یک سال و نیم پیش دست به آن زده است با ابهام‌ها و تردیدهای گسترده‌ای روبه‌رو بوده و سؤالات بسیاری درباره این اصلاحات مطرح است.
پیش‌بینی می‌شود این شاهزاده جوان عربستان نتواند به راحتی و سرعت به آرزوی خود برسد. علت این موضوع، بسیاری از مسائل درونی و عینی است. برای عربستان بسیار سخت است که به راحتی از هویت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و ماجراجویی‌هایی که دهه‌ها به آن عادت کرده است، چشم‌پوشی کند.
در عرصه اقتصادی تبلیغات محمد بن سلمان برای بر هم زدن مراکز قدرت و نفوذ که رقبای او هستند، ثبات سیاسی را که لازمه سرمایه‌گذاری است، بر هم می‌زند.
علاوه بر آن، دغدغه بازرگانان خارجی رو به فزونی است و آنان نگران هستند که شرکای داخلی آنها هدف پاکسازی بن سلمان قرار گیرند.
بخش خصوصی نیز قدرت پیش‌بینی رویدادها را ندارد. این موضوع سبب شده است که سرمایه‌گذاری بلندمدت برای این بخش، سخت باشد. افزون بر این، اجرای سیاست ریاضت اقتصادی که نیاز به اصلاحات اقتصادی دارد، کینه‌ها را نسبت به مقامات افزایش داده است و در نتیجه خطر رخ‌دادن ناآرامی، بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های الجزیره، رهبران عربستان دست به اصلاحات اقتصادی بلندپروازانه زدند اما مقاومت داخلی و ناآرامی‌ها و بحران‌های خارجی که با بحران قطر به اوج خود رسیده سبب شده است تا هزینه‌های عربستان بالا رود و در مسیر اصلاحات با شکست روبه‌رو شود.
براساس این گزارش، راه اصلاحات اقتصادی در عربستان افزون بر خطرات اجتماعی با افزایش خطرات سیاسی هم روبه‌رو است. شاید این مسائل حرکت اصلاحات را به طور کلی متوقف کند. در واقع، چشم‌انداز 2030 به طور کلی مسائل سیاسی را نادیده گرفته است.
برنامه اصلاحات اقتصادی محمد بن سلمان در آینده با مقاومت روبه‌رو خواهد شد. به طوری که روزنامه «فایننشال تایمز» به نقل از دیپلمات‌های غربی مستقر در ریاض نوشت مخالفت‌ها در خاندان حاکم عربستان علیه ولیعهد به دلیل اشتباه بزرگ او در جنگ یمن افزایش یافته است. همچنین نارضایتی مردمی در نتیجه شکست برنامه اقتصادی او رو به فزونی است.
اصلاحات اقتصادی و اجتماعی تنش‌هایی را میان حکومت و نیروهای محافظه‌کار به دنبال داشته است. رژیم سعودی تلاش می‌کند طی دهه آینده سطح سرمایه‌گذاری خارجی و رفاه در عربستان افزایش یابد و درآمدهای گردشگری غیردینی رشد داشته باشد. در صورتی که این اتفاق رخ دهد قدرت نهادهای دینی به طور فزاینده فرسوده خواهد شد و احتمال دارد برخی از رهبران دینی انتقادها و مخالفت‌هایی را دنبال کنند که برای ثبات سیاسی عربستان پیامدهایی را به دنبال داشته باشد.
با وجود اینکه در عربستان اصلاحات اقتصادی آغاز شده، اما از اصلاحات سیاسی خبری نیست. نبود سازوکارهای سیاسی واقعی و کارآمد برای نظارت بر عملکرد دولت به طور شفاف و مبارزه با فساد و نبود تعامل با درخواست‌های مردم، سبب می‌شود که حمایت مردمی از بین برود. در نتیجه با افزایش مخالفان، ولیعهد عربستان مجبور می‌شود بخش‌های مهمی از اصلاحات را رها کند.
خطر گروه‌های تکفیری، نارضایتی‌ها در منطقه شرقی، احتمال افزایش حمله‌های گروه‌های تروریستی مانند القاعده و داعش هنوز هم پابرجا است. ادامه و افزایش این خطرها به یقین بر اوضاع اقتصادی و سرمایه‌گذاری تاثیر خواهد گذاشت. همچنین مسائل حقوق بشر که سازمان‌های بین‌المللی همواره از آن انتقاد دارند و ناآرامی‌ها در منطقه شرقیه که ساکنان آن خواستار حقوق سیاسی خود هستند سیگنال‌های منفی به خارج ارسال می‌کنند.
به نوشته مرکز پژوهش‌های الجزیره، چشم‌انداز 2030 طرحی بلندپروازانه است و اجرایی شدن آن به سال‌ها زمان نیاز دارد. موانع فرا رو و خطرات اجرایی شدن آن بالا است و احتمال شکست آن وجود دارد.
با چشم‌پوشی از چالش‌های سیاسی و جنگ‌های منطقه‌ای نباید چالش‌های لجستیک برای اجرایی شدن این اصلاحات در محیطی که سال‌های طولانی با هرگونه اصلاحات و تغییر مخالفت کرده است، نادیده گرفت. درست است که ریاض دارای ابزارهای اقتصادی و مالی برای سازگازی با این چالش‌ها در زمان کوتاه و متوسط را دارد. اما موفقیت برنامه برای تنوع‌بخشی به اقتصاد نیاز به اجرای اصلاحات اقتصادی و سیاسی داخلی واقعی و ریشه‌ای و تلاش برای برقراری آرامش در منطقه را دارد.
روزنامه رای الیوم در گزارشی به قلم «عبدالباری عطوان» نوشت: سند مطرح شده از سوی محمد بن سلمان که از آن به عنوان نقشه راه آینده نام می‌برد، بر روی کاغذ و یا صفحه تلویزیون درخشش دارد. اما وقتی این دیدگاه به مرحله عمل گذاشته شود چه‌بسا نتایج کاملا معکوسی همانند عملیات نظامی «طوفان قاطعیت» در یمن و یا جنگ نیابتی علیه ایران در سوریه به همراه داشته باشد.
به نوشته روزنامه رای الیوم، ولیعهد عربستان دست به اصلاحات اقتصادی و اجتماعی جزئی و بی‌سابقه زده است. بدون شک او کشورش را به دوران مدرنیزه وارد می‌کند اما اصلاحات او مقطعی خواهد بود. اگر جوانان عربستان از مبارزه او با فساد سران عربستان خرسند هستند. اما این موضوع با اصلاحات سیاسی همراه نیست و به زودی اثر خود را از دست خواهد داد. این جوانان به رفاه و برداشتن بسیاری از قیدوبندهای واپسگرایان راضی نیستند، بلکه خواستار مشارکت در امور سیاسی و برقراری حقوق بشر و شفافیت بیشتر امور هستند. آثار اصلاحات محمد بن سلمان کوتاه مدت خواهد بود و اگر این اصلاحات فراگیر نباشد به زودی از بین خواهند رفت.
به نوشته روزنامه المصری الیوم، «نیل کویلیام» پژوهشگر مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز «چتم هاوس» گفت اجازه رانندگی به زنان و گشایش خانه‌های سینما که در عربستان زیر فرماندهی محمد بن سلمان از آن سخن می‌آید تغییر واقعی به شمار نمی‌رود. این ابتکارات بیشتر به سود رهبران بلندپایه است. اولویت بیشتر مردم ایجاد فرصت شغلی و مسکن است. تغییراتی که عربستان شاهد آن است تقویت قدرت در دست بن سلمان و دیگر نخبگان کم سن و سال است.
سرپوش نهادن بر شکست‌ها
روزنامه «العربی الجدید» چاپ لندن، هدف ولیعهد عربستان در ارائه طرح‌های اصلاحاتی را تلاشی از سوی او برای سرپوش نهادن بر شکست‌های داخلی و خارجی دانست.
به گزارش خبرگزاری الجزیره، سازمان عفو بین‌الملل گفت سران عربستان از زمان ولیعهد شدن محمد بن سلمان، سرکوب مخالفان را تشدید کرده‌اند.
سخن درباره اصلاحات در عربستان نمی‌تواند واقعیت‌های اوضاع کشور را بپوشاند. «کاتیا رو» مسئول آزادی‌های عمومی و فردی در سازمان عفو بین‌الملل در تحلیل خود درباره گزارش این سازمان در سال 2018 میلادی گفت، ولیعهد عربستان اعلام کرده است دست به اصلاحاتی خواهد زد که هدف از آن، مدرن کردن کشور است و مثال بارز در این زمینه آزادی حق زنان در رانندگی است. اما این مسائل نادیده گرفتن حقوق بشر در عربستان را نمی‌پوشاند. جامعه مدنی به طور خشونت‌باری سرکوب می‌شود و مخالفان سیاسی، مدافعان حقوق بشر و روزنامه‌نگاران مورد هدف قرار می‌گیرند تا سکوت اختیار کنند.
به نوشته شبکه خبری الجزیره، «توماس فردیدمن» در گزارشی در روزنامه «نیویورک تایمز» محمد بن سلمان را حاکمی مستبد خواند و نوشت که او به تقویت دموکراسی هیچ توجهی ندارد. در اطراف او چماقدارانی حضور دارند که بدترین توصیه‌ها را به او می‌کنند.
روزنامه العربی الجدید هم با اشاره به شماری از تغییرات در نهادهای نظامی عربستان به ویژه در نیروهای مسلح و تغییر فرماندهان نظامی نیروهای هوایی، زمینی و تغییر راهبرد وزارت دفاع و ستاد کل نیروهای مسلح نوشت: این بزرگترین تغییراتی است که مقامات عربستان در نتیجه شکست ارتش در جنگ یمن طی سه سال گذشته دست به آن زده‌اند. به طوری که هنوز هم نیروهای ارتش یمن و گروه انصارالله، صنعا را زیر کنترل خود دارند و با حمله به پایگاه‌های نظامی سعودی‌ها و نفوذ در مناطق نجران و جیزان مرزهای عربستان را تهدید می‌کنند.
همچنین یکی از اهداف این تغییرات، تقویت قدرت ولیعهد عربستان در داخل نهادهای نظامی است. اما ترس آن است که روزی این نیروها علیه خود وی وارد عمل شوند. به ویژه که به دلیل شکست در جنگ یمن، خشم نیروهای نظامی بالا گرفته است.
در این زمینه «یحیی عسیر» فعال حقوق بشر گفت: بدون تردید علت تغییرات اخیر شکست مفتضحانه در جنگ یمن بوده است. به طوری که نظام عربستان ترجیح داده به درخواست ملت خود پاسخ مثبت ندهد. از این رو به جنگ خونینی وارد شد که این شکست نظامی و سیاسی را برای آن به دنبال داشت. اکنون این تغییرات برای حفظ آبرو و تلاشی برای فرار از جنگ یمن با کمترین هزینه است. همچنین این تغییرات بخشی از یک تبلیغ گسترده برای رسیدن محمد بن سلمان به پادشاهی است.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی