تحصیل سعادت(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی سعادت و رستگاری انسان چگونه به دست می‌آید و عوامل مؤثر در این رابطه کدام است؟
پاسخ:
استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در این رابطه می‌فرماید: طرح و تنظیم برنامه سعادت فرع بر این است که انسان با تمام استعدادهای پنهانی که دارد، شناخته شود، زیرا سعادت از شکفته شدن استعدادها و بروز و ظهور و فعلیت یافتن قوه‌ها پیدا می‌شود. سعادت حقیقی وقتی حاصل می‌شود که تمام استعدادهای انسانی بالاخص استعدادهای عالی وجود وی، از قوه به فعلیت برسد. (بنابراین) انسان با همه استعدادهایش باید شناخته شود، تا طرح و تنظیم چنین برنامه‌ای ممکن و میسر گردد. از طرف دیگر با توجه به اینکه با همه پیشرفت‌های عظیمی که نصیب بشر در علم و صنعت شده و با همه کشفیات شگفت‌آوری که در دنیای جمادات و نباتات و جانداران صورت گرفته، انسان هنوز موجودی ناشناخته است، پس باید قبول کرد هنوز علم بشر نتوانسته است مدعی شود می‌تواند طرح سعادت بشر را تنظیم کند. (مقالات فلسفی، شهید مطهری، ج 2، ص 96) بنابراین در اینجا عقل حکم می‌کند که باید به سراغ آفریدگار جهان هستی و خالق انسان برویم که حقیقت وجودی او را می‌شناسد و از راز و رمز سعادت و شقاوت او آگاه است. آری اسلام انسان را از جنبه‌های مادی و معنوی مورد توجه قرار داده است و سعادت او را در برخورداری از کمالات روحی و استفاده صحیح از تمایلات مادی می‌داند. از این رو عوامل مادی و معنوی را در کنار یکدیگر در تحصیل سعادت و رستگاری او مؤثر می‌داند. اینک اهم عوامل مؤثر در تحصیل سعادت انسان را براساس آموزه‌های وحیانی ذیلاً مطرح می‌کنیم:
عوامل کلیدی تحصیل سعادت
1- ایمان به خدا؛ قرآن مجید در سوریه عصر، افرادی را از خسران مستثنی کرده است و آنها افراد مؤمن و نیکوکارند. و به فلاح و رستگاری نائل می‌شوند.
خوشبخت کسی است که زندگی خوشایندی داشته باشد و این جز با آرمیدن در بستر خشنودی خداوند، امکان‌پذیر نیست.
2- تقوا و خودسازی؛ قرآن مجید پس از یازده سوگند به صراحت می‌فرماید: سعادت و رستگاری برای کسی است که جان خود را از پلیدی تطهیر کند و بدبخت کسی است که به ناپاکی بگراید.(شمس-9)
استاد مطهری(ره) می‌گوید: پیغمبران الهی آمده‌اند که به ما راه زندگی و در ورودی زندگی و خوشبختی را نشان دهند. آمده‌اند به بشر بفهمانند بدی، بدکاری، هوس‌بازی، دروغ، خیانت، منفعت پرستی، کینه‌توزی و خودپرستی، راه ورودی زندگی و طریق رسیدن به سعادت و آرامش و رضایت خاطر نیست. دروازه ورودی زندگی و خوشبختی، نیکی و نیکوکاری، راستی و درستی و استحکام اخلاقی و خیرخواهی و مهربانی است. تنها ایمان و اعتقاد به معنویات و سپس نیکوکاری براساس آن اعتقادات مقدس است که قلب را آرام و رضایت خاطر را تأمین می‌کند و سعادت را میسر می‌سازد. (حکمت‌ها واندرزها، ص 40).
3- یاد خدا؛ قرآن مجید مهم‌ترین عامل و وسیله برای خوشی و آرامش روح را یاد خدا می‌داند و می‌فرماید: دل آرام گیرد به یاد خدا، (رعد- 28) و روی گرداندن از یاد خدا را عامل سیه‌روزی می‌داند و می‌فرماید: هر کس از یاد من روی گرداند، زندگی‌اش تنگ می‌شود. (طه - 124)
4- عمل صالح؛ قرآن کریم اموری همانند جهاد در راه خدا، امر به معروف، نهی از منکر، شکر نعمت‌های الهی و توبه را مایه حیات و سعادت انسان می‌شناسد.
5- هم‌نشینی با بزرگان؛ پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: اسعد الناس من خالط کرام الناس؛ سعادتمندترین مردم کسی است که با افراد بزرگوار و کریم هم نشین باشد». (بحارالانوار، ج 74، ص 185)
6- همسر، فرزند و منزل شایسته؛ در روایتی رسول خدا(ص) می‌فرماید: «من سعادهًْ‌المرء المسلم الزوجهًْ الصالحهًْ والمسکن الواسع و المرکب الهنیء و الولد الصالح؛ از سعادت مرد مسلمان است که همسر شایسته، خانه وسیع، مرکب راهوار و فرزند شایسته داشته باشد». (همان، ج 104، ص 98)
7- پند پذیری؛ امام علی(ع) می‌فرماید: السعید من وعظ بغیره؛ سعادتمند کسی است که از سرنوشت دیگران پند گیرد. (نهج‌البلاغه- خطبه 85)
8- عاقبت به خیری؛ امام صادق(ع) از امام علی(ع) نقل می‌کند: حقیقت سعادت این است که آخرین مرحله زندگی انسان با عمل سعادتمندانه ای پایان پذیرد و حقیقت شقاومت این است که آخرین مرحله عمر با عمل شقاوت‌مندانه‌ای خاتمه یابد». (تفسیر نمونه، ج 9، ص 250)
9- آخرت گرایی؛ از منظرحدیث، خوشبخت، دنیا را (که فقط برای امتحان در مسیر راه انسان قرار گرفته) رها می‌کند یا از تعلقاتش به آن می‌کاهد و در مسیر آخرت گام برمی‌دارد.
غلام همت آنم که زیر چرخ کبود زهر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است.
انسان عاقل، خوشبختی را در امور فانی و متغیر نمی‌جوید. سعادت واژه مقدسی است که عقل و روان پاک آن را تفسیر می‌کند و متاع قلیل، لذت زودگذر و متغیر و در یک کلمه «دنیا» نمی‌تواند تفسیر کننده آن باشد.
مولای متقیان نیک بختی را چنین تفسیر می‌کند: «نیک بخت‌ترین فرد کسی است که لذت فانی (دنیا) را برای لذت باقی (آخرت) رها کند.» (غررالحکم، ج 2، ص 441)