محبوب‌ترین کارها در پیشگاه خدا
در آیات و روایات مصادیقی از محبوب‌ترین کارها در پیشگاه خداوند مطرح شده است که در مطلب پیش رو برخی از آنها بررسی شده است.
***
از تقوا تا اعمال اجتماعی
هر کسی دوست دارد محبوب خدا شود؛ برای رسیدن به محبوبیت باید کاری کرد که خداوند آن را دوست می‌دارد تا این‌گونه خودش نیز محبوب خدا شود. کسی که محبوب خدا شد همه چیز را دارا می‌شود؛ زیرا خداوند همه چیز را به محبوبان خویش ارزانی می‌دارد.
همچنین از آنجا که دنیاگرایی برای آدمی بدترین سم و زهر مهلک است؛ خداوند نیز محبت دنیا را از دل چنین بنده محبوبی بیرون می‌برد و محبت خودش را جانشین آن می‌کند. پیامبر(ص) می‌فرماید: اذا أحب الله عبدا حماه الدنیا کما یظل أحدکم یحمی سقیمه‌الماء؛ وقتی خداوند بنده‌ای را دوست دارد ، دنیا را از او منع می‌کند چنانکه شما مریض خویش را از نوشیدن آب منع می‌کنید. (نهج‌الفصاحه ص ۱۷۹، ح ۱۳۷)
اعمال محبوب بنده نزد خدا
1. تقوای الهی: شکی نیست که اعمال انسانی چیزی محبوب‌تر از تقوای الهی نیست؛ زیرا با آنکه هدف آفرینش عبادت قرار داده شده (ذاریات، آیه ۵۶) اما این یک هدف ابتدایی به منظور دستیابی به تقوا است که در آیات قرآن از جمله آیات ۲۱ و ۱۷۹ و ۱۸۳ سوره بقره بیان شده است. از آیات قرآن از جمله آیه ۹۹ سوره حجر نیز این معنا اثبات می‌شود که این تقوایی که با عبادت به دست می‌آید موجب رسیدن به مقام یقین می‌شود؛ چنانکه خداوند به‌صراحت در آیه ۲۸۲ سوره بقره بیان کرده که با تقوای الهی تعلیم الهی انجام می‌گیرد و انسان به علم لدنی دست می‌یابد که این علم لدنی همان علم شهودی است که انسان حقایق را همان طوری که در هستی است می‌بیند و به مقام رویت و شهود حقایق می‌رسد که در آیات ۹۵ سوره واقعه و ۵ و ۷ سوره تکاثر به آن‌اشاره شده است.
پس بهترین و محبوب‌ترین کارها را باید کارهایی دانست که موجب تقوای الهی می‌شود و کسی که به مقام متقین برسد به همه چیز دست می‌یابد. از این رو پیامبر(ص) می‌فرماید: أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْأَتْقِیَاءُ الْأَخْفِیَاء؛ محبوب‌ترین بندگان در پیش خدا تقواپیشگان گمنامند.(مجموعه ورام ج ۱، ص ۵)
اینکه در این حدیث تاکید بر تقوای نهان شده است، به معنای آن است که تقوای الهی که در قالب عبادت به دست می‌آید می‌تواند به دو دسته عبادت‌های آشکار و نهان تقسیم شود؛ ولی کسی که در نهان عبادت‌های خاص مثل نماز شب و تضرع و انابه شبانه داشته باشد، محبوب‌تر است.
البته تقوای الهی اصولا خوف از خدا در نهان و آشکار است؛ زیرا تقوای الهی یعنی گرفتن سپر از خشم و عذاب الهی؛ پس کسی که وقایه می‌گیرد خود را از هر چیزی که موجبات غضب الهی است، دور نگه می‌دارد. در حقیقت مفهوم پرهیزکاری لازمه مفهوم تقوا و وقایه گرفتن است، نه عین معنا و مفهوم آن.
به هر حال، تقوای الهی در نهان و آشکار اصلی است که موجب محبوب شخص نزد خداوند می‌شود. البته کسانی که خوف و وقایه نهانی دارند و عبادت نهانی به جا می‌آورند، محبوب‌ترین‌ها هستند؛ زیرا کارهایی را که محبوبیت بیشتری در نزد خدا دارد انجام می‌دهند.
۲. برگزاری نماز‌ها در اول وقت: از دیگر اعمال و کارهایی که محبوب پیشگاه خداوند است؛ نماز در اوقات پنج گانه آن است. در روایات آمده که هر کسی بخواهد به برکت و استجابت دعایی برسد، نماز اول وقت خودش را ترک نکند. امام رضا(ع)درباره ارزش نماز در پیشگاه خداوند می‌فرماید: أوَّلُ ما یُحاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ، الصَّلاهًُْ فَإنْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلاهًُْ صَحَّ ماسِواها، وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ماسِواها؛ اوّلین عملى که از انسان مورد محاسبه و بررسى قرار مى‌گیرد نماز است، چنانچه صحیح و مقبول واقع شود، بقیه اعمال و عبادات نیز قبول مى گردد وگرنه مردود خواهد شد.
(مستدرک الوسائل: ج ۳، ص ۲۵، ح ۴) همچنین آن حضرت درباره نقش این عبادت در ایجاد تقرب به خداوند و دستیابی به تقرب تقوایی که هر متقی دنبال آن است، می‌فرماید: الصَّلاهًُْ قُرْبانُ کُلِّ تَقىّ؛ نماز، هر شخص باتقوا و پرهیزکارى را - به خداوند متعال - نزدیک‌کننده است. (وسائل الشّیعه: ج ۴، ص ۴۳، ح ۴۴۶۹) از جهت ارزش و اهمیت نماز در دستیابی انسان به تقرب و تقوا است که امام رضا(ع) می‌فرماید: یُؤْخَذُ الْغُلامُ بِالصَّلاهًِْ وَ هُوَ ابْنُ سَبْعِ سِنینَ؛ پسران باید در سنین هفت سالگى به نماز وادار شوند.(وسائل‌الشّیعه: ج ۲۱، ص۴۶۰، ح ۲۷۵۸۰)
۳. نیکی به پدر و مادر: دیگر چیزی که بهترین کارها و محبوب‌ترین اعمال در نزد خدا است، نیکی به پدر و مادر است. خداوند در آیات چندی از جمله آیه ۸۳ سوره بقره و ۳۶ سوره نساء و ۱۵۱ سوره انعام و ۲۳ سوره انعام به این مطلب سفارش و تاکید کرده است.
۴. جهاد در راه خدا: جهاد از دیگر اعمال محبوب نزد خداوند است که برای دفاع از دین و مسلمانان و مومنان انجام می‌گیرد و آیات بسیاری درباره جهاد نظامی با اموال و انفس در قرآن بیان شده است.
پیامبر گرامی اسلام (ص) در این باره فرموده است: احب الاعمال الی الله الصلاهًْ لوقتها ثم بر الوالدین ثم‌الجهاد فی سبیل‌الله؛ بهترین کارها در نزد خدا نماز به وقت است ، آنگاه نیکی به پدر و مادر ، آنگاه جنگ در راه خدا. (نهج‌الفصاحه ص۱۶۷، ح ۷۰)
اینها نمونه‌ها و مصادیقی از اعمالی است که محبوب خداوند است و شخصی که به این کارها می‌پردازد محبوب و حبیب خدا می‌شود. البته نباید تنها به این موارد بسنده کرد، بلکه در روایات از پیامبر(ص) موارد و مصادیق دیگری مطرح شده که در اینجا به آنها نیز‌اشاره می‌شود. این موارد بیشتر جنبه اجتماعی دارد.
کارهای اجتماعی پسندیده
کسب محبت خدا به معنای رسیدن به مقام رضایی است که خداوند در آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر از آنان به عنوان نفس مطمئن یاد می‌کند که در مقام قرب در جنت صفات و ذات وارد می‌شود و در جایگاه راضیه مرضیه می‌نشیند.
بر اساس آیات ۳۱ و ۳۲ سوره آل عمران و آیات ۵۹ سوره نساء و ۵۵ سوره مائده و ۷ سوره حشر و مانند آنها، این محبوبیت با اطاعت و پیروی پیامبر(ص) و عترت طاهره(ع) به دست می‌آید. پس هر کسی محبوبیت خداوند می‌خواهد باید محبوبیت حبیب خدا حضرت رسول خدا(ص) را به دست آورد. این محبوبیت با پیروی و اطاعت از سنت و سیره ایشان و عترت طاهره به دست می‌آید.
با نگاهی به سنت و سیره گفتاری و رفتاری آنان می‌توان دریافت که رسیدگی به امور مردم بویژه نیازمندان از مهم‌ترین عوامل محبوبیت ساز در پیشگاه خداوند است؛ از این رو پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) خود پیشگام در این امور بودند.
برای محبوب آنچه مهم است، کمیت عمل نیست، بلکه کیفیت عمل است که چه میزان از خلوص و صداقت برخوردار است. هر چه کاری از نظر خلوص در درجه بالاتری باشد و کسی غیر از محبوب در نظر عامل نباشد، آن عمل محبوب‌تر خواهد بود و خداوند عمل را می‌پذیرد. این خلوص در قالب صداقت و ترک ریا و شرک و تقوای الهی خود را نشان می‌دهد.
خداوند می‌فرماید: إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ‌الْمُتَّقِینَ؛ خداوند جز از متقین قبول نمی‌کند. (مائده، آیه ۲۷)
از همین رو پیامبر(ص) می‌فرماید: احبّ الاعمال الی‌الله أدومها و ان قلّ؛ محبوب‌ترین کارها در پیش خدا کاری است که دوام آن بیشتر است، اگر چه اندک باشد. (نهج‌الفصاحه، ص ۱۶۷، ح ۷۳)
محبوب‌ترین کارها در پیشگاه خداوند از نظر پیامبر(ص) سه کار اجتماعی است که ایشان فرموده است: أحبّ الأعمال إلى اللَّه من أطعم من جوع أو دفع عنه مغرما أو کشف عنه کربا؛ بهترین کارها در پیش خدا آن است که (بینوایی را) سیر کنند، یا زیان زیانکار و ورشکسته‌ای را بپردازند یا بلا و زحمتی را از او دفع کنند. (نهج‌الفصاحه، ص ۱۶۸، ح ۷۶)
بر اساس این روایت و روایات دیگر از پیامبر(ص) کارهای محبوب در پیشگاه خدا عبارتند از:
1. اطعام گرسنه: براساس آیات قرآن خوشبختی به آرامش و آسایش است. خداوند به قریش می‌گوید که شما از امنیت جانی و روانی و نیز امنیت غذایی برخوردار شدید؛ زیرا خداوند به شما عنایت داشته است و از همین رو شما گرفتار جوع و گرسنگی و ناامنی نیستید. (سوره قریش) همچنین خداوند در آیات قرآن از جمله در سوره بلد می‌فرماید: و تو چه دانی که گردنه و گذرگاه سخت چیست ؟ آزادی برده‌ای یا طعام دادن در روز گرسنگى و قحطی. (بلد، آیات ۱۲ و ۱۴) پس برای رهایی از گرفتاری عبور از گردنه‌های روز قیامت باید از همینجا(سرای دنیا) آماده شد و بهترین ابزار آمادگی ،اطعام دادن گرسنه است؛ زیرا این امور نزد خداوند محبوب است و خدا انجام دهنده کار محبوب را نیز محبوب داشته و او را با عمل و نیت خیرش بالا می‌برد. (فاطر، آیه ۱۰) البته در اطعام بهتر است که گروه بیشتری در آن شرکت کنند و از اطعام بهره‌مند شوند. پیامبر(ص) می‌فرماید: أَحَبُّ الطَّعَامِ إِلَى‌اللَّهِ مَا کَثُرَتْ عَلَیْهِ الْأَیْدِی؛ بهترین غذاها در پیش خدا آن است که گروهی بسیار بر آن بنشیند.(نهج‌الفصاحه ص ۱۶۹ ، ح ۸۲)
2. کمک ورشکسته زیانکار و پرداخت بدهکاری و قرض او : خداوند پرداخت قرض‌الحسنه را معامله با خود دانسته و می‌فرماید:کیست که به خدا قرض‌الحسنه دهد ، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟ خدا تنگدستی دهد و توانگری بخشد و شما به سوی او باز می‌گردید. (بقره، آیه ۲۴۵) و نیز می‌فرماید: کیست که خدا را قرض‌الحسنه دهد تا برای او دوچندانش کند و مزدی کریمانه نیکو یابد ؟ (حدید، آیه ۱۱) پس وام دادن امر بسیار خوبی است؛ حال اگر کسی زیانی کرده و ناتوان از پرداخت است کمک کردن به این ورشکسته و زیان خورده بسیار مهم و ارزشی به‌شمار می‌رود.
3. برداشتن بلا و زحمت: از دیگر کارهایی که محبوب خداوند است و شخص را حبیب خداوند می‌کند، برداشتن بلا و مصیبت و زحمت از دوش گرفتاران است. اگر کسی مصیبتی را از کسی بردارد و او را از ناراحتی و بلایی نجات دهد، محبوب خداوند می‌شود. همه این اعمال که در این روایت به عنوان اعمال محبوب پیشگاه خداوند مطرح شده، کارهای اجتماعی است. در حقیقت اعمال اجتماعی، بیشتر از اعمال عبادی دیگر محبوب خدا است.
4. حفظ زبان: از دیگر اعمالی که محبوب خدا است، حفظ زبان است و اینکه هر سخنی نگوید که موجب اذیت و آزار دیگران شود. پیامبر(ص) می‌فرماید : احب الاعمال الی‌الله حفظ اللسان؛ بهترین کارها در پیش خدا نگهداری زبان است.(نهج‌الفصاحه ص ۱۶۸ ، ح ۷۸)
5.حق گویی در برابر حاکم ظالم : جهاد در راه خدا بسیار ارزشمند است. یکی از شیوه‌های جهاد جنگ نرم است. به این معنا که مجاهد برای حق خواهی و حق طلبی در برابر حاکم ظالم قرار گیرد و سخن حقی را بگوید و به دفاع از مظلومی بپردازد و استیفای حقی کند. پیامبر(ص) می‌فرماید: أحبّ الجهاد إلى اللَّه کلمه حقّ تقال لإمام جائر؛ بهترین جهادها در پیش خدا سخن حقی است که به پیشوای ستمکار گویند.(نهج‌الفصاحه ص ۱۶۸ ، ح ۸۰)
6. اسب سواری و تیراندازی: اصولا لهو کار خوبی نیست؛ زیرا وقت گذرانی است؛ اما اگر کسی بخواهد وقت بگذراند و تفریحی داشته باشد، بهترین و محبوب‌ترین وقت گذرانی و تفریح همان اسب سواری یعنی سوارکاری و تیراندازی است؛ زیرا ابزار آمادگی جنگی است. این بدان معنا خواهد بود که هر کاری که در جنگ به درد می‌خورد می‌تواند به عنوان محبوب‌ترین تفریحات مطرح شود؛ در جهان امروز جنگ نرم و بازی‌های رایانه‌ای که به شخص آموزش جنگ و رانندگی و مدیریت تفنگ و سلاح می‌دهد یک تفریح محبوب نزد خدا است. پیامبر(ص) می‌فرماید: احب اللهو الی‌الله تعالی إجراء الخیل و الرمی؛ بهترین بازی‌ها در پیش خدا اسب دوانی و تیراندازی است. (نهج‌الفصاحه ص ۱۶۹، ح ۸۳)
7. سودمندترین به بندگان: پیامبر(ص) می‌فرماید: أَحَبُّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ أَنْفَعُهُمْ لِعِبَادِه؛آن کس پیش خدا محبوب‌تر است که برای بندگان سودمندتر است.(تحف العقول ص ۴۹ - نهج‌الفصاحه ص ۱۶۹، ح ۸۶)
8. آسان گیری در خرید و فروش: همچنین پیامبر(ص می‌فرماید: احبّ الله تعالی عبدا سمحا اذا باع وسمحا اذا‌اشتری و سمحا اذا قضی و سمحا اذا اقتضی؛ خداوند بنده‌ای را که به هنگام خرید و هنگام فروش و هنگام دریافت و گرفتن آسان‌گیر است دوست دارد. (نهج‌الفصاحه ص ۱۶۹، ح ۸۵)
9. دانشجویی: اسلام دانشجویی را بسیار تشویق می‌کند؛ زیرا عقل و علم وقتی در کنار هم قرار گیرد انسان کاری را انجام می‌دهد که مطلوب الهی و محبوب خداوندی است؛ زیرا عقل به اموری چون دینداری، اخلاق و حیا و کارهای نیک فرمان می‌دهد و بی‌خردان و سفیهان هستند که از دین و کارهای نیک و اخلاقی‌گریزان هستند؛ البته انسان عاقل نیازمند دانش و علمی است که بدان راه خود را بشناسد و چراغی داشته باشد که در بیراهه نیفتد. این نور دانش است که او را از جهالت بیرون می‌آورد، چنانکه عقل، او را از جهالت و سفاهت بیرون می‌کشد. پیامبر مکرم (ص) درباره ارزش علم و عقل می‌فرماید: لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل؛ هیچ تهیدستی سخت‌تر از نادانی و هیچ مالی سودمندتر از عقل نیست. (کافی، ط-الاسلامیه، ج ۱ ، ص ۲۵ و ۲۶ ، ح ۲۵؛ محاسن الاخلاق، ص ۱۷؛ تحف العقول ص۶) از این رو یکی از مهم‌ترین اعمال محبوب خداوند دانشجویی و طلب علم است. پیامبر مکرم و معظم اسلام (ص) می‌فرماید: طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاهَ الْعِلْم؛ طلب علم بر هر مسلمانی بسیار واجب است، همانا خدا جویندگان علم را دوست دارد.(کافی، ط-الاسلامیه، ج ۱، ص ۳۰، ح ۱)
آنچه گفته شد تنها بخشی از مصادیق کارهای محبوب در نزد خداست و یقینا در احادیث، مصادیق دیگری بیان شده که علاقمندان می‌توانند به کتاب‌های روایی مراجعه کنند.