تقریب مذاهب اسلامی، مهم‌ترین مؤلفه تمدن اسلامی
محمد سرخوش
تقریب مذاهب اسلامی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تمدن اسلامی است که یکی از سازوکارهای آن وحدت تمامی مسلمانان در برابر دشمنان قسم‌خورده و استکبار جهانی است. نگارنده در مطلب حاضر در مقام تبیین چگونگی تقریب و ایجاد وحدت و همگرایی مسلمانان نسبت به تمدن اسلامی و مقابله با دشمنان در هفته مبارک وحدت است که اینک تقدیم خوانندگان محترم می‌گردد.
***
وحدت اسلامی کار و وظیفه‌ای است گویای یک هدف ایدئولوژیک، در دوره‌ای مقدس و در عین حال همه‌جانبه و دارای ابعاد متعددی که مجموعه‌ای از شرایط و زمینه‌های خاص تاریخی و اجتماعی سبب شده است تا دچار نوعی محدودیت مفهومی شود.
وحدت اسلامی که در اصل تعبیری جامع، شامل همه جنبه‌های اسلامی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مانند آن در زندگی است، به اصطلاحی تبدیل شده است که تنها بعد مذهبی و پیوندهای مذهبی میان مسلمانان را دربر می‌گیرد.
وحدت سیاسی از منظر ساختار داخلی دولت و روابط مسلمانان، وحدت اجتماعی در سطح روابط ملی و قومی و نیز وحدت فرهنگی در بعد اندیشه و ابعاد مختلف آن در زندگی نوین، همگی ضرورت‌هایی اساسی به شمار می‌روند.
سرزمین جهان اسلام دارای مساحتی بیش از 35 میلیون کیلومتر و جمعیت بیش از یک میلیاردی است که مرگ در راه خدا را سعادت می‌دانند و همچنین وجود یکصد بندر استراتژیک بر سواحل دریاها و اقیانوس‌های مختلف است و بر بخش عمده منابع نفتی، مس، اورانیوم و مانند آن در جهان کنترل دارد.
وحدت به معنای تقریب
نقطه مشترک همه جریان‌های تقرب‌گرا این است که این نظریه نه براساس مفهوم وحدت بلکه براساس مفهوم تقریب بنا شده است، چون واقع‌گرایی آنان را ملزم ساخته است تا هدفی را دنبال کنند که قابل دسترسی باشد، نه آن‌که دنبال امری باشد که تحقق آن به این راحتی قابل تصور نمی‌باشد.
وحدت به معنای یکی شدن و ذوب شدن در یکدیگر اما تقریب به معنای نزدیکی است.
مخالفین اتحاد مسلمین برای اینکه از «وحدت مسلمین» مفهومی غیرمنطقی و غیرعملی بسازند آن را به نام «وحدت مذهبی» توجیه می‌کنند، تا در قدم اول، با شکست مواجه گردد.
هرگز هیچ یک از اهالی تقریب قائل به وحدت به این معنی خاص نیست.
منظور از وحدت مسلمین حصر مذاهب به یک مذهب نیست بلکه منظور متشکل شدن مسلمین است در یک صف، در برابر دشمنان مشترکا‌تشان و نه ذوب مذاهب در یکدیگر است.
تقریب در بین نظرات گوناگون
بحث تقریب مذاهب به معنای همزیستی مسالمت‌آمیز میان مذاهب با حفظ عقاید هر مذهب توام با احترام به مذهب دیگر براساس تکیه بر اشتراکات از همان ابتدای ظهور اسلام مطرح بوده است چنانکه مناظرات و همسایگی مسلمانان با یهود و نصارا را از صدر اسلام شاهد هستیم.
وحدت بر دو نوع است:
1- وحدت خاص - وحدت عام
وحدت خاص چیست؟
وحدتی که داخل حوزه اسلام و درمقابل استکبار جهانی است.
وحدت عام چیست؟
وظیفه انقلابیون جهان است که هیچ ارتباطی به مذهب ندارد، این وحدت مسئله‌ای است انسانی نه دینی. هر انسان آزاده‌ای از هر دین و مذهب و آیینی باید درمقابل ظلم و استبداد و استعمار جهانی و امپریالیسم ضدبشر مقاومت کند و این نیاز به وحدت دارد.
امروزه وحدت اسلامی، کابوسی است که خواب خوش استکبار جهانی را پریشان کرده است و بر وحشتش می‌افزاید.
وحدت در نگاه قرآن
قرآن کریم در سوره آل‌عمران آیه 103 می‌فرماید: «و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیله وحدت) چنگ بزنید و پراکنده نشوید.
این آیه قرآنی که بنیاد عقاید جامعه‌سازی قرآنی بر آن استوار است، شامل یک امر است «اعتصموا» و شامل یک نهی است و آن «لاتفرقوا» است. امر وارده در این آیه اتحاد و تمسک به قرآن را بر مسلمین واجب می‌کند و هرکاری و اقدامی که مقدمه تحقق این واجب باشد، بالطبع واجب می‌شود. از طرف دیگر باید برای جلوگیری از تفرق که به نص صریح قرآن نهی شده است و حرام قطعی گشته است و حذف کردن عوامل تفرق‌زا، از آن‌جا که مقدمه واجب هستند، واجب است.
وحدت‌های غیرحقیقی و بی‌ریشه
قرآن کریم در آیه 63 و 64 سوره انفال در نفی دروغین انواع وحدت، وحدتی که زیر عنوان «وحدت فیزیکی و منافع مادی» می‌گنجد، به وحدت حقیقی اشاره می‌کند از جمله وحدت‌های دروغین عبارتند از:
1. وحدت براساس منافع سیاسی
2. وحدت برپایه قومیت
3. وحدت براساس تعصبات قبیله‌ای
4. وحدت براساس عامل جغرافیایی
5. وحدت براساس تاریخ مشترک
6. وحدت براساس منافع طبقاتی
قرآن کریم هیچ‌کدام از انواع وحدت را عامل قاطع پیروزی نمی‌داند، اما فقط یک وحدت است که عامل قاطع پیروزی می‌داند و آن «وحدت دل‌ها» است.
منشور وحدت
امروزه منشور وحدت «خدای یگانه، رسول مکرم اسلام، قرآن، کعبه، حج، نماز و...» ملاک‌های عملی و نظری مناسب برای تقریب مذاهب است.
وحدت و تقریب پیش‌زمینه تشکیل امت اسلامی
ملاک وحدت در تمدن اسلامی ربوبیت خدا است و در این بین ربوبیت اومانیستی و فرعونی کنار می‌رود، بنابراین وحدت میان فرق اسلامی مسئله‌ای حیاتی، ضروری است و ارزش آن به ویژه در دنیای امروز و شرایط فعلی جهان غیر قابل انکار است. با توجه به اینکه جامعه اسلامی هر روز رو به پیشرفت است و این طبیعی است که با هر پیشرفتی در هر جامعه‌ای دشمنان آن‌ها نیز بیکار نمی‌نشینند و تلاش می‌کنند با ایجاد تفرقه و از بین بردن وحدت در بین مسلمین، تمدن اسلامی را که از نظر خود غربی‌ها در سه تمدن اولیه موجود در جهان است از بین می‌‌برند.
مفهوم تمدن
تمدن به معنای وابستگی به شهر است و خروج از مرحله بادیه‌نشینی است و با فرهنگ تفاوت دارد. هر جامعه‌ای ممکن است تمدن نداشته باشد اما فرهنگ را همه دارند.
مفهوم تمدن‌سازی نوین اسلامی عبارت است از:
این مفهوم پیشرفت همه جانبه مظاهر مادی و معنوی مسلمانان در دو بخش ابزاری و سخت‌افزاری، از قبیل علم، اختراع، اقتصاد، سیاست، اعتبار بین‌المللی و... و بخش نرم‌افزاری تمدن اسلامی، به عنوان حاکمیت «سبک زندگی اسلامی» در همه مظاهر زندگی. مقام معظم رهبری در چشم‌انداز آینده انقلاب اسلامی هدف نهایی نظام اسلامی، ایجاد امت واحد اسلامی و تمدن اسلامی جدید.... است. (بیانات مورخ 1390/6/26) شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی باید با توجه به «مبانی مشترک تمامی مذاهب اسلامی» و نه ایران شیعی باشد. تربیت عقلانی، اخلاقی، و قانونی هدف بعثت نبی‌مکرم اسلام است که زندگی آسوده و رو به کمال انسان تمدن نوین اسلامی و تشکیل امت واحده اسلامی به آن‌ها نیازمند است. (بیانات مورخ 1388/4/29)
تمدن نوین اسلامی دارای دو بخش است:
الف) بخش ابزاری یا سخت‌افزاری که شامل نمودهای پیشرفت می‌شود؛ از قبیل: علم، اختراع، اقتصاد، سیاست، اعتبار بین‌المللی و نظایر آن.
ب) بخش نرم‌افزاری حقیقی و اساسی تمدن اسلامی که شامل حاکمیت «سبک زندگی اسلامی» در تمام مظاهر زندگی و حیات مسلمانان است.
تحقق هر دو بخش در تمدن نوین اسلامی ضروری است. (بیانات ایشان در جمع دانشجویان، دانش‌آموزان و سایر جوانان خراسان شمالی، مورخ 1391/7/23)
وجود یک تمدن دینی بدون جامعه دینی محقق نخواهد شد و بعد بدون جامعه دینی دولت دینی هم محقق نخواهد شد. دولت قسمت عمده یک نظام را تشکیل می‌دهد، در نتیجه بدون وجود دولت دینی فرض نظام دینی محال است و در آخر هم بدون ایجاد یک انقلاب تغییر در اصل نظام ایجاد نمی‌شود.
امروز مولفه اصلی در حرکت به سمت تمدن اسلامی قطعا وحدت اسلامی است و جامعه و امت تشکیل نمی‌شود جز با وحدت اسلامی همه مسلمانان در برابر دشمنان قسم‌خورده اسلام.