نگاهی به برجام و میزان پایبندی طرف‌های مذاکره
انتظار تعهد از طرف بد عهد برجامی
هدیه آقاپور
وعده‌های برجامی همچنان در حد یک وعده باقی مانده و مشترک بودن توافق با وجود بدعهدی‌های ایالات متحده آمریکا به شدت تحت‌الشعاع قرار گرفته است، با این اوصاف دستاورد تلقی کردن برجام محلی از اعراب ایجاد می‌کند که وقتی توافقی کامل اجرا نشد وطرف مقابل از روز اول بدعهدی و کارشکنی می‌کند چگونه می‌توان از آن به عنوان دستاورد یاد کرد؟
انحراف از برجام زمانی صورت گرفت که وعده‌های داده شده به روی کاغذ ماند و بدعهدی‌های مکرر شیطان بزرگ به عنوان عضوی از 1+5 باعث شده تا مشترک بودن این برنامه به اصطلاح جامع محسوس نباشد.
اما سؤال اساسی از دولتمردان جمهوری اسلامی این است که وقتی با این همه بدعهدی‌های طرف مقابل روبرو هستیم و تاکنون دستاورد قابل ملاحظه‌ای شامل حال کشورمان نشده و رئیس‌جمهور آمریکا بارها و با صراحت اعلام کرده که برجام را تایید نمی‌کند، دیگر چه اصراری است که ما به صورت یک جانبه بر بدعهدی‌های غربی‌ها ایستادگی کنیم؟
در گزارش پیش رو به تحلیل و بررسی این موضوع در گفت‌وگو با کارشناسان سیاسی و بین‌الملل پرداخته‌ایم.
تعهد از سوی طرف بی‌تعهد!
بی اعتمادی نسبت به دولت ایالات متحده آمریکا امر واضحی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر همگان مشهود شد، آمریکا یا به تعبیر زیبای امام راحل « شیطان بزرگ» با روانه داشتن جنایت هایش در سراسر جهان نشان داده است که درقبال هیچ کشور و موضوعی تعهد ندارد، بنابراین تعهد گرفتن از طرفی به این بی‌تعهدی دقیقا مثال آزموده را آزمودن است.
ولی‌الله نانواکناری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «در پایان مذاکرات هسته‌ای توافق شد که همگی بر آنچه تعهد کردند عمل کنند. جمهوری اسلامی به هر آنچه تعهد کرده بود جامه عمل پوشانید اما طرف مقابل، اگر نگویم به هیچ کدام از تعهداتشان عمل نکردند حداقل می‌توان گفت بخش کثیری از آن را به بدعهدی کشاندند.»
نماینده مردم شهرستان‌های بابلسر و فریدونکنار در مجلس شورای اسلامی در ادامه می‌افزاید: «یکی از این طرف‌ها که به هیچ کدام از تعهداتش عمل نکرد ایالات متحده آمریکا است و انتظار ما این است که دیگر اعضاء نسبت به آمریکا موضع قاطع و دقیقی بگیرند تا با بسیج افکار عمومی جامعه جهانی، آمریکا پاسخ گوی بدعهدی‌های خود باشد.»
نانواکناری با‌اشاره به اینکه اگر آمریکا بدعهدی می‌کند اروپایی‌ها هم نباید دنباله رو او باشند، تاکید می‌کند: «مواضع صریح از سوی اروپا، آمریکا را وادار به پاسخ درست خواهد کرد، گرچه ما از ابتدا بر اساس فرموده‌های مقام معظم رهبری و سخنان حکیمانه امام خمینی(ره) می‌دانستیم که آمریکا قابل اعتماد نیست.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی درباره اینکه آمریکایی‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره به دنبال بهانه جویی نسبت به جمهوری اسلامی ایران بوده اند، تصریح می‌کند: «هرآنچه خودشان نسبت به حقوق بشر عمل نکردند به ایران نسبت دادند، پشت صحنه طراح داعش و تروریسم بودند اما به ایران نسبت داده و در تمامی موضوعات هسته‌ای و غیرهسته‌ای هرگز به دنبال حقیقت ماجرا نبودند بلکه مشکل آنها با اصل گفتمان انقلاب اسلامی است.»
حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن
بدون شک داستان قطع یا وصل بودن سوئیفت و امکان بازگشایی ال سی از همان ساعات اولیه اجرای برجام از مهم‌ترین حواشی پیرامون این توافق بین‌المللی بود.
حسن روحانی در نخستین پیام خود بعد از اجرای برجام اعلام کرد که از همان ساعت‌های اول اجرای برجام 1000 ال سی باز شده است. هنوز مصاحبه رئیس‌جمهور تمام نشده بود که فعالان اقتصادی با رد کردن ادعای رئیس‌دولت تدبیر و امید اعلام کردند که هنوز با مشکلات روابط کارگزاری رو به رو هستند و امکان بازگشایی ال‌سی وجود ندارد، همچنین پیام سوئیفت هم از بانک‌های ایرانی قابل انتقال نیست.
اظهارات ضد و نقیص مسئولان دولتی در مورد بازگشایی ال سی و سوئیفت بعد از برجام کار را به جایی کشاند تا مسئولان بانک مرکزی از خبرنگاران دعوت کنند و به آنها نشان دهند که پیام سوئیفت قابلیت انتقال را در دوران پسابرجام دارد.
این درحالی است که بعد از مدتی مشخص شد تا روابط کارگزاری برقرار نشود، سوئیفت به تنهایی نمی‌تواند مشکل مبادلات پولی ایران را حل کند.
اکنون با گذشت نزدیک به دوسال از این ماجرا همچنان گشایش محسوسی در این زمینه ایجاد نشده است. یک کارشناس مسائل اقتصادی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «شاهد هستیم که همچنان در بحث مبادلات پولی و دریافت و پرداخت مشکلات عدیده‌ای داریم. بانک‌های خارجی به درستی عمل نمی‌کنند. در حقیقت بیشتر کارها همچنان توسط صرافی‌ها انجام می‌شود که آن هم با تأخیر زیاد است.»
وی ادامه می‌دهد: «بانک‌های بزرگ کماکان با ایران همکاری نمی‌کنند، البته نسبت به دوران تحریم، بانک‌های کوچک در آسیا و آفریقا و جاهای دیگر همکاری خود را آغاز کردند، اما متاسفانه بانک‌های بزرگ از باز کردن ال سی همچنان طفره می‌روند و دلیلش هم بدون شک مربوط به آمریکا می‌شود، بانک‌هایی که ارتباط قوی تری با آمریکا دارند در ارتباطات با ایران هیچ‌گونه اقدامی نکرده‌اند.»
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره وضعیت سوئیف می‌گوید: «سوئیفت نیز به همین ترتیب است، سوئیفت را بانک‌های کوچک باز کرده‌اند، ولی راحتی و آسانی که انتظار داشتیم بعد از برجام رخ دهد متأسفانه به دلیل تحریم‌های نابخردانه آمریکا اتفاق نیفتاده است.»
وی می‌افزاید: «امکان انتقال پول‌های صادراتی به ایران فراهم نیست، به طوری که هنگام صادرات امکان انتقال ارز از خارج به داخل بسیار ضعیف است. همچنین هنوز هم تجار و بازرگانان تلاش می‌کنند تا برای مبادله، دلار نقد ببرند.»
در همین رابطه محمد ابراهیم رضایی نماینده خمین در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان معتقد است: «مهم‌ترین وعده محقق نشده برجام تحریم‌های بانکی است.»
وی ادامه می‌دهد: «عمدتا بانک‌های بزرگ همچنان با ایران همکاری ندارند و گردش مالی در سطح بین‌المللی برای ایران اجرا نمی‌شود که باید تا کنون بر اساس برجام اجرا می‌شد، اکنون هم که با وجود آقای ترامپ دیگر چیزی از برجام باقی نخواهد ماند.»
آفتاب تابان کجایی، دقیقا کجایی؟
امروز آمریکا در حالی مذاکره دوم را مطرح می‌کند که هنوز به تعهدات مذاکرات قبلی پایبند نبوده است و با درخواست مذاکره دوباره میخواهد محدودیتهای دیگری برای ایران ایجاد کند گرچه در همان زمان بررسی برجام هم در کنگره آمریکا و سنا عده‌ای ساز دست بردن بر مفاد متن توافق را کوک می‌کردند.
وعده‌های محقق نشده برجامی آنچنان به روی هم تلنبار شده که دیگر جایی را برای امید و دلخوش کردن به وعده بعدی باقی نگذاشته است.
سیدناصر موسوی لارگانی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگوبا گزارشگر کیهان می‌گوید: «برجام فرصتی برای ایران و 1+5 بود که بعد از سالها مذاکرات به صورت جدی پیگری شود.»
وی ادامه می‌دهد: «طرف مقابل در آن زمان وعده‌هایی می‌داد، در داخل نیز شخص رئیس‌جمهور و دولت بر اساس آن وعده‌ها، به مردم وعده‌هایی دادند و همه چیز را از آب آشامیدنی گرفته تا آلودگی هوا به برجام گره زدند.»
نماینده مردم فلاورجان اصفهان در مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: «جدا از این حاشیه‌ها بحث وعده‌های برداشته شدن تحریم‌ها و اینکه اگر توافق نامه امضا شود ما گشایشی در کشور خواهیم داشت که هم سرمایه‌گذاران خارجی روانه کشور می‌شوند و هم سرمایه‌گذاران داخلی با بازکردن ال سی بتوانند مواد اولیه وارد کرده و صادرات انجام دهند.»
موسوی لارگانی تصریح می‌کند: «حقیقتا ما شاهد تحقق این وعده‌ها نبودیم و تحریم‌های بانکی همچنان ادامه دارد، گرچه یک سری بانک‌های کوچک وعده‌هایی که داده بودند را عملی کردند اما ارتباط با بانک‌های بزرگ و آنچه قرار بود به عنوان پول‌های بلوکه شده ایران پرداخت شود تا کنون صورت نگرفته و از پول‌های بلوکه شده یک مبلغ جزئی بازگردانده شده است.»
وی می‌افزاید: «حتی در این مدت دستبردهایی هم به بهانه‌های مختلف به اموال ایران زده شد و دادگاه‌هایی که کشورمان را جریمه کردند توانستند مقدار قابل توجهی از پول‌های ایران را سرقت و به یغما ببرند.»
نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی با‌اشاره به اینکه ما درحالی به تمام تعهداتمان عمل کردیم و علی‌رغم آنکه طرف مقابل قدم آنچنانی‌ای برنداشته بود، اظهار می‌دارد: «منطق حکم می‌کرد که وقتی ما به یکی از تعهداتمان عمل می‌کردیم طرف مقابل نیز به همین ترتیب یکی از تعهداتش را عملیاتی می‌کرد و بعد از آن ما تعهد دیگری را جامه عمل می‌پوشاندیم اما متاسفانه این‌گونه نبود.»
موسوی لارگانی اضافه می‌کند: «به عنوان مثال ما سانتریفیوژهای نطنز را جمع‌آوری کرده و از 19 هزار به زیر 5 هزار رساندیم، اورانیوم غنی شده را از کشور خارج کردیم، قلب راکتور آب سنگین اراک را تخلیه و با بتون پر کردیم و... اما در مقابل شاهد تحریم‌های بیشتر علیه ایران بودیم.»
وی ادامه می‌دهد: «تحریم‌های 10 ساله علیه ایران تمدید شد و اخیرا نیز تحریم‌هایی از سوی آمریکا تصویب شد که آن را مادر تحریم‌ها نام‌گذاری می‌کنند، با این اوضاع و احوال باید پرسید واقعا برجام چه نتیجه‌ای داشته است؟»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «مسئولین ما مدام اظهار می‌دارند که اگر متوجه شویم تحریم‌های آمریکا مغایرت با برجام دارد ما نیز عمل مقابله به مثل انجام خواهیم داد و این سؤال مطرح می‌شود که دیگر باید چگونه مغایرت داشته باشد؟!»
وی با‌اشاره به حضور گروه‌های مختلف تجاری و اقتصادی در ایران پس از برجام، می‌افزاید: «انتظار همین بود که پیش از برجام گروه‌های تجاری و اقتصادی از کشورهای دیگر به منظور آوردن تکنولوژی و سرمایه‌گذاری وارد شوند اما اکثر هیئت‌هایی که به کشورمان آمدند هدف دیگری را دنبال کردند.»
این نماینده تصریح می‌کند: «هیئت‌های اقتصادی خارجی به دنبال این بودند که قطعاتشان را در کشورمان به فروش برسانند و ایران محملی برای صادراتشان باشد و تا آنجایی که من اطلاع دارم حضور این هیئت‌ها باعث قراردادی میان ایران و آن کشورها در جهت گشایش صادرات غیر نفتی ایران، آوردن تکنولوژی به ویژه آنکه ماشین‌آلات صنعتی ما عمر زیادی دارد و باید نوسازی شود، نشده است.»
موسوی لارگانی خاطرنشان می‌کند: «گروه‌های تجاری و اقتصادی برای بازاریابی به ایران آمدند تا محصولاتشان را به کشورمان صادر کنند.»
قریب به دوسال از اجرایی شدن برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک می‌گذرد و وعده‌های برجامی به جای تحقق همچنان وعده مانده است. همچنین بدعهدی‌های طرف آمریکایی و موانعی که بر سر اجرایی شدن برجام ایجاد کرد باعث شده تا جامع بودن این برنامه تحت الشعاع قرار گیرد و مشترک بودنش به غیر مشترک تبدیل شود.