کمیت و کیفیت برنامه‌ریزی برای شروعی دوباره در آستانه سال تحصیلی جدید - بخش دوم
برنامه‌ریزی اصولی، موتور محرک موفقیت تحصیلی
برای هر شروع تازه‌ای باید یک سری تغییراتی در برنامه‌های پیشین ایجاد کرد. نمی‌توان بدون تلاش، تغییر و پویایی به نتیجه مطلوب دست یافت. داشتن هدف، شناخت امکانات و توانمندی‌های خود و نیز برنامه‌ریزی اصولی، یک به یک خوان‌هایی است که باید برای یک شروع موفقیت آمیز پشت سر بگذارید. برای مثال نمی‌توانید همان برنامه و زمان‌بندی خواب و بیداری درتابستان را برای ایام سال تحصیلی جدید نیز در پی بگیرید. اولین گام برای تغییرات آغاز سال تحصیلی جدید،عادت دادن بدنتان به سرساعت به رختخواب رفتن و منظم وقبراق سحرخیز شدن است.این بازگشت به زود خوابیدن و سحرخیز شدن بین 3 تا 5 روز طول می‌کشد. با این حال همواره توصیه می‌شود که طوری برنامه درسی و زندگی خود را در پاییز طرح ریزی کنید که همان 7 تا 8 ساعت خواب مفید را داشته باشید و از این ساعات کم نگذارید.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های به موقع بیدار شدن در ایام مدرسه فرار از ترافیک صبحگاهی و استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی است.بیایید از همین آغاز سال تحصیلی جدید به خودمان و فرزندان‌مان قول دهیم که قدمی هرچند کوچک در مسیر دوستی با طبیعت و محیط زیست برداریم. متاسفانه برخی والدین هستند که برای رساندن فرزندانشان به مدرسه - حتی با فاصله یکی و دو کوچه تا خانه - از خودروی شخصی استفاده می‌کنند. برای نهادینه کردن عادت‌های خوب نظیر دوستی با محیط‌زیست می‌توانید صبح‌ها به موقع بیدار شده، دست فرزندان‌تان را گرفته و قدم‌زنان به مدرسه بروید و حتی خودتان نیزبرای رسیدن به محل کارتان از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید. حالا بماند داستان چشم و هم‌چشمی‌ها و اینکه برخی والدین برای رساندن فرزندانشان به مدرسه - با فاصله تنها یکی و دو خیابان تا خانه - سرویس می‌گیرند. کی می‌خواهیم در جهت نهادینه کردن عادت‌های خوب در دل خانواده‌مان تلاش کنیم و برنامه‌ریزی داشته باشیم؟ کی می‌خواهیم بپذیریم دانش‌آموز خوب ساختن یعنی تربیت شهروند مسئولیت‌پذیر نه دانش‌آموزی که صرفا معدل بالایی دارد؟
انگیزه برای موفقیت
جرقه‌ای برای تغییرات بزرگ
- برنامه هفتگی برای درس خواندن نیاز دارم.
- برنامه‌ریزی روزانه بسیار در زندگی شبانه‌روزیم تاثیرمثبتی گذاشته است. اینکه صبح از خواب بیدار می‌شوم و دقیقا می‌دانم در آن روز می‌خواهم چه کنم؟ چه قدر درس بخوانم؟ و به سایر علایقم برسم، حس خوب موفقیت به من می‌دهد.
- دانش‌آموز دوره متوسطه اول هستم. معدل ترم2 سال گذشته‌ام 20 بود، اما باتوجه به گفته معلمان مربوطه (ریاضی. علوم. فارسی) سه درس پایه امسال بسیار سخت‌تر از پارسال است و من برای كسب موفقیت امسال دنبال یك برنامه‌ریزی مناسب و بسیار خوب هستم.
- شیفت مدرسه ما چرخشی است. می‌شود برای مرور درس‌های‌مان یک برنامه‌ریزی متناسب با این شرایط داشت؟
- برنامه درسی می‌خواهم. افت تحصیلی پیدا کرده‌ام و نمی‌توانم رشته مورد علاقه‌ام تجربی را انتخاب کنم. خیلی افسرده شده‌ام.
آنچه در بالا خواندید درخواست بسیاری از دانش‌آموزان برای داشتن یک برنامه درسی موفق متناسب با شرایطشان است. همین که پی برده باشیم یک برنامه‌ریزی خوب تا چه حد می‌تواند دررشد و پیشرفتمان اثر گذار باشد، نیمی از راه موفقیت را پیش گرفته‌ایم. درواقع تصمیم برای داشتن برنامه تحصیلی به این معناست که ما انگیزه لازم برای ترقی و بهتر شدن را داریم.
زهرا زنده بودی معاون آموزشی یک دبیرستان برایمان توضیح می‌دهد: «موفقیت تحصیلی از مسائل مهم آموزشی و روانشناسی است که رابطه تنگاتنگی با انگیزه دارد. داشتن انگیزه و علاقه به تحصیل و مدرسه از دلایل اصلی موفقیت تحصیلی محسوب می‌شود. در ایجاد انگیزه به تحصیل که موجب ارتقاء موفقیت تحصیلی می‌گردد، عواملی دخیل هستند که از آن جمله می‌توان به توان ذهنی، یادگیری‌های قبلی، علاقه به دروس خاص و...از یک سو و از سوی دیگر سطح درآمد خانواده، میزان تحصیلات و نوع شغل والدین، موقعیت اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی خانواده، محیط خانواده و ... اشاره کرد.»
وی در ادامه می‌گوید: «در بررسی ایجاد انگیزه به تحصیل باید به عوامل مؤثر درونی و بیرونی فرد توجه کرد. وقتی که پدر و مادر همه زمینه‌های علاقمندی را برای دانش‌آموز فراهم کرده‌اند چه عواملی باعث می‌شوند که فرزند آنها میلی به درس نشان ندهد؟ در درون او چه می‌گذرد؟ بعد از شکست‌هایی که برای دانش‌آموزان(در اموردرسی) به وجود می‌آید، توانایی بهره‌گیری از این تجربه در افراد متفاوت است. بعضی آن را زمینه‌ساز پیروزی بزرگ می‌دانند، عده‌ای آن را پایان راه و بعضی اصلا واکنشی ندارند. وظیفه معلمان و مربیان است که آموزش خوب، ارائه راهکار و روش درست را به دانش‌آموز نشان دهند.»
طراحی یک برنامه
انعطاف‌پذیر
سعید بیگدلی یک دانش‌آموز دبیرستانی مستاصل سؤال می‌کند: «شما درست می‌گویید كه باید هدف داشته باشیم، ولی هدف كه كافی نیست! بعضی‌ها بهترین هدف را دارند، پس باید برنامه‌ریزی كنند؛ اما خیلی‌ها هم برنامه‌ریزی دارند، ولی نمی‌توانند به درس‌هایشان برسند.برای مثال یک روز درس‌هایشان بیشتر از دیروز بوده و دربرنامه‌ریزی وقت كمتری لحاظ شده است. فرض کنید ما باید تنها آن یک روز را بیشتراز سایر روزهای هفته درس بخوانیم،آن وقت چه كار كنیم؟ چطور برنامه را با توجه به شرایط جدید تغییر دهیم؟»
محمد آذرنیا دبیر ریاضی در جواب این سؤال متداول دانش‌آموزی به معیار انعطاف‌پذیر بودن یک برنامه درسی خوب‌اشاره کرده و می‌گوید: «برنامه درسی را طوری طراحی کنید که امکان تغییر در آن باشد تا هنگام اجرای آن اگر احساس کردید که برنامه خیلی راحت و آسان و یا خیلی سخت و فشرده است، بتوانید نواقص آن را برطرف کنید و با نظارت و بازنگری به ساماندهی مجدد آن بپردازید؛ چرا که انرژی شما در برنامه‌ریزی سخت و فشرده به زودی هدر می‌رود و توان ادامه برنامه را نخواهید داشت و در برنامه‌ریزی راحت و آسان، مدت زمانی را که باید به مطالعه می‌پرداختید، هدر می‌دهید و در واقع حداکثر استفاده را از حداقل زمان نمی‌کنید و ممکن است که برای ادامه مطالعه، وقت کم بیاورید؛ بنابراین، برنامه را انعطاف‌پذیر طراحی کنید.»
عادت‌های رفتاری‌تان را
بشناسید
برای اینکه بتوانید یک برنامه خوب داشته باشید که بعد از چند روز در اثر فشار زیاد از انجام آن دلسرد نشوید و نتوانید انجامش بدهید باید دقت کنید که بلندپروازی نداشته باشید و بر حسب توانایی‌های خود برنامه‌ریزی کنید. این شناخت خود و در نظر گرفتن توانایی و امکاناتتان خیلی خیلی در برنامه‌ریزی برای موفقیت نقش دارد.
امین خسروی یک مشاور تحصیلی با در نظر گرفتن فشارهای روحی- روانی آغازی نو در آستانه سال تحصیلی جدید،توصیه می‌کند: «برای هفته اول و یا دو هفته اول مثل سابق درس بخوانید و برنامه‌ریزی نکنید. انگار اتفاقی نیفتاده است! فقط یک کاغذ و قلم دم دست داشته باشید وهرکاری که انجام می‌دهید را با تاریخ و زمان انجام آن ثبت کنید. برای مثال این‌طور ثبت کنید:
ساعت 1 تا 1:30 ناهار خوردم، 1:30 تا 2:30 خوابیدم، 2:30 تا 4 تلویزیون فلان برنامه را تماشا کردم، 4 تا 5:30 ریاضی خواندم، 6 تا 7 ادبیات خواندم و الی آخر.
برای مدت یک هفته همین روند را حفظ کنید. هرکاری که انجام می‌دهید را ثبت کنید و خودتان را ملزم به ثبت وقایع کنید. حالا بعد از یک هفته از عادت‌های خودتان خبر دارید و می‌دانید که به طور میانگین چند ساعت در روز درس می‌خوانید و چقدر از وقتتان را به کارهای دیگر اختصاص می‌دهید؟ تمام اینها را به صورت مکتوب در دفترچه خود دارید.»
قدم دوم برای داشتن یک برنامه‌ریزی موفق این است که یاد بگیرید در انجام کارها اولویت‌بندی داشته باشید.
باید کارها را بر اساس اهمیت آنها درجه‌بندی کنید، آن دسته از کارها که بالاترین اهمیت را در رسیدن به هدف دارند درجه 1 خواهند بود و سایر کارهایی که اهمیت کمتری دارند در درجات بعدی از اولویت قرار می‌گیرند.
از کل به جزء برنامه‌ریزی کنید
خسروی مشاور تحصیلی در ادامه توضیح می‌دهد: «برای نوشتن برنامه باید از مقیاس بزرگ به کوچک حرکت کنید. اول هدف کلی را تعیین کردید که فرض می‌کنیم برای مدت یک سال است. در قدم بعدی باید برای هر ماه اهدافی را تعیین کنید (همان اهداف میان‌مدت) در واقع هدف اصلی را به چند هدف میان‌مدت تبدیل می‌کنید. مثلا تعیین می‌کنید در طی این ماه 3 فصل از درس ادبیات، 2 مبحث از ریاضیات و ... را باید مطالعه کنید. بهتر است حتی حجم صفحاتی را که برای یک ماه می‌خواهید مطالعه کنید، به طور دقیق مشخص کرده و اینکه از کدام صفحه تا کدام صفحه باشد را یادداشت کنید. این کار را بر اساس عاداتی که ثبت کرده‌اید انجام بدهید و بلندپروازی نکنید. داخل یک برگه پیش‌بینی خودتان را از یک ماه که پیش رو دارید بنویسید. ممکن است در ابتدا این کار کمی سخت باشد، ولی در مدت زمان کوتاهی خواهید توانست حتی فعالیت‌های یک سال را هم پیش‌بینی کنید.»
وی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید:«مقیاس بعدی هفته است. پس باید برای هفته‌هایی که در ماه وجود دارند برنامه‌ریزی کنید. مثلا از آن 100 صفحه که در برنامه ماهانه باید مطالعه کنید 25 صفحه را در این هفته، 25 صفحه در هفته بعد و به همین ترتیب الی آخر. برای تمام دروس این کار را انجام دهید و بر روی یک برگه کاغذ یا درون دفتر برنامه‌نویسی‌تان یادداشت کنید. اکنون که از آن 100 صفحه فقط 25 صفحه باقی مانده است (طبق مثال 25 صفحه در هفته) باید این مقدار را در روزهای هفته تقسیم کنید. مثلا برای خودتان تعیین کنید در روز دوشنبه از ساعت 16 الی 18 صفحه 1 تا 12 فلان کتاب و در روز پنج شنبه از ساعت 17 الی 19 صفحه 13 الی 25 همان کتاب. به همین منوال برای درس‌ها وقت بگذارید و به مرور زمان میزان مطالعه و حجم آن را افزایش بدهید. مثلا هفته اول یک ساعت بیشتر درس بخوانید، هفته دوم یک ساعت بیشتر کنید، هفته سوم یک ساعت دیگر بیشتر کنید. به این ترتیب از درس هم زده نمی‌شوید. از کارهایی که اولویت کمتری دارند چشم پوشی کنید و زمان آنها را به درس و به هدفی که دارید (هدف الزاما درسی نیست) بپردازید. برای هر یک ساعت فعالیت درسی، 10 دقیقه استراحت در نظر بگیرید.»
از این مشاور سؤال می‌کنم: «چطور وضعیت پیشرفت و موفقیتمان را در عملی کردن برنامه مورد نظر ارزیابی کنیم؟» وی پاسخ می‌دهد: «برای یک هفته کامل برنامه‌ریزی کنید و شب، قبل از اینکه بخوابید برنامه روز بعد را مرور کنید. درهر روز کنار مواردی را که طبق برنامه انجام داده‌اید، بنویسید: «آفرین» یک تیک هم بزنید کنارش! این کار در ضمیر ناخودآگاه شما تاثیر مثبت خواهد داشت. کارها را هفتگی و ماهانه ارزیابی کنید، نقاط قوت را حفظ کنید و نقاط ضعف را تصحیح کنید. تمام موارد را یادداشت کنید. با یادداشت کردن اجازه بدهید این روند در ضمیر ناخودآگاه شما شکل بگیرد و پس از مدتی از پیشرفت خودتان حیرت‌زده خواهید شد.»