فریده شریفی

بسیار سفر باید تا پخته شود خامی
صوفی نشود صافی تا در نکشد جامی
فردا که خلایق را دیوان جزا باشد
هر کس عملی دارد من گوش به انعامی
سعدی به لب دریا دردانه کجا یابی
در کام نهنگان رو گر می طلبی کامی
مسافرت کردن از هر نوعی که باشد و برای هر مقصودی که صورت گیرد خوب است، انسان برای مدتی از زندگی عادی خود دور می‌شود و برنامه‌های روزانه خود را تغییر می‌دهد، این مسئله موجب تنوع در زندگی و افزایش روحیه و انرژی می‌شود و به اضطراب، خستگی و نگرانی لااقل تا مدتی پایان می‌دهد. البته ممکن است سفر با استرس و نگرانی نیز همراه باشد. مثلاً نگرانی از پیدا نکردن جای مناسب، مسائل و مشکلات ناشی از هزینه‌های تردد و حمل و نقل، بهداشت، هزینه تهیه غذا و... اما این نگرانی‌ها هم مثبت و شیرین است و مانند اضطراب ناشی از کار زیاد نیست.
تلخ و شیرین‌های سفر
سفر به انسان‌ها کمک می‌کند که با افراد مختلفی آشنا شوند، تجربه بیاموزند و خود را برای مقابله با حوادث مختلف آماده سازند، از قدیم این ضرب‌المثل وجود داشت که می‌گفتند، سفر انسان را می‌سازد و باعث می‌شود که بهتر با مشکلات کنار بیاید.
سفرهای خانوادگی نیز مخصوصاً در فصل تابستان باعث می‌شود تمام افراد خانواده به کسب انرژی بپردازند و با روحیه‌ای بهتر و شادتر فصل جدید درسی و کاری را آغاز کنند.
یک خانم آموزگار که 30 سال از عمرش را با کودکان و نوجوانان سپری کرده است و تجارب زیادی در مورد آموزش و پرورش، کودکان و نوجوانان دارد در این‌باره می‌گوید: «در دوران تدریس خود به تجارب زیادی در ارتباط با دانش‌آموزان دست یافتم و یکی از مهم‌ترین آنان این بود که دانش‌آموزانی که در فصل تابستان از دوران فراغت خوبی برخوردار بودند و به مسافرت‌های مناسب و دلچسب می‌رفتند و یا در شهرهای خود به کلاس‌های تفریحی می‌رفتند یا به اردوهای مخصوص مدارس در فصل تابستان می‌رفتند با روحیه بهتری در کلاس‌های درس حاضر می‌شدند و راندمان تحصیلی آنها نیز بهتر بود.
وی اضافه می‌کند: «اوقات فراغت منحصر به فصل تابستان یا منحصر به سفرهای برون‌شهری نیست و خانواده‌ها با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند بهترین لحظات را برای فرزندانشان ایجاد کنند. به طور مثال انجام بازی‌های خانوادگی، ورزش‌های دسته‌جمعی، دید و بازدید، سفرهای درون شهری و بازدید از موزه‌ها و اماکن تاریخی، استفاده از پارک‌ها و فضای سبز، استفاده از کتابخانه‌ها و تقویت فرهنگ کتابخوانی در فرزندان از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که می‌توانند والدین برای فرزندان خود تعیین کنند.»
به گفته این خانم آموزگار باتجربه، اشتغال مستمر، درس خواندن مستمر و فعالیت‌های روزمره و تکراری باعث خستگی افراد می‌شود و رفتن به سفر یکی از بهترین راه‌های تقویت اعصاب و روان و رفع خستگی است.
لزوم مشورت خانوادگی
والدین باید علایق، سلایق و استعدادهای فرزندان خود را بشناسند و برای انجام هر فعالیتی این معیارها را ملاک انتخاب قرار دهند چرا که بدون درنظر گرفتن شور و اشتیاق فرزندان نمی‌توان انتظار موفقیت و رشد و تعالی از آنان داشت.
«زهره کدخدایی» کارشناس مسائل اجتماعی و مشاور خانواده در این‌باره می‌گوید: «برای هر برنامه‌ریزی مخصوصاً در فصل تابستان باید علاقه و اشتیاق فرزندان درنظر گرفته شود اما اگر والدین نتوانند به طور مطلوب و مناسب این شناخت را پیدا کنند می‌توانند از مشاورین خانواده کمک بگیرند و درباره چگونه پر کردن اوقات فراغت فرزندانشان به یک نتیجه منطقی برسند.»
وی اضافه می‌کند: «البته این مشورت‌های خانوادگی می‌تواند در درون خانواده هم باشد و والدین با فرزندانشان همفکری، مشورت و هماهنگی کنند و در مورد موضوعات مهم خانوادگی به بحث و گفت‌وگو بنشینند تا به یک نتیجه قابل قبول و رضایت‌بخش برای همه افراد خانواده دست پیدا کنند.»
به گفته این مشاور خانواده، کمک گرفتن از بزرگان فامیل، اقوام نزدیک و همفکری با آنان نیز بسیار مناسب و منطقی است، چرا که هر کسی ممکن است نظری داشته باشد که دیگران به آن فکر نکرده باشند و در یک تصمیم‌گیری دسته‌جمعی راه‌های مختلف و پیشنهادهای متعدد مطرح می‌شود که مسلماً رضایت‌بخش است و می‌تواند توافق دسته‌جمعی را سبب گردد. مثلاً در مورد رفتن به مسافرت و محل آن همگان می‌توان نظرات خود را مطرح سازند و با توافق همگانی محلی را برای مسافرت درنظر بگیرند. در چنین شرایطی چون توافق همه وجود دارد به همه اعضای خانواده و فامیل خوش می‌گذرد و لحظات خوبی برای آنان رقم خواهد خورد.
این کارشناس همچنین می‌گوید: «البته زمان سفر هم مهم است و نباید سفرهای خانوادگی به زمان‌هایی موکول گردد مثل اواخر تابستان که همه افراد خانواده شرایط رفتن به سفر را نداشته باشند یا با عجله و دستپاچگی این سفر انجام شود.»
نحوه گذراندن اوقات فراغت تابستانی و تعطیلات این ایام نیاز به همکاری خانواده‌ها، نهادهای اجتماعی، آموزش و پرورش و مسئولین ذی‌ربط دارد و از آنجا که پر کردن این ایام و غنی‌سازی آن امری مهم و تأثیرگذار در پرورش کودکان و نوجوانان است، نهایت دقت و ذکاوت باید صورت گیرد تا امر تربیت که مهم‌ترین دغدغه خانواده‌ها است به خوبی پیش برود و فرزندان از لحظه‌لحظه زندگی خود در مسیر آموزش و تربیت استفاده کنند.
«بهروزی» کارمند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره اوقات فراغت فرزندانش می‌گوید: «تابستان که فرا می‌رسد مشکلات خاص خود را به دنبال دارد و مهم‌ترین دغدغه‌ای که فکر خانواده‌ها را مشغول می‌کند مسئله چگونه گذراندن ایام فراغت و تعطیلات تابستانی است چراکه مدام نق می‌زنند که ما چند ماه درس خوانده‌ایم و نیاز به استراحت داریم و به دنبال آن از مسافرت صحبت می‌کنند. خود والدین نیز به استراحت و تجدیدقوا نیاز دارند و فصل تابستان بهترین فرصت برای سفر کردن و تغییر محیط و آب و هوا است و در این فصل می‌توان با پناه بردن به آغوش طبیعت به آرامش روحی و جسمی رسید.»
این کارمند اضافه می‌کند: «البته تا این لحظه که من با شما صحبت می‌کنم فرصتی برای مسافرت پیش نیامده و در انتظار یک موقعیت خوب و زمان مناسب برای سفر هستیم به خصوص که خانواده من در طول سال از برخی هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کنند و مبلغی را برای مسافرت پس‌انداز می‌کنند تا در زمان مناسب به سفر بروند و استراحت کنند.»
وی همچنین خاطرنشان می‌کند: «البته اوقات فراغت فرزندان در طول تابستان تنها به مسافرت خلاصه نمی‌شود و می‌توان آنها را در کلاس‌های مختلف ورزشی و هنری ثبت‌نام کرد، البته رفتن به پارک، فضاهای تفریحی مانند سینما، تئاتر، دیدوبازدید اقوام و فامیل و ... نیز ازدیگر مواردی است که می‌توان ایام فراغت فرزندان را پر کرد و زمینه را برای رفع خستگی آنان فراهم آورد.»
وی بار دیگر به اهمیت سفر کردن برای رسیدن به آرامش و رفع خستگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «اینجاست که این ضرب‌المثل مصداق پیدا می‌کند که بسیار سفر باید کرد تا پخته شود خامی.»
اوقات فراغت از دیدگاه اسلام
حضرت علی(ع) به ابوذر فرمود: ای اباذر، بسیاری از مردم درباره دو نعمت زیانکارند و از آن قدردانی نمی‌کنند که تندرستی و فراغت است. در دین مبین اسلام به اوقات فراغت انسان‌ها توجه زیادی شده است و در قرآن کریم آیات متعددی در این باره وجود دارد.
در یکی از دعاهای امام سجاد(ع) آمده است: «خداوندا هرگاه برای ما فراغتی از کارها مقدر فرموده باشی، پس آن را با سلامتی از آفات قرار ده که در آن به گناهی آلوده نشویم و خستگی به ما رو نیاورد.»
حجت‌الاسلام والمسلمین خلیل منصوری مدرس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره اوقات فراغت از دیدگاه اسلام می‌گوید: «در قرآن کریم به اوقات فراغت توجه زیادی شده است و آیات زیادی در این باره وجود دارد، چنانکه خداوند در قرآن می‌فرماید: هرگاه از امر مهمی فارغ شدی به امر مهم دیگری بپرداز.
یا به طور مثال پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «هروقت از کاری فارغ شدی مشغول نماز شو و نماز بخوان». درواقع این تاکید و توجه به مسئله نماز خواندن نشان می‌دهد که انسان هیچگاه نباید از اصل غافل شود و هر مسلمانی باید اوقات خود را به بهترین نحو و شرایط برنامه‌ریزی کند و از صداع و بیهودگی بپرهیزد.»
وی اضافه می‌کند: «حضرت علی(ع) نیز زمانی که زمین را بیل می‌زد می‌فرمود: من بیهوده زمین را بیل نمی‌زنم و هدفی در این کار وجود دارد، یعنی هیچ کار بیهوده‌ای نباید صورت گیرد و مسلمانان باید همیشه اعمال و رفتارهایشان هدف داشته باشد و از اصل غافل نشوند.»
در ارزش و اهمیت شناخت اوقات، حضرت رسول اکرم(ص) در وصایای خود به ابوذر غفاری می‌فرماید: «ای ابوذر در صرف عمرت از صرف کردن دینار و درهم بخیل‌تر باش و آن را رایگان از دست مده.»
در فرهنگ اسلامی بطالت و تنبلی معنایی ندارد و انسان مسلمان نمی‌تواند وقت خود را به بیهودگی بگذراند و به هدر دهد.
پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز بارها به اصحاب خود می‌فرمودند: «همانا همراه سختی‌ها، آسانی و آسودگی است، پس هرگاه فراغت پیدا کردی، خود را به کار دیگری مشغول کن و تن‌پروری و تنبلی پیشه مکن و به سوی خدا و رضایت او رغبت کن.»
یکی از بهترین اموری که در اسلام به آن توصیه فراوان شده است تعلیم و تعلم است، یعنی هم فراگیری علم و دانش و هم آموختن علم و دانش به دیگران، در فرهنگ اسلام به معلمان و کسانی که به دیگران آموزش می‌دهند در حد نبوت و پیامبری عزت و احترام گذاشته شده است. البته منظور از آموزش فقط تعالیم درسی نیست بلکه فراگیری هنر، فنون، راه و رسم زندگی، آداب معاشرت، روابط اجتماعی نیز از جمله تعالیمی است که هر مسلمانی باید نسبت به فراگیری آنها از خود اشتیاق نشان دهد.
وقت‌شناسی
استفاده از وقت و کنترل فعالیت‌ها در مقطع زمانی مناسب در زندگی هر فردی تاثیر فراوانی دارد، می‌گویند وقت طلاست ونباید بیهوده آن را از دست داد و بهتر است که استفاده از وقت را از همان کودکی به فرزندان آموخت، کودک و نوجوان باید یاد بگیرد که چه موقع بخوابد، چه موقع درس بخواند، چه موقع غذا بخورد، چه زمان و چه اندازه می‌تواند از تلویزیون، کامپیوتر یا گوشی‌های همراه استفاده کند و ... اما متاسفانه اغلب نوجوانان و جوانان قدر وقت و زمان را نمی‌دانند چراکه بدون برنامه بزرگ شده‌اند و نمی‌دانند از وقت خود چگونه استفاده کنند، همین مسئله درباره گذراندن مناسب و شایسته اوقات فراغت هم وجود دارد و فرزندان یک خانواده نمی‌دانند چگونه می‌توانند اوقات فراغت سالم، مفرح و دلچسب و شایسته‌ای برای خود درنظر بگیرند.
زهره کدخدایی دراین باره می‌گوید: «والدین در برنامه‌ریزی و پر کردن اوقات فراغت فرزندان نقش مهمی دارند و باید به آنان کمک کنند و از مسائلی ازقبیل چشم و هم‌چشمی، رقابت و مسابقه فامیلی پرهیز کنند. چراکه امروزه متاسفانه شرکت در کلاس‌های مختلف هنری، ورزشی و تفریحی به مسئله‌ای برای رقابت و چشم و هم‌چشمی خانواده‌ها تبدیل شده و برخی از خانواده‌ها سعی می‌کنند با ثبت‌نام فرزندانشان در کلاس‌های گرانقیمت این مسئله را به رخ دیگر خانواده‌ها بکشند.»
به گفته این کارشناس مسائل اجتماعی، حضور فرزندان در کلاس‌های تابستانی باید باعث تقویت روحیه، افزایش حس اعتماد به نفس، بهبود روابط اجتماعی، رشد استعدادها و کمال فرزندان شود نه اینکه آنها را دلزده و دلسرد کند و آخر تابستان با روحیه‌ای خموده و مضطرب و خسته راهی کلاس‌های درس شوند.