سعید رضایی
حماسه شهادت رزمنده مدافع حرم، محسن حججی، سرآغاز احیای دوباره هنر ایثار و شهادت شد. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با در گرفتن جنگ تحمیلی، نوع جدیدی از هنر و ادبیات در وادی فرهنگ سرزمین ما جریان پیدا کرد که هنر و ادبیات دفاع مقدس نام گرفت. این جریان در سال‌های بعد و با گسترده شدن مفهوم آن، با نام هنر مقاومت شناخته می‌شود. اما ادب و هنر مقاومت، مدت‌ها منتظر فرصتی برای خودنمایی و نفوذ بیشتر در جامعه بود.
طی هفته‌هایی که از شهادت محسن حججی در نبرد با داعش می‌گذرد و بویژه انتشار تصویر تکان‌دهنده وی، فضای فرهنگی کشور نیز تحت تأثیر قرار گرفت و موجی از گرایش دوباره هنرمندان به هنر مقاومت به راه افتاد. ابتدا، فضای مجازی پر شد از دلنوشته‌های اهالی فرهنگ و هنر. حتی هنرمندانی که از آن‌ها توقع چندانی نمی‌رود و به ظاهر با این گونه موضوعات بیگانه هستند نیز بهتر و زیباتر از سیاستمدارها، مطالبی را در وصف این شهید نوشتند.
اما به غیر از این، حماسه محسن حججی، توجه هنرمندان به خلق آثاری درباره شهادت وی را نیز جلب کرد. آثاری که همه بصورت خودجوش و آتش به اختیار و بدون سفارش یا دستور نهادها خلق شدند.
سریع‌ترین واکنش به این واقعه توسط حسن روح الامین، نقاش و گرافیست صورت گرفت. نقاشی وی با اینکه درباره یک موضوع روز است اما پس زمینه‌ای تاریخی دارد. همچنین مثل دیگر آثار روح الامین، این نقاشی نیز با محتوای مذهبی در آمیخته است. وی در این نقاشی اقدام به شبیه سازی محسن حججی با شهدای کربلا کرده است. در این اثر که «دیدار» نام دارد، سبک‌های رئال (واقع نما) و سمبلیسم (نمادگرایی) با هم در آمیخته شده‌اند. بطوری که در این اثر دیده می‌شود، نیروی داعشی در حین اسارت حججی، با یزیدیان همراه است و در برابر آن‌ها، پیکر بی‌سر سیدالشهدا(ع) و بانویی که نمادی از حضرت زینب(س) است به استقبال رزمنده مدافع حرم آمده‌اند. هر چند که فضای حاکم بر این تابلوی نقاشی رئال است اما به شکل نمادین به همسان‌سازی جبهه‌های امروز نبرد با عاشورا پرداخته است. حججی، نمادی از یاران امام حسین(ع) است و داعشی، نمادی از نیروهای یزید.
همچنین در فرصتی اندک و به سرعت، فیلم مستند «آتش به اختیار» توسط برنامه تلویزیونی «ثریا» تولید شد. این فیلم با استفاده از فیلم‌های موجود از محسن حججی و همچنین مصاحبه با دوستان و نزدیکان وی، پرتره‌ای از این شهید را به تصویر کشید. تمرکز این فیلم مستند -همان طور که از عنوان آن مشخص است- بر سیر و سلوک و اقدامات محسن حججی در حوزه فعالیت‌های جهادی است. در این فیلم می‌بینیم که شهید حججی از همان ابتدا مسیری را در پیش گرفت که شهادت، تکمیل‌کننده آن بود.
محسن مقصودی، تهیه‌کننده مستند «آتش به اختیار» درباره این فیلم گفت: شهید حججی، فعال خودجوش فرهنگی بود و همیشه دغدغه مردم محروم را داشت. او در طول حیات و زندگی خود، سعی و تلاش فراوانی برای روشنگری و هدایت نسل جوان هم سن خود انجام داد و به همین دلیل بُعد فرهنگی و جهادی فعالیت‌های این شهید بزرگوار با کمک دوستان او در این مستند به تصویر کشیده شده است.
 وی اضافه کرد: علت دیگر ساخت مستند «آتش به اختیار» مواجهه ما در برابر حمله‌ها و تبلیغات رسانه‌های بیگانه و ضدانقلاب است. آنها در برنامه‌های خود به طور دائم، علیه موضوعاتی چون رسیدگی مدافعان حرم به مناطق محروم کشور و نبرد در میدان‌های جنگ برون‌مرزی را تبلیغ می‌کنند.
 این تهیه‌کننده یادآور شد: شهادت و نحوه زندگی شهید حججی خط بطلانی بر روی تمامی تبلیغات و شبهات مطرح شده توسط رسانه‌های بیگانه است. شهادت او نشان داد افرادی که دغدغه مردم و درد محرومان را دارند، آنهایی نیستند که در خانه‌ها و ماشین‌های مجلل نشسته‌اند و دم از محرومان می‌زنند بلکه افرادی هستند که در زمان مناسب برای محرومان و مستضعفان کشور دست به اقدام آتش به اختیار می‌زنند.
 وی تصریح کرد: این مستند توسط برنامه ثریا و به صورت شبانه‌روزی ساخته شده است. دوستان شهید حججی هم کمک فراوانی در تهیه عکس‌ها و خاطرات او برای ساخت کار کردند. این تهیه‌کننده اضافه کرد: پخش متعدد مستند «آتش به اختیار» از شبکه‌های سراسری اول و سوم سیما و نظرات مردم نشان‌دهنده استقبال بی‌نظیر مخاطبان رسانه ملی از این اثر است.
همچنین طرح‌ها و نقش‌های دیگری هم طی هفته‌های اخیر با محوریت شخصیت و شهادت محسن حججی توسط هنرمندان خلق شدند. ازجمله می‌توان به تابلوی «خشوع فرشتگان در استقبال از شهید مدافع حرم محسن حججی» کار عبدالحمید قدیریان ‌اشاره کرد. این نقاشی، در بستری آبستره و انتزاعی خلق شده و جنبه ماورایی دارد. طوری که حس و نگاه نقاش درباره ملکوتی شدن محسن حججی و استقبال فرشتگان از این رزمنده به نمایش درآمده است.
تابلوی نقاشی «شوریده سر» کار نقاش جوان برازجانی، محمدعلی نادری ‌اشاره کرد. وی درباره این نقاشی که چندی‌پیش در حوزه هنری رونمایی و به نمایش درآمد گفته بود: شاید تصویر اسارت شهید حججی با تمامی سوزی که دارد و آتشی که به دل هر بیننده‌ای می‌نشاند، زیباترین تصویر برای اثبات مظلومیت امام حسین(ع) و اهل بیت آن حضرت باشد؛ اهل بیتی که یک عمر روضه‌هایشان را در ذهنمان فقط تصویر‌سازی می‌کردیم. تصویری با آن لب‌های خشک و چشمان مظلوم ولی استوار...
وی افزود: هر هنرمندی علاقه‌مند است به هرشکل حس خودش را نمایان سازد. من هم سعی کردم با تمام روسیاهی که در مقابل این شهید دارم تصویر لبخندش را نقش بزنم، نقاشی کنم و خطی با نماد آبی آسمان بر چشمانی که نه تنها یک ملت و یک مذهب، بلکه تمام دنیا را به ستایش درآورد تا همیشه مظلومیتش در ذهن و خاطر هر بیننده‌ای به این نقاشی باقی بماند و ادای دینی کوچک برای این همه بزرگی ایشان باشد.
از دیگر نقاشی‌های تأثیرگذار درباره شهید محسن حججی می‌توان به کار محمود تبریزی ‌اشاره کرد. این نقاشی، شهید حججی را در بهشت نمایش می‌دهد. همچنین انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس هم برای ساخت سردیس شهید حججی اعلام آمادگی کرده است. مسعود نجابتی، مدیرعامل انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس گفت: «با استفاده از ظرفیت‌هایی موجود در مجموعه هنر انقلاب و نیز اساتید هنرهای تجسمی بنا داریم تا تندیس شایسته و فاخري را برای پاسداشت شهید حججی طراحی و اجرا کنیم.» البته هنوز هنرمند یا هنرمندانی که قرار است چنین افتخاری نصیبشان شود، معرفی نشده‌اند.
اما در عرصه شعر و ادبیات نیز طی هفته‌های اخیر ده‌ها شعر درباره شهادت محسن حججی خلق شد. ازجمله زیباترین این ‌اشعار می‌توان به غزلی از «حمیدرضا برقعی» با عنوان «بسمه‌ای تعالی سر» ‌اشاره کرد. در آغاز این غزل آمده است:
 به نام نامی سر، بسمه‌تعالی سر
بلندمرتبه پیکر، بلندبالا سر
فقط به تربت پاک تو سجده خواهم کرد
که بنده تو نخواهد گذاشت، هر جا سر
قسم به معنی لایمکن الفرار از عشق
که پر شده است جهان، از حسین سرتاسر
همچنین شاعران دیگری چون محمدمهدی سیار، میلاد عرفانپور، افشین علا، بهروز قزلباش، محمدحسین انصاری‌نژاد، منصور نظری، مستشار نظامی، محمد مهدی عبدالهی، مرتضی امیری اسفندقه، مصطفی محدثی خراسانی، رضا اسماعیلی و ...‌اشعار زیبایی را درباره این شهید سرودند. در روزهای منتهی به بازگشت پیکر مطهر شهید حججی نیز برخی از شاعران، ‌اشعاری را در استقبال از این شهید سرودند. یکی از این شعرها، مثنوی بلند علی محمد مودب است. وی در بخشی از این مثنوی، سروده است:
تو حجتی که هنوز این قبیله سرزنده است
علم به دست جوانمردهای رزمنده است
نسیم عشق تو پیچیده در مداین ما
شهید مجلس حسن حسین! محسن ما!
اسارت و شهادت حسینی‌وار محسن حججی در بین مسلمانان سایر کشورها نیز بازتاب یافت. عرب زبان‌ها نیز در شبکه‌های اجتماعی، مطالب ادبی خلاقانه‌ای را درباره این شهید مدافع حرم نوشتند.
در یکی از این نوشته‌ها (که سایت مشرق منتشر کرده) آمده است: گفته می‌شود یک‌ داعشی گردن یک اسیر ایرانی را گوش تا گوش بریده است، اما من چیزی جز زیبایی در آن نمی‌بینم. انسان سر بریده‌ای را می‌بینم که جلاد خود را با چاقوی عزم و اراده‌ای که دارد، به قتل می‌رساند. من صدای منادی را می‌شنوم که ندا سر می‌دهد، ‌ای اهل ثارالله ... محسن نزد شما آمده است.
کاربر دیگری با نام «سحر قدار» با ‌اشاره به نقاشی حسین روح‌الامین در استقبال امام حسین(ع) از شهید محسن حججی می‌نویسد: سیدالشهدا(ع) منتظر رسیدن شهید سربریده محسن حججی است.
حسین زین‌الدین هم نوشته: آنها عاشق سربریدن هستند و ما عاشق او (امام حسین علیه‌السلام ). اگر او نبود، ما عزت نداشتیم. چاقو شعار شما است. ما در کربلا نیز آن را دیده‌ایم، اما اگر شمر گلوی ما را هم ببرد، ما ناله نمی‌کنیم. به خداوند قسم که با دست شجاعت خود شما را سرکوب خواهیم کرد. آمریکا به شما وعده پیروزی داده، اما کسی که به ما وعده پیروزی داده ، خداوند است.
شهادت محسن حججی، می‌تواند بهانه و مقدمه‌ای برای ایجاد نهضت ادبی و هنری در پاسداشت مدافعان حرم باشد. به امید آنکه این مسیر با پیوستن بیش از پیش هنرمندان، قدرتمندتر ادامه پیدا کند. وحید جلیلی، دبیر دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب، اظهار نظر قابل تأملی در این زمینه کرد. او در برنامه «ثریا» گفت: امروز همه قبول دارند که حججی‌ها امنیت ما را تامین می‌کنند؛ من خواهش می‌کنم که فداکاری حداکثری که امثال شهید حججی برای امنیت ما انجام می‌دهند را با یک تعاریف حداقلی از امنیت مخدوش نکنیم؛ حججی‌ها مدافع «امنیت انسانی» ما هستند اما برخی یک تعریف حداقلی و حیوانی از امنیت دارند بله هر خرگوش یا آهویی ممکن است از آغل خودش دفاع کند و این ویژگی خاصی نیست بلکه آن ایرانی که حججی‌ها از آن دفاع می‌کنند ایرانی نیست که فقط یک وجب خاک باشد بلکه فرهنگ، تاریخ، اصالت، معنویت و آرمان ایران است.
وی افزود: او محکم ایستاد تا یک عده‌ای بلرزند؛ به برخی از دوستان چهره و سلبریتی در هنرمندان و ورزشکاران و ....عرض می‌کنم که احترام به شهید مدافع حرم این نیست که شما در فضای مجازی یک چیزی بنویسید بلکه باید در میدان‌های حقیقی ورود کنید و از آرمان و مکتب او دفاع کنید.جلیلی همچنین «عدالتخواهی» را محور اصلی فعالیت‌های فرهنگی شهید حججی معرفی کرد و اظهار داشت: ما در بین اقشار مختلف کشورمان داریم که با خیال خودشان کار فرهنگی و مذهبی می‌کنند ولی هیچ دغدغه عدالت ندارند مثل انجمن حجتیه که خیلی ادعای ولایت هم دارند اما نگاه که می‌کنی سبک زندگی‌شان همه تجملاتی است و مانند اموی‌ها زندگی می‌کنند و دم از علی و فاطمه هم می‌زنند؛ حججی‌ها برای این هستند که راه گم نشود و نشان می‌دهند که کار فرهنگی درست و قوی به چه معناست.