ضرورت همدلی در تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در جامعه اسلامی- بخش پایانی
نظام کارآمد مردم‌سالار دینی با مشارکت مردمی
فریده شریفی
مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی یکی از مباحث مهم و راهبردی درحوزه‌های علوم سیاسی، علوم اجتماعی و فلسفه سیاسی است. مشارکت حق مردم است و امتیازی نیست که حکومت به اتباع خویش بدهد بلکه حقی است آگاهانه و اختیاری که باید از آن استفاده کند و بیش از هر چیز نیازمند بصیرت داشتن و آگاهی نسبت به این حق است. مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی نوعی تعهد و قبول مسئولیت فردی و اجتماعی است که همه افراد جامعه برای برخورداری از مواهب آن ناگزیر به پذیرش آن هستند و اگر این حق باشد و شوق و اشتیاق استفاده شود موجب بالندگی و رشد و توسعه جامعه می‌شود در غیر این صورت مشارکت با زور و اجبار مفید و کارآمد نخواهد بود.
مشارکت در تمامی عرصه‌های زندگی اعم از حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... می‌تواند کارکردهای مختلفی در پی داشته باشد که مهم‌ترین آنها ایجاد انگیزه و روحیه کارآفرینی، بالا رفتن سطح امید به زندگی، ایجاد نشاط و شادابی، بالا رفتن حس تعهد و مسئولیت‌پذیری و پویایی و سازندگی است، به همین دلیل مشارکت بالای مردمی در هر جامعه‌ای یک گنجینه و یک سرمایه عظیم ملی به شمار می‌آید.
مشارکت حداکثری در انقلاب اسلامی
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به مشارکت مردمی در موارد گوناگون از جمله انتخاب رئیس‌جمهور، خبرگان رهبری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و شوراها اهمیت زیادی داده شده است. به طور مثال در اصل سوم قانون اساسی برای تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، مشارکت عامه مردم در سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، رفع تبعیض، فقر و محرومیت، تأمین حقوق همه جانبه افراد و تساوی در برابر قانون، توسعه حس همکاری و تعاون به عنوان ضوابط و شرایط مردمسالاری تأکید شده است.
در قانون اساسی ایران مردمسالاری اسلامی در مقابل دموکراسی لیبرال غرب مطرح شده است و چنین حکومتی با اتکاء به مشارکت مردمی و آرای عمومی، حکومتی مستقل، مقتدر و متکی به حمایت و پشتیبانی مردم عنوان شده است.
در اصول ششم،هفتم، سیزدهم، چهاردهم و اصول دیگر قانون اساسی نیز تکیه به آرای عمومی، تأمین حقوق انسانی همه شهروندان حتی غیرمسلمانان، تساوی حقوق افراد، آزادی احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و دینی و... بارها و بارها تأکید شده است که همه این موارد نشان دهنده وجود یک حکومت مردم‌سالار در جمهوری اسلامی ایران است.
«سید مصطفی ایران‌نژاد» کارشناس ارشد علوم سیاسی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره مشارکت مردم در امور سیاسی می‌گوید: «امروزه مشارکت مردم در امور سیاسی یکی از مهم‌ترین عوامل تثبیت اعتبار و مشروعیت کشورها است، وی اضافه می‌کند: «در مشارکت مردم در امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... عوامل بسیاری تأثیرگذار هستند از جمله شغل، جنسیت، سن، مذهب اما مهم‌ترین مسئله این است که این مشارکت باید آزادانه، آگاهانه و مبتنی بر حقوق و تکالیف شهروندی باشد.»
فرآیند پیشرفت جز در سایه مشارکت مردمی تحقق‌پذیر نیست زیرا لازمه مشارکت مسئولیت‌پذیری است و تا زمانی که انسان برای خود سهمی در مسئولیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قائل نباشد امر پیشرفت حاصل نمی‌گردد. در واقع بین مشارکت مردمی و پیشرفت یافتگی یک ارتباط تنگاتنگ برقرار است افزایش مشارکت سبب پیشرفت می‌شود و همین پیشرفت نیز مشارکت را فزونی می‌بخشد.
«مهناز کرباسی» کارشناس ارشد روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این باره می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین دلایل پیروزی انقلاب اسلامی که تحسین و تعجب جهانیان را برانگیخت مشارکت بالای مردمی در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی بود. اینکه چگونه مردم متحد و یکپارچه شدند و خواسته‌های هماهنگ و مشترک پیدا کردند و خواستار برکناری حکومت طاغوت و ستمشاهی شدند موجب تعجب بسیاری از تحلیلگران غرب و شرق شد. بررسی انقلاب‌های دیگر کشورهای جهان با انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که میزان مشارکت مردمی در جریان انقلاب کم‌نظیر و بی‌نظیر بود، راهپیمایی‌های گسترده‌ای که در سال 1357 صورت گرفت تأثیر زیادی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشت، همه مردم اعم از زن و مرد، پیر و جوان و حتی کودکان خردسال همراه و هم قدم در این راهپیمایی‌ها شرکت می‌کردند، در این راهپیمایی‌ها سن و جنس، مذهب و آیین، قوم و طایفه نقشی نداشت همه یکرنگ و یکدل، همصدا شدند و سقوط رژیم ستمشاهی را فریاد زدند.»
وی اضافه می‌کند: «شعارهایی که در تهران مردم عنوان می‌کردند همان شعارهایی بود که قوم ترک و لر، کرد و بلوچ و... در سیستان و بلوچستان خوزستان، کردستان و خراسان به زبان می‌آوردند و این مسئله یکی از رمزهای اصلی پیروزی انقلاب و ماندگاری آن نیز هست.»
سید مصطفی ایران‌نژاد از رفراندوم سال 1358 به عنوان یک حماسه ملی و رویدادی منحصر به فرد و تاریخی یاد می‌کند و می‌گوید: «رفراندوم فروردین سال 1358 یکی از کم‌نظیرترین نمونه‌های مشارکت مردم در امور سیاسی و تاریخ قلمداد می‌شود که مردم با رأی 98 درصدی به نظام جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند که تأثیر زیادی در جهت تثبیت نظام ایجاد کرد و یکی از کارآمدترین و مردم‌سالارترین نظام‌های حکومتی را به جهانیان معرفی کرد.»
بالا بردن انگیزه‌های مشارکت
بدون شک مشارکت سیاسی نیازمند آگاهی است، اطلاع از وضع سیاسی حاکم و دیدگاه‌های مختلف موجود پیش‌نیاز مشارکت آگاهانه می‌باشد. هر قدر شهروندان به تعلقات مشترک خود آگاهی بیشتری داشته باشند بهتر می‌توانند تصمیم‌های سیاسی را که به مصالح عام نزدیک‌تر است تشخیص دهند و مشارکت فعالانه داشته باشند.
فردی که خود را «محمدرضا راجیان» معرفی می‌کند درباره انگیزه مشارکت در امور مختلف به گزارشگر کیهان می‌گوید: «من به عنوان کسی که در تمام انتخابات کشورم حضور فعال داشته‌ام معتقدم افرادی در انتخابات شرکت می‌کنند که در تمام مسائل کشورشان خودشان را سهیم می‌دانند و حکومت و نظام را متعلق به خودشان می‌دانند به همین دلیل احساس مسئولیت و تعهد می‌کنند و در انتخابات شرکت می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «مسلما هر اندازه که آگاهی‌های عمومی و وابستگی‌های اجتماعی افزایش پیدا کند مردم با اشتیاق بیشتری در امور سیاسی و اجتماعی دخالت می‌کنند و خودشان را مسئول و متعهد می‌دانند. در واقع مردم باید به مسئولین و مقامات اجرایی کشورشان اعتماد داشته باشند و مطمئن باشند که آنها در جهت تحقق آرزوها، خواسته‌ها و نیازهایشان حداکثر تلاش را به عمل می‌آورند اما اگر خدای ناکرده این اعتماد از میان برود و مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی مطلوب نباشد مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد و اهداف یک حکومت دموکراسی و مردم‌سالار تحقق پیدا نخواهد کرد.»
پژوهشگران معتقدند که آنچه دموکراسی را دموکراسی می‌کند شکل حکومت نیست، مشارکت مردم در امر حکومت است. در واقع معیار اصلی مردمسالاری مشارکت مردمی است.
کارشناسان آموزشی نیز نقش تعلیم و تربیت را در ارتقای عناصر تقویت‌کننده مشارکت موثر می‌دانند و معتقدند نهادهای آموزشی دارای کارکردهایی همچون ایجاد و افزایش حس وظیفه شهروندی، شیفتگی، علاقه و مسئولیت سیاسی می‌باشند و مشارکت افراد در جامعه‌ای که دارای فرهنگ سیاسی مشارکتی است گسترده است، در مقابل جامعه فاقد چنین فرهنگی با انواع و اقسام مشکلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دست و پنجه نرم می‌کند.
دیدگاه رهبری درباره مشارکت مردمی
انتخابات یکی از دو رکن مردمسالاری دینی است، مردمسالاری دینی روی دو ستون ایستاده است یکی از این دو ستون رای مردم است، ما به برکت انتخابات به دنیا فخر می‌فروشیم، دشمنان برای کوبیدن ملت ایران و جمهوری اسلامی انتخابات ما را نادیده می‌گیرند و متهم می‌کنند و این نشان می‌دهد که انتخابات خیلی مهم است و انتخابات مایه عزت ملی است. مایه تقویت ملت ایران است، مایه آبروی ملت ایران است...
انتخابات یک پدیده اقتدارآفرین است. مردم دنیا، صاحب‌نظران دنیا در مقابل فکر مردمسالاری دینی که در دنیا مطرح شد مجذوب شدند، در مقابل مکاتب گوناگون مثل لیبرالیسم و کمونیسم و فاشیسم و امثال اینها. امام بزرگوار مردمسالاری دینی را که همان جمهوری اسلامی است وارد میدان کرد و ملت‌ها را و خواص را در همه امکنه عالم در همه کشورهای دنیا مجذوب خود کرد، این مردمسالاری دینی متکی است به انتخابات و باید در انتخابات واقعا ملت ایران بدرخشد...
نتیجه انتخابات ملت هرچه شد این معتبر است. این قانون است بنده در انتخابات‌ها دخالت نمی‌کنم، هیچ وقت به مردم نگفته‌ام و نمی‌گویم این کس را انتخاب کنید، آن کس را انتخاب نکنید، فقط یک جا بنده دخالت می‌کنم و آن جایی است که کسانی بخواهند با نتیجه آرای ملت دربیفتند، بنده در مقابلش می‌ایستم...»
(بیانات رهبر انقلاب در اجتماع زائران حرم مطهر رضوی 96/1/1)