فریده شریفی

 تجربه نشان داده کارهایی که با مشارکت، همیاری و تعاون انجام شده بهترین نتیجه و بازده را در پی داشته و به بهبود زندگی انسان‌ها کمک فراوانی کرده است.
مهم‌ترین پیامد اثر همیاری و مشارکت‌های اجتماعی، پویایی، زنده بودن و احساس مسئولیت در جامعه است، کسانی که در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اهمیت زیادی به مشارکت می‌دهند این پیام را به همنوعان خود می‌دهند که نمی‌خواهند صرفا تماشاگر باشند یا عنان زندگی خود را به بخت و اقبال بسپارند بلکه می‌خواهند همچون عضوی از اعضای پیکر جامعه، سالم و پویا، سازنده و فعال باشند و یک زندگی شایسته را برای خود و دیگر اعضای جامعه فراهم بیاورند.
خواجه نصیرالدین طوسی می‌گوید: «همچنان‌که انسان به عناصر و مرکبات محتاج است به همنوع خود نیز نیاز دارد تا از طریق خدمت کردن به یکدیگر کمک کنند و یاری رسانند.»
مشارکت اجتماعی چیست؟
شورای فرهنگ عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی روز 22 مرداد را به عنوان «روز تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی تصویب نمود که این مسئله نشان‌دهنده اهمیتی است که مشارکت‌های اجتماعی در زندگی انسان‌ها دارد.»
مشارکت از نظر لغوی به معنی شرکت کردن است، مشارکت نوعی رفتار با مردم است که آنان را قادر می‌سازد در هرگونه تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و طراحی برای آینده زندگی از یاری دیگران بهره‌مند شوند.
«سیما ملتجی» کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این‌ باره می‌گوید: «یاری رساندن به یکدیگر، تعاون و مشارکت اجتماعی یک اقدام دوسویه است یعنی هر کسی می‌تواند به همنوع خود از نظر مادی و فیزیکی کمک برساند. مثلا در هنگام مشکلات مادی، در کنار او باشد و تا آنجا که قادر است به او کمک کند و هم از نظر روحی و روانی یار و یاور همنوع خود باشد و در مشکلات زندگی، دوست، همسایه، خویشاوند و... را تنها نگذارد.»
وی اضافه می‌کند: «مشارکت امری اجباری یا تحمیلی نیست بلکه کاملا آگاهانه و اختیاری است، اما اگر افراد از پیامدهای مثبت مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی باخبر باشند و بدانند که در فعالیت‌های اجتماعی، مراحل زندگی و مشکلات مختلف اگر از همیاری، کمک و مشارکت دیگران برخوردار باشند چه خیر و منفعتی در آن است همیشه به سوی فعالیت‌های دسته‌جمعی می‌شتابند.»
به گفته این کارشناس مسائل اجتماعی، مشارکت اجتماعی روحیه همدلی، تعاون و همگرایی را در جامعه افزایش می‌دهد و فردی که خود را سهیم در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی می‌داند نسبت به سرنوشت خود و سرنوشت دیگر افراد جامعه بی‌تفاوت نیست و احساس مسئولیت می‌کند و همین مسئله موجب پیشرفت و عزت و سربلندی جامعه خواهد شد.
از آقایی که مشغول خرید اقلام دارویی از داروخانه است درباره اهمیت مشارکت‌های اجتماعی سوال می‌کنیم، وی در پاسخ می‌گوید: «کمک و یاری به یکدیگر یکی از صفات و اصول انسانی حسنه و پسندیده‌ای است که باید در جامعه تشویق و ترویج شود، چرا که انسان یک فرد اجتماعی است و نمی‌تواند تنها زندگی کند.»
وی اضافه می‌کند: «تنهایی با عدم و نیستی هماهنگ و مترادف است زیرا هر انسانی احتیاجاتی دارد که خودش به تنهایی نمی‌تواند برآورده کند و ناچار از کمک گرفتن از دیگران می‌شود. به طور مثال مادر من در شرایط کنونی خودش نمی‌تواند به تنهایی از عهده فعالیت‌های روزمره و امور شخصی خود برآید به همین دلیل فرزندانش هر کدام مسئولیتی را به عهده گرفته‌اند تا او احساس تنهایی نکند و لااقل ذره‌ای از زحماتی که سال‌ها برای ما کشیده است جبران شود.»
این فرد که داروهای مادرش را از داروخانه خریداری کرده خاطرنشان می‌کند: «نباید فراموش کنیم که هر کدام از ما دوران‌های مختلف زندگی مانند کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی، پیری و... را طی می‌کنیم و باید خودمان را به جای پدر و مادر خود بگذاریم و با کمک و یاری به آنها دوران سالمندی خوبی برای آنها به وجود بیاوریم تا خدای ناکرده احساس سرخوردگی، ناامیدی و یأس نکنند و از طرف دیگر این رفتارهای ما الگویی برای فرزندانمان باشد تا از ما یاد بگیرند و این چرخه محبت و حلقه صمیمیت در میان خانواده‌ها گردش خوبی داشته باشد.
اهمیت مشارکت اجتماعی
یکی از الگوهای مهم رفتاری در هر جامعه‌ای مسئله مشارکت اجتماعی است، به همین دلیل است که بحث تعاون، همیاری و مشارکت اجتماعی پس از دهه هفتاد میلادی به عنوان یک موضوع مهم و کلیدی جای خود در علوم اجتماعی و سیاسی باز کرده است.
اینکه می‌گویند انسان فطرتا موجودی اجتماعی است نشان می‌دهد که انسان‌ها از بدو خلقت در جست‌وجو زندگی دسته‌جمعی و گروهی بوده‌اند و از تنهایی و انزواگرایی دوری می‌کرده‌اند.
سیما ملتجی کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «انسان اجتماعی کسی است که از لحاظ آگاهی، شعور، روابط اجتماعی و روحیه جمع‌‌گرایی به رشد و کمال رسیده باشد و بتواند به راحتی با دیگران سازگاری داشته باشد و نیازهای زندگی خود را اعم از مادی و معنوی را تامین نماید.»
به گفته وی، انسانی موفق و کامل است که منافع خود را نه در تنهایی و انزوا بلکه در جمع و روحیه جمع‌گرایی و اجتماعی جست‌وجو کند. در واقع کارگروهی مستلزم آن است که افراد فقط به منافع فردی خود نیندیشند و منافع جمع و هدف‌های گروه را سرلوحه اقدامات و فعالیت‌های خود قرار دهند.
«مریم محمدزاده» کارمند در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «زندگی‌های پیچیده و ماشینی امروز آنچنان انسان را گرفتار و درگیر کرده است که اگر افراد زمانی را برای بودن کنار هم، فعالیت‌های گروهی، تشکل‌های اجتماعی و اقدامات دسته‌جمعی در نظر نگیرند زندگی بسیار سخت، کسل‌کننده و عذاب‌آور خواهد شد به خصوص اینکه تامین نیازهای زندگی فقط با کار فردی امکان‌پذیر نیست و هرکسی باید بتواند با دیگران همزیستی و همیاری داشته باشد تا در زندگی احساس موفقیت و آرامش کند.»
وی اضافه می‌کند: «در اداره‌‌‌ای که من در آن کار می‌کنم هرکسی مسئولیت ویژه‌ای دارد که مخصوص به خود است و دیگری نمی‌تواند کار همکار خود را به عهده بگیرد  اما مجموع عوامل و مجموعه پرسنل این اداره در کنار یکدیگر و با همیاری و همکاری یکدیگر کارها را پیش می برند و نیازهای ارباب رجوع و مشتریان را تامین می‌کنند.
در حالی که اگر این هماهنگی و همکاری و مشارکت اجتماعی وجود نداشت کارها اصلا به خوبی پیش نمی‌رفت و خواسته‌های مشتریان و ارباب رجوع تامین نمی‌شد.»
به گفته این خانم کارمند، اهمیت کارگروهی آن‌قدر زیاد است که اگر کسی خود را مسئول نداند و در کار گروهی مشارکت نکند و مسئولیت خود را به دوش دیگران بیندازد گروه از هم می‌پاشد. و رشد و تعالی صورت نمی‌گیرد. در واقع نتیجه مطلوب و پیشرفت و ترقی در هر کاری زمانی صورت می‌گیرد که حس مسئولیت‌پذیری در همه وجود داشته باشد و خودخواهی و تکروی جای خود را به همیاری، همگرایی، تعاون و مشارکت دهد.
اهمیت و ارزش فعالیت‌‌های دسته‌جمعی، مشارکت‌های اجتماعی و کار گروهی در این است که بر ستون‌هایی از مسئولیت‌پذیری، احساس وظیفه و تعهد نسبت به دیگران، اعتماد و اطمینان به سایر اعضای گروه و جایگزینی منافع جمعی به جای منافع فردی پایه‌گذاری شود.
اهمیت مشارکت در اسلام
در ادیان الهی به ویژه دین اسلام بر مسئولیت و تکالیفی که افراد جامعه نسبت به یکدیگر دارند تاکید فراوانی شده است، تا آنجا که تکامل جامعه و پیشرفت و تعالی آن مشروط به وظایف افراد نسبت به یکدیگر و احساس مسئولیت‌پذیری آنان عنوان شده است.
خداوند در آیه159 سوره آل‌عمران به پیامبر اعظم(ص) دستور می‌هد که با مسلمانان در امور به مشورت بپردازد، در واقع امر مشورت با دیگران بدان معناست که هیچ‌کس نمی‌تواند تمام مسائل فردی‌اش را به تنهایی حل کند و نیاز به مشورت با دیگران پیدا می‌کند و لازمه این عمل داشتن ارتباط با دیگران است.
مشورت فرد را به دیگران پیوند می‌زند و او را به شرکت در مسائل اجتماعی برمی‌انگیزاند و مانع فردگرایی و استبداد می‌شود.
پیامبر گرامی اسلام(ص) در این باره می‌فرمایند: «من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم، اگر کسی در میان مسلمانان باشد ولی در خدمت آنان نباشد پس مسلمان نیست و از آنان بیگانه است.»
اهتمام به امور مسلمانان در اسلام به مثابه یک اصل مهم و اساسی است که در آیات قرآن و احداث و روایات فراوان به آن اشاره شده است.
سود رساندن و برآورده ساختن حاجات دیگران یکی از وظایف است که مسلمانان برعهده دارند و نه تنها برآوردن حاجات دیگران بلکه پیشگام شدن در این کار نیز واجب است. حضرت علی(ع) در یکی از خطبه‌های نهج‌البلاغه می‌فرماید: «مردمان پیشین تا آن زمان که با هم همدل بودند، در حال شکوفایی و پیشرفت بودند و به عزت و اقتدار دست یافتند، خلافت و وراثت در زمین را به دست آوردند و زمامدار جهان شدند.»
مشارکت در اندیشه امام‌خمینی(ره)
مشارکت سیاسی و اجتماعی یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین عوامل مقبولیت نظام اسلامی است به همین دلیل حضرت امام‌خمینی(ره) و جانشین بر حق ایشان حضرت امام خامنه‌ای مشارکت را حق اساسی مردم می‌دانند و در اندیشه سیاسی امام و رهبری میان آزادی و مشارکت سیاسی در چارچوب قانون و نظام سیاسی سازگاری کامل
وجود دارد.
امام و رهبری همواره تاکید داشته‌اند که مردم عامل اصلی مقبول بودن حکومت، ضامن استواری، بقاء، حامی و ناظر اعمال مسئولان هستند.
در نظام ولایت فقیه نقش عمده‌ای برای مشارکت مردم در اداره امور کشور در نظر گرفته شده است و آنچه امروز در نظام‌های سیاسی دنیا تحت عنوان دموکراسی، آزادی و مشارکت مطرح می‌شود در اندیشه سیاسی امام‌خمینی(ره) و نگاه‌های نافذ مقام معظم رهبری به آن توجه ویژه
شده است.