آیا خدمت سربازی حرفه‌ای می‌شود؟
موضوع اصلاح کیفی و راهکارهای جایگزین خدمت سربازی برای مشمولان به ویژه تحصیلکرده‌های جامعه، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در شرایط کنونی تبدیل شده است.
سربازگیری و آمادگی نیروی انسانی برای حفظ امنیت جامعه امری واجب و ضروری است، اما با اتفاقاتی مانند «حادثه نی‌ریز و سقوط مرگبار اتوبوس سربازان»؛ «تیراندازی یک سرباز در پادگان آبیک قزوین» و «حادثه اخیر میدان تیر ارتش در کهریزک تهران» مسئله بازنگری در قوانین و شیوه گذراندن خدمت سربازی به امری فراگیر در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده و کمپین‌هایی برای اصلاح آن به راه افتاده است.
اما چرا باید قانون خدمت نظام وظیفه مورد بازبینی قرار گیرد؟
1- قانون نظام وظیفه در سال ١٣٠٤ به پیشنهاد وزارت جنگ وقت به تصویب مجلس شورای ملی رسید و براساس آن خدمت سربازی اجباری شد، اما با گذشت بیش از 90 سال و افزودن اصلاحیه‌های متعدد، ساختار نظام وظیفه کمابیش به شکل سابق باقی مانده است.
استقبال از طرح‌هایی مانند خرید خدمت سربازی، سرباز معلم، پروژه خدمت، سرباز صنعت، امریه و تعداد بالای آمار مشمولان غایب در کشور، نشانگر آن است که قانون کنونی خدمت وظیفه عمومی مورد استقبال مشمولان خدمت سربازی نیست و باید به طور جدی برای اصلاح قوانین موجود، اهتمام ورزید.
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ افزون بر دلایل فوق طرح موضوع‌های جدیدی چون کوچک و حرفه‌ای شدن ارتش‌ها، پیشرفت‌های تکنولوژیک، نظارت بین‌المللی در زمینه خلع سلاح و کنترل تسلیحات؛ نیازمند این است که نسبت به قوانین نظام وظیفه عمومی در کشور تدابیری اندیشیده شود که علاوه بر افزایش میزان تخصص سربازان، شیوه به کارگیری نیروهای جوان در پادگان‌ها تغییر کند.
2- برخلاف دهه‌های پیشین مشمولان خدمت سربازی را افراد تحصیلکرده تشکیل می دهند. گسترش دانشگاه‌ها و بالا بودن ظرفیت پذیرش دانشجو در موسسات آموزش عالی موجب شده تا مشمولان از افراد با تحصیلات عالی و تکمیلی باشند. شیوه رفتاری این افراد در محیط‌های آموزشی و تفاوت معنادار این محیط‌ها با رفتار پادگانی یکی از مهم‌ترین دلایل بازنگری در قانون نظام وظیفه عمومی است.
دانشجویی که در محیط علمی و آموزشی نقد و پرسش را از مهم‌ترین اولویت‌های خود قرار داده است باید در فاصله کوتاهی از فارغ‌التحصیلی به محیطی وارد شود که مهم‌ترین ویژگی آن فرمانبری و فرمانبرداری است. این تناقض ایجاد شده در فرد او را دچار نوعی سردرگمی و سرخوردگی می‌کند و در نهایت به این جمله ختم می‌شود که خدمت سربازی در ایران به مثابه گذراندن بدون هدف سالیانی از بهترین دوران زندگی است.
بیکاری و ناامیدی نسبت به آینده شغلی و اجتماعی فرد، محیط‌های طاقت‌فرسای پادگان و دوری از خانواده و مسائل عاطفی و...، یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد برخی از اتفاق‌های ناگوار در پادگان‌ها است.
4- «سرباز صنعت» یکی از مهم‌ترین پیشنهادهایی است که به طور معمول در پاره‌ای از مواقع در کشور مطرح می‌شود. با اجرایی شدن این طرح سربازان پس از گذراندن دوره‌های آموزشی به جای تقسیم‌بندی در پادگان‌ها، در کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی مشغول شوند تا بتوانند پس از گذراندن دوره خدمت سربازی، کارآفرینی کنند یا در همان کارخانه یا واحد صنعتی فوق جذب و به کار گرفته شوند.
یکی از مهم‌ترین مزایای این طرح ارتباط بین علم و صنعت است که می‌تواند کاستی‌های نظام آموزشی را در این زمینه جبران کند. اگر چنین طرحی به صورت کامل و برنامه‌ریزی شده در کشور به اجرا درآید به یقین صنعت هم فایده خواهد برد، زیرا نیروی متخصص به راحتی در دسترس آنان قرار می‌گیرد. یکی دیگر از مزایای این طرح کارآموزی فارغ‌التحصیلان در محیط‌های کاملا صنعتی است.
5- حرفه‌ای شدن سربازی به جای اجباری شدن آن یکی از پیشنهاداتی است که در چند سال گذشته از سوی افراد مختلف به ویژه دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شده است. اگر سربازگیری به صورت حرفه‌ای در جامعه رواج پیدا کند می‌توان با یک تیر چند نشان را هدف قرار داد. با حرفه‌ای شدن خدمت سربازی از یک‌سو نیروهای نظامی توانمند‌تر می‌شوند و جوانان به جای خدمت اجباری، زمان خود را در فراگیری و انجام یک شغل خواهند گذراند؛ بدین‌گونه کارآفرینی در کشور تقویت می‌شود و آمار بیکاری نیز کاهش می یابد. از طرفی حرفه‌ای شدن خدمت سربازی، یک راه انتخاب را پیش روی جوانان می‌گذارد که این مهم به تنهایی مانع از ورود افراد غیرمشتاق به عرصه نظامی‌گری شده و تبعات منفی را که گاه در حاشیه سربازی مطرح می‌شود، به شدت کاهش خواهد داد.
6- تبدیل خدمت سربازی به حرفه و شغل یکی دیگر از راهکارهایی است که می‌تواند آسیب‌های دو سال خدمت سربازی را برای برخی افراد کاهش دهد. این شیوه در ادامه سربازگیری حرفه‌ای تعریف می‌شود.
تبدیل سربازی به شغل، افزون بر تغییر ذهنیت مردم درباره «اجباری» بودن آن، موجب می‌شود که میزان بیکاری در جامعه کاهش یابد. با تبدیل خدمت اجباری به سربازی حرفه‌ای، پادگان‌های آموزشی مانند هنرستان‌هایی عمل خواهند کرد که فارغ‌التحصیلان آنها مشکل چندانی برای ورود به بازار کار نخواهند داشت.
7- یکی از راهکارهای اصلاح خدمت نظام وظیفه عمومی گسترش بسیج سازندگی است. این شیوه از خدمات‌رسانی سازمان بسیج که این روزها در قالب اردوهای جهادی در مناطق محروم اجرا می‌شود می‌تواند الگویی مناسب برای بهره بردن از ظرفیت‌های سربازان به حساب آید. براساس آنچه گفته شد بازنگری در قانون نظام وظیفه عمومی یک ضرورت است که از وقوع برخی اتفاق‌های ناگوار در این زمینه پیشگیری خواهد کرد.
البته بازنگری در این قانون نباید به گونه‌ای تفسیر شود که آموزش‌های نظامی و شأن خدمت به کشور در آن آسیب ببیند، بلکه تغییر شکل سربازی باید فراخوان برای کسانی باشد که علاوه بر داشتن اشتیاق به این خدمات، در جست‌وجوی کار و منبعی مالی برای تأمین زندگی خود هستند.
افزون بر طرح‌های فوق برای کاهش میزان خدمت سربازی لازم است قوانین و مقررات مربوط به نظام وظیفه در برخی دیگر کشورها مطالعه و بررسی شود.