از مقام عصمت كه (تنها مخصوص چهارده تن مي‌باشد و از زنان تنها حضرت فاطمه(س) داراي اين مقام مي‌باشد) بگذريم، حضرت معصومه(س) از جمله زناني است كه مي‌توان ادعا كرد كه تلألو معصوم است؛ زنان اندكي ظرفيت آن را داشتند كه بيشترين بهره را از فروغ جاودان الهي و نور ولايت، دريافت كنند و بتوانند خود را در كمالات معنوي اندكي پايين‌تر از معصومان(ع) بسازند، بسان حضرت زينب كبري و حضرت معصومه(س) (1) بنا به مقتضاي عبارت معروف «أهل البيت أدري بما في البيت» اهل خانه از آنچه كه در خانه مي‌گذرد، بيشتر از ديگران مي‌دانند، بهتر است آن بانوي بزرگ را از زبان امامان معصوم(ع) بشناسيم.
امام صادق(ع)  فرمود: خدا حرمي دارد و آن مكه است، پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ حرمي دارد و آن مدينه است، اميرالمؤمنين(ع) حرمي دارد و آن كوفه است... بهشت هشت در دارد كه سه تاي آن از قم است؛ در اين شهر زني از فرزندان من از دنيا مي‌رود، نام او فاطمه دختر موسي(ع) است و با شفاعت او همه شيعيان من روانه بهشت مي‌شوند.(2)
شهر قم مدفن تعداد زيادي از امام زادگان است و هر كدام داراي مقامات بس والايي هستند، اما ائمه(ع) تنها از اهميت شخصيت و زيارت دختر موسي بن جعفر(س) سخن گفته‌اند که اين خود نشانگر عظمت معنوي اين بانوي بزرگ است.
يكي ديگر از نشانه‌هاي شخصيت آن حضرت داشتن زيارت‌نامه مخصوص بسان پيامبر(ص)و امامان(ع) است، در حالي كه در آرامگاه‌هاي ديگر امام زادگان به طور معمول خواندن فاتحه مرسوم است. چند نكته در زمينه شخصيت آن بانوي بزرگ در‌خور توجه است:
1 - مسافرت ايشان پس از هجرت اجباري برادر بزرگوارش امام رضا(ع) به سمت ايران به جهت ديدار با برادر، اما آنگونه كه مورخان نوشته‌اند اين مسافرت به سرانجام نرسيد و حضرت معصومه با رسيدن به ساوه بيمار شد و دستور داد او را به قم ببرند و در همين شهر بود كه جان را به جان آفرين تسليم كرد.(3)
حركت آن حضرت از مدينه به سمت ايران با اين مسير طولاني و به جان خريدن همه سختي‌هاي مسافرت مخصوصاً خطراتي كه از ناحيه حكومت مأمون، آن حضرت را تهديد مي‌كرد حاكي از شخصيت سياسي و اجتماعي اين بانوي بزرگ است.
2 - در اين مسافرت آنگاه كه مريض شد و از دستيابي به امام رضا(ع)  مأيوس گردید با توجه به آگاهي او از موقعيت آينده قم و مركزيت فرهنگي آن دستور داد او را به قم ببرند تا پس از پرواز روح بلندش به سوي ملكوت، حرم بهشت گونه‌اش مأمن عاشقان اهل بيت(ع) قرار گيرد.
اين تصميم يعني دستور براي رسيدن به قم، حاكي از داشتن ديد فرهنگي دختر موسي بن‌جعفر(س) است. در اين راستا وقتي زندگي‌نامه آن حضرت را مطالعه كنيم درمي‌يابيم كه يكي از القاب مشهور آن حضرت «محدثه»(4) است، وي رواياتي را از اجداد طاهرينش نقل كرده، همچنين جمعي از ارباب علم حديث از او نقل حديث كرده‌اند؛ از آن جمله مي‌توان به روايتي كه آن حضرت در سلسلة سند هست و به خبر مسلسل به فواطم(5) مشهور شده اشاره كرد:
بكر بن احمد قصري از فاطمه دختر امام رضا(ع) و او از فاطمه (حضرت معصومه) و زينب و ام‌كلثوم دختران امام كاظم(ع) و آنان از فاطمه دختر امام صادق(ع) روايت كرده‌اند و سند اين حديث به حضرت فاطمه زهرا(س) مي‌رسد كه فرمود: آيا فراموش كرده‌ايد فرمايش رسول خدا(ص) را در روز عيد غدير كه فرمود: «من كنت مولاه فهذا علي مولاه».(6)
و همچنين روايت ديگري با همين سلسله سند كه به حديث معراج مربوط است.(7)
نتيجه:
1 . حضرت معصومه(س) داراي شخصيتي معنوي و ارزنده است همان‌گونه كه از سخنان معصومان(ع) استفاده مي‌شود.
2 . بعد سياسي و فرهنگي شخصيت حضرت معصومه(س) نيز قابل توجه است، همان گونه كه از زندگي‌نامة آن حضرت قابل استفاده است.
 ــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت‌ها:
1. حكيمي، محمد،‌حضرت معصومه و شهر قم، معاصر، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، قم، چاپ دوم، 1376، ص 41.
2. قمي، عباس، سفينة البحار، ج 2، ص 376.
3. قمي‌، عباس، همان، ص 376؛ حكيمي، محمد، حضرت معصومه و شهر قم، ص 41 - 40.
4. محمدحسون؛ ام علي مشكور، اعلام النساء‌المومنات، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1411 هـ . ق، ص 577.
5. قمي، عباس، همان، واژه شيع و فطم.
6. شافعي، شمس‌الدين محمد، اسني المطالب، مكتبه الامام اميرالمؤمنين، اصفهان، ص 50.
7. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، داراحياء‌التراث العربي، بيروت، ج 65، ص 76، ح 136.
* مرکز مطالعات و پاسخگویی
به شبهات حوزه علمیه قم