مطالبه مردم اجرای نظام بانکی اسلامی بدون ربا
چشم انتظارهمت بلند برای اجرای بانکداری اسلامی
هدیه آقا پور
اى گروندگان به خدا، از خشم و عذاب خدا بپرهيزيد و آنچه از ربا در دست شما مانده، بگذاريد و بگذريد، اگر ايمان آورده‌ايد. پس اگر باز نايستيد از رباخوارى، به جنگ با خدا و رسول او برخاسته‌ايد و اگر توبه كنيد و باز گذاريد آن را، سرمايه شما از آن خودتان است. نه شما ستمكار باشيد و نه ستم‌كش. (بقره 278-279)
شاید باور کردن آن سخت باشد که با کج گذاشتن قدم در بزنگاه‌های مالی جنگ با خدا صورت گیرد و ربا خواری همان رفتار پولی است که از شدت مذمت هم ردیف چنین موضوعی قرار گرفته است.
ربا،آهنگ جنگ با خدا
ربا در قرآن‌کریم به تعبیری آهنگ جنگ با خدا دانسته شده و اين همانندسازى، بزرگى گناه را می‌رساند. زيرا رباخوارى سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد و توازن اقتصادى كشور را در هم می‌كوبد. رباخوارى، فرصت انديشه و عمل را از كارگر می‌گيرد، پيوسته در اين انديشه است كه هرچه زودتر، سود كلان رباخوار را فراهم سازد، تا برايش دردسر فراهم نسازد. از اين روى، با انديشه اى آزاد وارد عمل نمىشود و به هركارى دست می‌زند، چه بسا فكرنكرده به كارهاى كم درآمد، دست زند و هستى خود را از دست بدهد.
در صورتى كه در (مضاربه) سود ثابتى مقرر نگرديده، تنها سهم مشاع درآمد را بايد بپردازد و اگر زيانى به سرمايه وارد آمد، از كيسه كارفرما رفته است. اگر چنين باشد، خاطر كارگر، به طور كامل آسوده است و با خيال راحت و انديشه‌اى آزاد، بهترين و شايسته‌ترين كارها را برمى‌گزيند و شتاب نمى‌ورزد و پيوسته موفق است.
تجربه نشان داده است كسانى كه خواسته‌اند با وام هاى ربوى، سرو سامانى به زندگى خود بدهند، بيشتر در گرداب بدبختى و بيچارگى غرق شده‌اند.
وضعیت سود در دیگر کشورهای جهان
آمارهای منتشر شده از سوی بانک جهانی نشان می‌دهد سودی که بانکهای ایران بابت سپرده‌های مردم پرداخت می‌کنند یکی از بالاترین‌ها در میان 138 کشور جهان است. به اعتقاد کارشناسان، همین نرخ بسیار بالای بهره بانکی باعث شده است، سرمایه‌گذاران پول‌های خود را در بانک نگهداری کنند و سود خوبی ماهانه به حساب آنان واریز شود در حقیقت نرخ بسیار بالای بهره بانکی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش بیکاری، رکود اقتصادی و از بین رفتن فرصت‌های مناسب برای شکوفایی اقتصاد شده است.
بارها شاهد کاهش نرخ بهره بانکی در کشورهای صنعتی بودیم و هدف از کاهش نرخ بهره هم تشویق مردم به وام‌گیری و افزایش سرعت گردش پول در اقتصاد بود. اقتصاددانان بر این باور بودند که این سیاست زمینه‌ساز افزایش فعالیت‌های صنعتی و تولیدی و افزایش فرصت‌های شغلی در کشور می‌شود و کاهش نرخ بیکاری را به همراه دارد و به همین دلیل ابزار رایجی بین بانکداران برای تثبیت شرایط اقتصادی در کشور است؛ اما این نرخ تا کجا می‌تواند کاهش یابد؟ چه نرخی برای نرخ بهره بانک مرکزی یا نرخ بهره وام‌های مسکن در کشورهای مختلف مناسب است و چه مولفه‌‌هایی در تعیین نرخ بهره بانکی اهمیت دارد؟
سید ناصر موسوی لارگانی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از مسائلی که در چند سال اخیر روی آن بحث بسیاری شده و می‌شود، نظام بانکداری است که بسیاری از مردم و مراجع عالی قدر در ارتباط با موضوعاتی چون سودهای بانکی، جریمه و دیرکردها اعتراضاتی را داشتند.»
وی ادامه می‌دهد: «مطالبات مردم و نمایندگان، بحث را به جایی رساند تا دولت به فکر تنظیم لایحه اصلاح نظام بانکداری بیفتند ولی متاسفانه تا کنون علی‌رغم وعده‌های دولت این لایحه به مجلس ارائه نشده و خود مجلس در این زمینه دست به کار شد.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی ایران می‌افزاید: «قوانینی که در اوایل انقلاب پیرامون بانکداری نوشته شده تقریبا مبتنی بر بانکداری اسلامی است اما متاسفانه بانکهای ما طبق آن عمل نمی‌کنند و بیشتر طرف خودشان را دارند تا طرف مشتری، به عنوان مثال وقتی به بانک می‌گویی که این سودی که می‌گیرید چیست می‌گویند سود مشارکت است اما مشارکت اگر اسلامی باشد باید سود و زیان هر دو طرف را در بر بگیرد.»
حقیقت پنهان درنرخ اعلام شده تورم
موسوی لارگانی تصریح می‌کند: «از سوی دیگر وقتی به بانک‌ها می‌گوییم چرا سودهای تسهیلاتی شما بالاست می‌گویند تورم در ایران بالاست و اگر می‌بینید فلان کشور با 2 درصد سود وام می‌دهد به خاطر پایین بودن تورم است اما این در حالی است که دولت می‌گوید ما دارای تورم 8 درصدی هستیم و منطقی نیست که سود تسهیلاتی که بانک‌ها به تولیدکنندگان پرداخت می‌کنند در ظاهر 18 درصد است اما در باطن بالای 25 درصد باشد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «منطقی و شرعی نیست که بگوییم تورم 8 درصد است،اما سود تسهیلات ما بالای 20 درصد باشد.»
به این نکته نیز باید توجه داشت که در این میان، بررسی‌های کارشناسان اقتصادی نشان می‌دهد کشورهایی که دارای بالاترین نرخ سود سپرده در جهان هستند، عموما دارای نرخ تورم بالا هستند و بنابراین نرخ واقعی سود سپرده در این کشورها بسیار کمتر از نرخ رسمی است.
نظر مراجع درباره سود بانک‌ها
با بالا گرفتن بحث‌ها و شبهات، مراجع عالیقدر سال گذشته مواضع تند‌تری را نسبت به فعالیت بانک‌ها اتخاذ کردند که در اینجا به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
20 بهمن 1395 آیت‌الله نوری همدانی در صحبت‌هایی که واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشت، به موضوع ربا در فعالیت‌های بانکی اشاره و تاکید کردند: «ربا، گناه کبیره‌ای است که در اسلام حرام است. اگر در مقابل یک قرض، پول بیشتری گرفته شود، حرام و ربا است و متأسفانه این کار در بانکهای ما انجام می‌شود.»
آیت‌الله جوادی آملی در دیدار با شهردار و استاندار قم که در بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا در ابتدای سال گذشته، در بخشی از سخنان خود اظهار داشتند: «ملت بدون ثروت مادی فقیر بوده و ستون فقرات او شکسته است؛ اکنون این ثروت‌ها در بانکهای ربوی جمع‌آوری شده، در صورتی که ظرفیت‌های بسیاری در نقاط مختلف کشور نیازمند این سرمایه‌هاست. حقوق کارمندان بانکهای ربوی حرام است، زیرا حقوق حلال در برابر کار حلال گرفته می‌شود.»
آیت‌الله علوی گرگانی نیز در ۱۶ شهریورماه سال گذشته در دیدار با مدیران تعاونی اداره کار استان قم تاکید کردند: «بانک‌ها به جای اینکه مشکلات مردم را برطرف کنند، مشکلات جامعه را اضافه می‌کنند.»
بانکداری غیر اسلامی
در سرزمین اسلامی!
یکی از سؤالاتی که برای همه ما به ویژه برای آن‌هایی که به حلال و حرام در زندگیشان اهمیت می‌دهند و حاضر نیستند ریالی مال شبهه ناک وارد زندگیشان شود این است که واقعا اگر ربا حرام است و قبح آن همانند برخی گناهان کبیره است،پس چرا با توجه به اعتراضات مراجع بانکهای ما دست به چنین اقدامی می‌زنند؟
احمدعلی یوسفی کارشناس بانک و اقتصاد اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «بانکداری اسلامی معنای خاص خود را دارد و به این معناست که بانک در خدمت نظام اقتصادی اسلام قرار بگیرد، ما اکنون در نظام جمهوری اسلامی ایران نظام اقتصادی اسلام را شاهد نیستیم تا بگوییم نهاد پولی آن بانکداری اسلامی است.»
وی ادامه می‌دهد: «آن چیزی که اکنون وجود دارد قانون بانکداری غیر ربوی است، آن هم در روی کاغذ که امکان عمل به آن عملا وجود ندارد، تحقیقات نشان می‌دهد که بانک‌ها به هیچ وجه عقود مشارکتی را به آن عمل نمی‌کنند، عقودی که سود و ریسک باید با هم باشد و فقط به دنبال عقود مبادله‌ای هستند آن هم از نوع فروش اقساطی است که سود ثابت دارد.»
این کارشناس بانک و اقتصاد اسلامی می‌افزاید: «بانک‌ها ریسک‌گریز هستند و ریسک پذیر نیستند لذا به عنوان وکیل سپرده‌های مردم را دریافت می‌کنند و به متقاضیان تسهیلات در قالب فروش اقساط ارائه می‌دهند که آمار و ار قام نشان می‌دهد بسیاری از این فروش اقساطی‌ها جعلی است و معاملات سوری است و معاملات سوری هم یا از اساس باطل بوده و یا تبدیل به ربوی می‌شود.»
یوسفی تاکید می‌کند: «بانکداری موجود شباهتی به بانکداری اسلامی ندارد بنابراین طبق تحقیقاتی که مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه داد و طی نامه‌ای به مدیر حوزه‌های علمیه ایران دادند اظهار کردند که بانکهای ما دچار ربا خواری هستند و بانکهای با چنین ویژگی هیچ نوع قرابتی با بانکداری اسلامی ندارد.»
وی خاطرنشان می‌کند:«قطعا هنگامی که زندگی مردم دچار ربا و عقود باطل شود در زندگی دنیایی و اخروی آنها اثر منفی خواهد داشت، سودی که اکنون گرفته می‌شود فاصله زیادی با نرخ تورم دارد اما سود علنی که 18 درصد است ولی بیش از 20 درصد گرفته می‌شود به طور حتم در زندگی مردم، تولید، بخش صنعت، کشاورزی، خدمات، اشتغال اثرات منفی خواهد داشت.»
شهروند جامعه اسلامی
و سیستم بانکی بدون‌ربا
یکی از نقاط قوت نظام بانکی بدون ربا در زمینه جذب سپرده‌های اشخاص است؛ تفاوت آن با بانکداری ربوی در این است که سپرده اشخاص در این بانک‌ها صرفا دارای وضعیت یک سپرده‌گذاری معمولی نیست، بلکه در واقع مشارکت در فعالیت‌ها است و سپرده‌گذاران قاعدتاً بایستی همانند یک شریک و سهیم باشند.
در سیستم بانکداری بدون ربا، سود مشخص و از قبل تعیین شده وجود نخواهد داشت و اصل سپرده اشخاص از نظر باز پرداخت تضمین نمی‌شود. پرداخت سهم منافع سپرده‌گذار نیز در پایان هر سال و به هنگام تحصیل آمار و ارقام واقعی و صورت‌های مالی بانک انجام خواهد شد. در بانکداری بدون ربا شیوه رفتاری و یا به طور کلی عملیات بانکی بر خلاف بانکداری متعارف، تحت شرایء قصد، زمان، مکان و با نظم و توالی معینی که با موازین اسلامی مطابقت دارد، انجام می‌شود و این خصوصیت از ویژگی‌های بارز بانکداری بدون ربا است.
سیدتقی کبیری نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«اگر بگوییم این‌ها بانک نیستند و رباخانه هستند و درصدی از بیکاری، زندانی‌ها و فلج شدن اقتصاد کشور بر گردن بانک‌هایی است که موازین اسلامی را رعایت نمی‌کنند، حرف درستی است.»
وی ادامه می‌دهد: «متاسفانه موضوعی که در سال‌های اخیر باب شده این است که برخی مستقلات خود را می‌فروشند و پول آن را در بانک می‌گذارند و سود آن را می‌گیرند و همین امر موجب بیکاری هزاران نفرمی شود.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به مسئله دیرکردها خاطرنشان می‌کند: «به عنوان مثال فردی از بانک پولی می‌گیرد تا صنعت خود را راه بیندازد با برخورد با موضوع دیرکردها بدتر فلج می‌شود و یا اینکه نتوانسته ربای بانکی را بدهد.»
کبیری اظهار می‌کند: «ما در کشور اسلامی زندگی می‌کنیم، وام دادن کار خوبی است،اما نه به این معنی که بدتر مردم را فلج کند و با مردم قماربازی کنند و این درست نیست که از نظر رباخواری ما رتبه بالایی داشته باشیم و این خوبیت ندارد.»
مهم‌ترین ویژگی بانکداری بدون ربا تاکید بر فعالیت بانک‌ها طبق اصول اسلامی و رعایت مضمون آیه شریفه «احل الله البیع و حرام الربا» است که بنیاد فکری یک جامعه اسلامی شکل می‌دهد، است. می‌طلبد که با همت بالا مسئولین مربوطه و مراجع ذی ربط به این موضوع پرداخته تا مال حلال در شریان‌های اقتصادی و بانکی و ازهمه مهم‌تر سفره مردم باشد.