پرسش:
از منظر قرآن چه اشخاص و یا جریانی از دین اسلام، استفاده ابزاری می‌کنند و آن را در جهت اهداف غیرالهی خود بکار می‌گیرند؟
پاسخ:
پاسخ اجمالی: از دیدگاه قرآن کریم، منافقان و جریان نفاق که بدتر از کفار شمرده شده‌اند، پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین جریان رایج در جامعه اسلامی هستند، و مومنان ترغیب شده‌اند که جریان نفاق را شناخته و در برابر آن موضع بگیرند. مهم‌ترین ویژگی جریان‌شناسی نفاق، استفاده ابزاری آنان از دین اسلام است، که به تعبیر قرآن‌کریم، «جنه» یا سپر اسلام در توصیف آنان بکار رفته «اتخدوا ایمانهم جنهًْ فصد واعن سبیل‌الله» منافقان سوگندهایشان (به خدا، قرآن و اسلام) را سپر و پوشش قرار داده‌اند تا مردم را از راه خدا باز دارند. (منافقون - 2)
پاسخ تفصیلی:
1- مفهوم و زمینه‌های پیدایی نفاق
نفاق و دورویی پدیده‌ای است که در هنگام حکومت و حاکمیت اسلام پدید می‌آید. این اصطلاحی است که در دوره قدرت اسلام در مدینه پدیده آمده است. منافق در اصطلاحات قرآنی کسی است که به ظاهر مسلمان است و در باطن، ایمانی ندارد و تنها تظاهر به اسلام و دین‌داری می‌کند و تنها برای دست‌یابی به موقعیت‌های اجتماعی و بهره‌گیری از منافع دنیوی دین‌داری و یا فرار از مجازات و یا کشته شدن به اسلام روی می‌آورد و شهادتین را ادا می‌کند. بنابراین نفاق پدیده‌ای سیاسی و اجتماعی با حضور قوی مصلحت‌گرایی و منفعت‌گرایی دنیوی است.
قرآن به مسئله نفاق از جهات و ابعاد مختلفی پرداخته است و برای معرفی آنان و آشنا‌سازی مومنان با روش‌‌ها و شیوه‌ها و اهداف جریان نفاق به تحلیل و تبیین بینش و نگرش و رفتارهای آن توجه داده است. از این رو بازخوانی این تحلیل برای شناخت پدیده پیچیده اجتماعی نفاق امری ضروری و بایسته است. به ویژه آن که نفاق به جهت تضاد ظاهر و باطن به سادگی قابل شناسایی و ردگیری نیست و منافقان به جهت دورویی به گونه‌ای رفتار می‌کنند که ظاهر ایشان حتی از ظاهر مومنان به صلاح نزدیک‌تر است. از این روست که تنها با تحلیل رفتارها و گرایش‌های ایشان امکان شناسایی منافقان از مومنان فراهم می‌آید. از آن جایی که هرکس شهادتین را به زبان آورد مسلمان است و با او به عنوان مسلمان برخورد می‌شود و از فواید و آثار دنیوی آن بهره‌مند می‌شود و حقوق شهروندی درباره او رعایت می‌گردد به گونه‌ای که نمی‌توان وی را از دست‌یابی به مسئولیت‌های اجتماعی و سیاسی و نظامی بازداشت و یا متهم به امری کرد، دشواری فزاینده‌ای برای تعامل با این دسته از افراد در جامعه پدید می‌آید. هرکسی را نمی‌توان متهم به نفاق کرد و یا به اتهامی از دایره اسلام بیرون راند.
این‌گونه است که چگونگی تعامل با منافقان دشوار است. این دشواری به جهت عدم امکان شناسایی آنان است؛ زیرا منافقان هرگز به طور آشکار و علنی کفر خویش را آشکار نمی‌کنند و همواره بر ایمان بلکه شدت ایمان خویش تاکید می‌ورزند.بنابراین کسانی که به طور آشکار و علنی با دین اسلام مخالفت می‌ورزند هرچند که در جامعه اسلامی زندگی می‌کنند، منافق نیستند بلکه کافر و مشرک می‌باشند.
ادامه دارد