تریبون آزاد
طرح ادغام دانشگاه‌های مهارتی کشور در بوته نقد
آموزش نیروی کار یکی از موضوعات مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف به شمار می‌رود. در ایران نیز آموزش‌های مهارتی به عنوان یک اولویت حساس و حیاتی در تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآفرین در نظر گرفته می‌شود. از این‌رو سازمان «آموزش فنی و حرفه‌ای کشور» و «دانشگاه جامع علمی و کاربردی» به‌عنوان متولیان نظام آموزش مهارتی در کشور چند سالی است که به ارائه آموزش‌های مهارتی به کارجویان، دانشجویان و دانش‌آموختگان می‌پردازند.
دانشگاه فنی و حرفه‌ای
دانشگاه فنی و حرفه‌ای به عنوان یک دانشگاه مهارتی ذیل آموزش عالی فعالیت می‌نماید. این دانشگاه از سال ۱۳۹۰ با مجوز رسمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کار خود را آغاز نمود. در این دانشگاه ۷۰ درصد آموزش‌ها، کارگاهی و ۳۰ درصد دیگر نظری هستند. به سبب این سیستم آموزشی، دانش‌آموختگان دانشگاه علاوه برداشتن توانایی علمی، از مهارت‌های عملی و کاربردی لازم نیز برخوردارند و اکثراً در زمینه‌های مربوط به رشته تحصیلی خود جذب بازار کار می‌شوند.
جامعه هدف این دانشگاه را فارغ‌التحصیلان دوره متوسطه هنرستان‌ها تشکیل می‌دهند. همچنین متقاضیان ورود به این دانشگاه باید در کنکور سراسری ویژه‌ای که هرساله توسط سازمان سنجش برگزار می‌شود، شرکت کنند.
یکی از اهداف مهم این دانشگاه تربیت کاردان و کارشناس فنی است. این کار ازآن‌جهت مهم است که می‌تواند به اشتغال و کارآفرینی دانش‌آموختگان کمک کند. از طرف دیگر نیز صنایع کشور از تکنسین‌هایی خبره بهره‌مند می‌شود. هدف دیگر این دانشگاه پاسخگویی به نیازهای صنایع در حوزه‌های مهارتی و تکنولوژیکی در سطح آموزش عالی است. همچنین فرصت‌سازی برای ارتقاء سطح دانش، مهارت و تحصیل دانش‌آموختگان دوره‌های متوسطه کار و دانش و فنی و حرفه‌ای نیز هدف مهم دیگر این دانشگاه است.
دانشگاه علمی و کاربردی
دانشگاه جامع علمی و کاربردی یکی از دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که باهدف ارتقاء سطح مهارت شاغلین بخش‌های مختلف اقتصادی و افزایش مهارت‌های حرفه‌ای فارغ‌التحصیلانی که فاقد تجربه اجرایی هستند، تشکیل‌شده است. این دانشگاه با بهره‌گیری از منابع مادی و انسانی دستگاه‌های اجرایی، نسبت به برگزاری دوره‌های علمی و کاربردی در مقاطع کاردانی و کارشناسی اقدام می‌کند.
دانشگاه فوق متولی آموزش علمی و کاربردی از سوی وزارت علوم است مسئولیت برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، پشتیبانی‌های کارشناسی، عملیاتی، اطلاعات و سیاست‌گذاری‌های کلان و نیز نظارت و ارزشیابی مراکز و مؤسسات علمی و کاربردی را بر عهده دارد.
مراکز و مؤسسات آموزش عالی زیر نظر دانشگاه، رکن اجرایی آموزش‌های علمی و کاربردی هستند. همچنین این آموزش‌ها به‌قصد ارتقای دانش کار و ایجاد مهارت‌های متناسب با حوزه فعالیت شغلی افراد است. با توجه به اینکه دانشجویان در این دانشگاه جهت ارتقای سطح دانشِ متناسب با حوزه فعالیتشان، تحصیل می‌کنند، بیکاری در بین دانش‌آموختگان این دانشگاه وجود ندارد.
به‌طورکلی این دانشگاه به دنبال آن است که شرایط مشارکت سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی را برای تربیت نیروی انسانی متخصص مهیا نماید؛ به‌نحوی‌که دانش‌آموختگان هر یک از مؤسسات وابسته به این دانشگاه برای کاری که به آنها محول می‌شود، دانش و مهارت لازم را
کسب نمایند.
از سوی دیگر، مدتی است طرح ادغام دو دانشگاه «فنی و حرفه‌ای» و «جامع علمی و کاربردی» در حال بررسی است. مطرح‌شدن طرح ادغام دانشگاه‌های مهارتی کشور باعث شکل‌گیری صف‌بندی مخالفان و موافقان این طرح شد و پیشنهادات و انتقادات این افراد را برانگیخت. موافقان این طرح در بیان کارایی ادغام این دو دانشگاه به هم‌افزایی آموزش‌های مهارتی و صرفه‌جویی در منابع اشاره می‌کنند. در مقابل مخالفان نیز بر غیرقانونی بودن ادغام و تفاوت فلسفه وجودی دانشگاه‌های مذکور تأکیددارند. در ادامه برای مشخص شدن دلایل مخالفان و موافقان ادغام دو دانشگاه مذکور، به مهم‌ترین محورهای استدلالی هر یک، اشاره شده است.
دلایل موافقان ادغام دو دانشگاه
– ایجاد نظام یکپارچه مهارتی
موافقین طرح ادغام این دانشگاه‌ها در بیان دلایل خود به بند سوم سند آمایش آموزش عالی استناد می‌کنند که به ایجاد نظام یکپارچه برای مراکز آموزش مهارتی اشاره دارد . از سوی دیگر در لایحه برنامه ششم توسعه موضوع ادغام برخی از دانشگاه‌های موازی نیز ذکرشده است و موافقین طرح مذکور با توجه به مهارتی بودن این دو دانشگاه بر ادغام آنها تأکید می‌کنند.
– صرفه‌جویی در هزینه‌ها و رسیدگی بیشتر به دانشجویان
به نظر کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون آموزش در حال حاضر هر دو دانشگاه به تربیت نیروی تکنسین و فنی مشغول هستند و اگر ادغام شوند، هم رسیدگی به دانشجویان بیشتر شده و هم در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود. البته در مورد جزئیات و نحوه این صرفه‌جویی توضیحی داده نشد.
دلایل مخالفان ادغام دو دانشگاه
– ماهیت متفاوت اهداف دو دانشگاه
می‌توان گفت که دلیل اصلی مخالفان ادغام، تفاوت در ماهیت این دو دانشگاه و متعاقباً اختلاف در اهداف آنها محسوب می‌شود. به اعتقاد زاهدی، رئیس‌کمیسیون آموزش مجلس، هدف اصلی دانشگاه فنی و حرفه‌ای تربیت تکنسین است؛ درحالی‌که دانشگاه علمی و کاربردی با هدف ارتقاء سطح مهارت شاغلین فاقد تجربه اجراییِ در بخش‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی، تشکیل شده است.
– منع قانونی ادغام
برخی منع قانونی را دلیل مخالفت با ادغام می‌دانند. بر این اساس دانشگاه علمی کاربردی بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه فنی و حرفه‌ای طبق مصوبه مجلس ایجاد شده است و بر اساس نظر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری این دو نهاد نمی‌توانند در مصوبات یکدیگر دخالت کنند . بنابراین با توجه به اینکه مرجع صدور مجوز این دو دانشگاه متفاوت است، نمیتوان آنها را ادغام نمود. از سوی دیگر برخی معتقدند ادغام این دو دانشگاه بدون مجوز مجلس نیز امکان‌پذیر نیست.
– عملکرد موفق هر دو دانشگاه در راستای اهداف خود
آمارهای موجود از گستردگی حجم فعالیت‌های این دو دانشگاه حکایت دارد و همچنین این دانشگاه‌ها در رسیدن به اهداف موردنظر بسیار موفق ظاهرشده‌اند. همین مسئله باعث شده است که متقاضیان و دانش‌آموختگان این دانشگاه‌ها شاغل باشند. به گفته شفیعی، رئیس‌دانشگاه فنی و حرفه‌ای، بیش از ۷۰ درصد فارغ‌التحصیلان این دانشگاه جذب بازار کار می‌شوند. همچنین دانشگاه جامع علمی و کاربردی نیز دارای بیشترین حجم دانش‌آموختگان شاغل در کشور است. به گفته اخباری، رئیس‌سابق این دانشگاه، بر طبق آمار از زمان تأسیس این دانشگاه (سال ۷۲) تاکنون یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند که ۷۸ درصد از این افراد شاغل هستند.
البته برخی دیگر کارشناسان دلایل دیگری را نیز برای مخالفت با ادغام ذکر می‌کنند که در ادامه می‌آید:
– دانشگاه فنی و حرفه‌ای به وسیله آموزشکده‌های خود به اجرای آموزش می‌پردازد؛ حال اینکه دانشگاه علمی و کاربردی آموزش‌های خود را توسط سایر وزارتخانه‌ها، مؤسسات و دستگاه‌های اجرایی اعم از دولتی، عمومی و خصوصی پیگیری می‌نماید و نقش دانشگاه در این زمینه، سیاست‌گذاری، هدایت، کنترل و نظارت بر آموزش‌های علمی و کاربردی است.
– عمده دانشجویان دانشگاه علمی و کاربردی را شاغلان دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌ها و مؤسسات دولتی، عمومی و خصوصی تشکیل می‌دهد؛ درحالی‌که پذیرش دانشجویان دانشگاه فنی و حرفه‌ای صرفاً از بین فارغ‌التحصیلان هنرستان‌های وزارت آموزش‌وپرورش است و نحوه پذیرش آن نیز توسط کنکور سراسری صورت می‌گیرد.
– کلیه امکانات و تجهیزات آموزشکده‌های دانشگاه فنی و حرفه‌ای، دولتی است درحالی‌که بخش زیادی از امکانات و تجهیزات دانشگاه علمی و کاربردی، غیردولتی و متعلق به بخش عمومی یا خصوصی است.
– کلیه دانشجویان دانشگاه علمی و کاربردی در قبال تحصیل خود، شهریه پرداخت می‌نمایند درحالی‌که دانشگاه فنی و حرفه‌ای دولتی محسوب گردیده و دانشجویان آن از پرداخت شهریه معاف هستند.
در پایان و با توجه به صحبت‌های موافقان و مخالفان، باید گفت که درست است که این دانشگاه‌ها هر دو مهارتی هستند، لکن مهارتی بودن دلیل کافی برای ادغام آنها به نظر نمی‌رسد. موافقان ادغام، فقط به بند قانونی یکپارچه شدن این دانشگاه‌ها توجه کرده‌اند و اصول متفاوت حاکم بر آنها را در نظر نگرفته‌اند؛ اصولی که ریشه پیدایش دو دانشگاه را از هم متمایز می‌نماید و انحراف از آن اصول باعث عدم کارکرد صحیح دو دانشگاه می‌شود. البته به دلیل در دسترس نبودن جزئیات طرح ادغام دو دانشگاه و نیز عدم اظهارنظر صریح تدوین‌‌کنندگان طرح، نمیتوان به‌طور قطعی درباره این ادغام قضاوت نمود. لذا به نظر می‌رسد بررسی دقیق‌تر این مسئله در شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی خالی از فایده نباشد.
* سید سعید نجیبی
فعال دانشجویی و کارشناس علم و فناوری