فضیلت‌های شب‌های قدر و تاثیرات روحی و معنوی آن-بخش دوم
طهارت روح در گشایش قدر با طلب عافیت
شب‌های قدر، فرصتی است تا انسان به خود آید، قفس تن را بگشاید و روح را در عالمی غیر از عالم حقیر و محدود ماده، در فضایی معطر و نورانی به پرواز درآورد و با نگاهی دیگر و لطیف‌تر به خود و جهان اطراف بنگرد؛ حجاب جان را به کناری بزند، تا ببیند که کیست و چیست و از کجا می‌آید و در کجا تمام دارد و به کجا خواهد رفت؟
شب قدر، نعمت و رحمتی است که خداوند منّان به انسان مرحمت فرموده است. در این شب، خداوند راه بندگی را هموار و ابزار رشد و تکامل را بیش از پیش در اختیار آدمیان قرار داده است. به بندگان خویش مهلتی داده تا مقرب او شوند و از باده معرفت او بنوشند. این چراغانی و مهمانی و فراخوان بهانه‌ای است تا بندگان عاصی و فراری را به طوق بندگی خویش بکشاند و از بندگی طاغوت و هوا و هوس برهاند.
دراین ضیافت سفره‌ای گسترانیده به وسعت قرآن، با مائده‌های آسمانی و از جنس نور؛ تا دل و جان آدمی را از زلال معرفت خویش صفا بخشد و مهمان را به جایی برساند که معبود خویش را آن گونه که هست ببیند و دیده از هرچه غیر اوست برگیرد و جهان در نظرش ناچیز شود و پایکوبان بیاید و جانباز این درگاه شود.
قلب ماه رمضان لیلهًْ‌القدر است
امشب آمده‌ام با شب زنده‌داری در شب‌های قدر، رحمت تو را بخرم، اما رحمت تو عظیم‌تر از گناهان من است و ناامیدی از درگاهت بدترین گناه، یا رب ببخش بر من «الهی العفو، الهی العفو...»
حامد آذرنوش دانشجوی رشته فقه اسلامی می‌گوید: «شب قدر از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی است، خداوند در قرآن مجید از آن به بزرگی یاد کرده و سوره‌ای نیز به نام سوره قدر نازل فرموده است. در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی‌رسد و این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است و به احتمال قوی این شب ارجمند یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم یا بیست و سوم ماه مبارک رمضان است.»
وی ادامه می‌دهد: «عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می‌آیند، نزد امام زمان(عج) می‌روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند. شب‌زنده‌داری، تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تاکید شده است. پیامبر اعظم(ص) فرمودند: هرکس شب قدر را احیا بدارد و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده می‌شود.امام صادق(ع) فرمودند: از کتاب خدا استفاده می‌شود که شماره ماه‌های سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماه‌ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان لیلهًْ‌القدر است.»
شب قدر از خدا چه بخواهیم؟
در قرآن کریم آیه‌اى که به صراحت بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمیشود، ولى از جمعبندى چند آیه از قرآن کریم میتوان فهمید که شب قدر یکى از شبهاى ماه مبارک رمضان است.
قرآن کریم از یک سو می‌فرماید: «انا انزلناه فى لیلهًْ مبارکه» (دخان/ 3) این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر می‌فرماید: «شهررمضان الذى انزل فیه‌القرآن.» (بقره / 185) و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است.
و در سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فى لیلهًْ‌القدر.» (قدر/1) از مجموع این آیات استفاده می‌شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است، اما این که کدام یک از شبهاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزى برآن دلالت ندارد و تنها از راه اخبار میتوان آن شب (شب قدر) را معین کرد.
از وقایع دیگر شب قدر، تقدیر امور است. نزول ملائکه و روح و نیز سلام و امنیت در شب قدر از دیگر وقایع خاص این شب‌ها ذکر شده‌اند. امور به حسب قضاى الهى داراى دو مرحلهاند، یکى اجمال و ابهام و دیگرى تفصیل. شب قدر به طورى که از آیه «فیها یفرق کل امر حکیم» (دخان / 6) برمیآید شبى است که امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصیل بیرون می‌آیند.
حجت‌الاسلام سید جواد محبیان کارشناس مسائل فرهنگی ضمن تاکید بر تزکیه و طهارت روح از طریق توبه درشب‌های قدر، می‌گوید: «پیامبراعظم(ص) در شب اول ماه مبارک رمضان خطبه‌ای خواندند و مردم را به کارهایی ارشاد کردند و فرمودند: «شما به ضیافت خدا دعوت شده‌اید.» وقتی شما به ضیافتی دعوت می‌شوید، خود را برای حضور در آنجا مهیا می‌کنید و آمادگی برای رسیدن به آنجایی که دعوت شده‌اید را کسب می‌کنید. مثلا خود را پاکیزه می‌کنید و لباس‌های مطلوب میپوشید. این آداب هم برای جسم است و هم برای روح؛ پس برای حضور در ضیافت خدا، اول باید خود را پاکیزه و آماده حضور در مهمانسرای خداوند کنیم. سپس باید بار خود را سبک کنیم تا برای مهمانی خدا آماده شویم. پاکیزگی با گناه نکردن حاصل می‌شود و سبکباری با توبه؛ لذا میبینیم بیشترین سفارشی که برای ماه مبارک رمضان آمده «گناه نکردن» است. اگر در غیر ماه رمضان کسی گناه نکند، ثوابی برای او نمی‌نویسند؛ ولی درماه رمضان گناه نکردن ثواب دارد. می‌فرماید که نفس کشیدن و خوابیدن شما ثواب تسبیح دارد. بنابراین بهترین توصیه به همه کسانی که میخواهند توشه مناسبی از این ایام بردارند این است که گناه نکنند.»
وی ادامه می‌دهد: «از پیامبر اسلام(ص) پرسیدند: دراین شب از خداوند چه بخواهم که در زندگی هر فردی تاثیر خیلی مهمی دارد؟ ایشان فرمودند: عافیت را بخواهید که سلامتی دنیوی، اخروی، جسمی و روحی انسان در آن خلاصه می‌شود.»
این کارشناس مسائل فرهنگی از همگان می‌خواهد تا در شب قدر دعا کنند، ایمانشان محفوظ بماند؛ چرا که این مقوله سلامت دنیوی و اخروی آنها را تضمین می‌کند.
به این نقطه از گفت‌و‌گو که می‌رسیم یاد سخنان آیت‌الله فاطمی‌نیا می‌افتم که فرمودند: «بیماری ضد عافیت است، داشتن فرزند ناصالح ضد عافیت است، همسایه بد ضد عافیت است، قرض و گرفتاری ضد عافیت است، بی‌آبرویی ضد عافیت است، هر چیز بدی ضد عافیت است، پس در عافیت خواستن همه چیز هست.»
درک همجواری با حق و رسیدن به بندگی
فهیمه ندری مدرس علوم قرآنی با تاکید بر اینکه در بیشتر روایات درک و توجه دهه سوم ماه مبارک رمضان توصیه شده است، می‌گوید: «شب قدر درسال، یک شب بیشتر نیست، اما مشخص نشدن این شب، به معنای داشتن فرصت بیشتر برای بهره گیری از فضائل است، بنابراین شب زنده داری در شب‌های قدر به معنای نخوابیدن صرف نیست، بلکه درک همجواری با حق و رسیدن به بندگی است. شب قدر جبرئیل و فرشتگان به زمین می‌آیند و انسان‌های مومن صدای فرشتگان را می‌شنوند و پاسخ می‌دهند؛ هم چنین زیارت امام حسین(ع) دراین شب‌ها سفارش شده است که ما به علت نداشتن این توفیق با خواندن دعای زیارت عاشورا، می‌توانیم کسب فیض کنیم.»
این مدرس علوم قرانی ادامه می‌دهد: «از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت است که درشب قدر، تمام گناهان انسان‌هایی که این شب را درک کنند، بخشیده می‌شود و از آتش دوزخ در امان خواهند بود، البته این مهم به اعمال خود انسان بستگی دارد و اینکه درمدت 18 روز، روزه‌داری از ابتدای ماه رمضان،آمادگی لازم برای بهره‌گیری از شب‌های قدر را در خود ایجاد کرده است یا نه؟ دوری از تعلقات دنیوی و نفسانی، ارتباط بیشتر با خدا از فواید ماه مبارک رمضان است که درشب‌های قدر به اوج می‌رسد و در همین شب‌ها است که تقدیر یک سال انسان رقم می‌خورد و گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود.»
ندری در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «درشب‌های قدر مردم می‌توانند به راحتی با امام‌زمان(عج) ارتباط بگیرند و با دعا در حق یکدیگر و بهره‌گیری از حال و هوای خاص ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر، برای بندگی خالصانه در درگاه خداوند آماده شوند. در واقع مشخص نبودن شب قدر، یک غنیمت برای انسان از سوی خداست، تا نسبت به کسب فیض و بهره‌گیری از برکات این شب‌های عزیز تلاش کند. ماه مبارک رمضان و به تبع آن شب‌های قدر برای نزدیک شدن انسان‌ها به اخلاقیات است تا زمینه رسیدن به قرب الهی که همانا کسب بیشترین فضیلت‌ها و داشتن کمترین رذیلت‌ها است، فراهم شود.»
وقتی ملائکه به وجود تو افتخار می‌کنند
اگر می‌خواهیم شب‌های قدر به عبادت در تنهایی بپردازیم، لااقل بخشی از شب را در میان جمع مردم حاضر باشیم تا به تواضع نزدیکتر باشد و از نور نیت مؤمنان بی‌بهره نگردیم. کم نیستند کسانی که در این شب‌ها با خدا آشتی می‌کنند، آنگاه خدای مهربان به همه کسانی که در آنجا حضور دارند شادی و رحمت خود را تقسیم می‌کند. کم نیستند دلدادگانی که خدا هرکه در کنارشان باشد را مورد عنایت خاص خود قرارخواهد داد.
مریم نوریان یک طلبه توضیح می‌دهد: «از هر ذکر و دعایی که بیشتر دلتان را به خدا متوجه می‌کند استفاده کنید و متن‌هایی که می‌تواند احساس عالی و اشک جاری به شما بدهد را در نزد خود بخوانید، اگر چه اشک شرط مطلق استجابت نیست، اما بهترین شرایط استجابت را فراهم می‌کند. در شب‌های قدر که شب تولد ثقل اکبر و قرآن کریم است، خوب است قدری قرآن بخوانیم و جرعه جرعه آیاتش را بنوشیم. یکی از بهترین صورت‌های قرآن خواندن قرائت قرآن در نماز است، از این مؤدبانه‌ترین حالت قرآن خواندن غفلت نکنیم. اگر حفظ نیستیم، می‌توانیم از رو بخوانیم. فرصتی برای تفکر و محاسبه نفس بگذاریم. همین که دلمان از کوتاهی‌هایمان بگیرد و حسرت عمر از دست رفته را بخوریم، خدا ما را در آغوش خواهد گرفت و ما را نوازش خواهد کرد. خدا دوست دارد همه گذشته ما را جبران کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «فرصتی برای اندیشیدن به آخرت و لحظه وداعمان بگذاریم. وصیتنامه‌هایمان را مرور کنیم و سفرِ با شکوه آخرت را جدی بگیریم. اگر احساس ترس یا تنهایی کردیم به خدا پناه ببریم تا او به ما آرامش بدهد، نه آنکه با غفلت از مرگ آرام بگیریم. بخش دیگری از فرصت تفکر، که از بالاترین عبادات است را برای اندیشیدن دربارۀ امیرالمومنین(ع) و رنج‌های او اختصاص دهیم و سعی کنیم لحظه‌ای آن شخصیت مظلوم و محبوب پیامبر اعظم(ص) را از نظر دور نکنیم؛ رنج‌هایش را ذکر کنیم، غمش را در دل بپرورانیم، دور خانه‌اش پروانه‌وار بگردیم و تمام شب قدر را کنار فرزندان داغدار او عبادت کنیم. لحظه لحظه شب قدر را پاس بداریم و از ابتدای شب خود را در محضر حضرت ولی‌عصر(ع) و در بارش رحمت خدا ببینیم. شب‌های قدر تابستان کوتاه است. با کمتر غذا خوردن، آمادگی خود را برای بهره‌برداری بیشتر کنیم.»
این طلبه در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «کمی هم در انتهای سحر با خود مشارطه کنید که در آینده چگونه رفتار بهتری خواهید داشت؟ برنامه‌هایی مختصر ولی دائمی برای یکسال آیندۀ خود بریزید و از خدا کمک بخواهید که شما را در انجام آنها یاری فرماید. عزم برای تغییر رفتار، تثبیت‌کننده توبه است. اگر شب نوزدهم را بیشتر برای توبه وقت می‌گذاریم و شب بیست و یکم را به دعا و عرض حاجت می‌پردازیم، بیایید شب بیست و سوم را به دعا برای نجات بشریت و ظهور مولای عزیزمان اختصاص بدهیم. از خانه برای او که صاحبخانه است خارج بشویم و زمان شب قدر خود را برای امام زمان(عج) بگذاریم، تا بتوانیم بگوییم؛یابن الحسن ما بهترین اوقات خود را به تو اختصاص دادیم، تو هم بهترین دعاهای خود را به ما اختصاص بده. وقتی برای ظهوربا تمام وجود دعا می‌کنی، این امام زمان(ع) است که برای تو دعا می‌کند، وقتی برای غربت او اشک می‌ریزی، آقای شما برای رنج‌های شما اشک می‌ریزد. وقتی در آسایش هستی و برای رنج مظلومان و محرومان عالم دعا می‌کنی، ملائکه به وجود تو افتخار می‌کنند.»