نگاهی به فواید و اثرات روزهداری از نظر علمی و دینی - بخش نخست
روزه درمان بیماری‌های جسمی و روحی
فاطمه گودآسیایی
بررسی سلامتی بدن روزه‌داران از دو جنبه حائز اهمیت است: 1- جنبه دینی و معنوی 2- جنبه علمی و پزشکی. با مطالعه فلسفه روزه و نوع نگاه قرآن و روایات به این مسئله هیچ شکی نیست که اسناد محکمی در این‌باره وجود دارد. آنچه همواره مورد سوال و ابهام بوده است نگاه علم پزشکی به موضوع روزه است.
این سوال اساسی وجود دارد که گرسنگی و تشنگی در حد 18 ساعت، چگونه می‌تواند در تضمین صحت و سلامت انسان موثر باشد؟
علم پزشکی ثابت کرده که در کنار فواید معنوی فراوان روزهداری در ماه مبارک رمضان، فواید پزشکی فراوانی هم در روزهداری نهفته است و درمانگر بسیاری از بیماری‌ها است.
در گزارش امروز و فردای کیهان به بررسی این مهم از نگاه علمی و دینی خواهیم پرداخت.
خودشناسی مقدمه خداشناسی
اینکه خداوند تبارک و تعالی، هدف از خلقت انس و جن را عبادت می‌داند، نشان می‌دهد در مسیر عبادت، نیاز به انجام مناسکی است. یکی از این مناسک‌ها روزهداری است.
عبادت و روزه، نه تنها در میان مسلمانان و در دین مبین اسلام توصیه شده، بلکه در ادیان دیگر نیز بر آن تاکید شده است. عبادت خداوند حاصل نمی‌شود مگر اینکه انسان به شناخت عمیق خود از خدا برسد و خودشناسی مقدمه خداشناسی خواهد بود. انسان اشرف مخلوقات است و آفریده شده تا کمال یابد و به سوی خدا گام نهد. از طرفی خداوند مهربان، انسان را در پویش راه کمال تنها نمی‌گذارد. از این رو، برای ارشاد و هدایت انسان‌ها پیامبرانی فرستاده است. علاوه بر آن، او را به گوهر عقل و زینت تفکر آراسته است تا در پدیده‌ها بنگرد، بیندیشد و به اختیار و اراده خود، در راه کمال گام بردارد. در این میان تمسک به فرهنگ غنی روزهداری و اهتمام همه ادیان به پاسداشت این فریضه، نشان می‌دهد که خداوند متعال علاوه بر توصیه به عبادت خود، راهنمای رسیدن به آن را سفارش می‌کنند که نه تنها ناظر به کمال معنوی انسان‌هاست، بلکه سلامت جسمی آنان را تضمین می‌کند.
آثار روزه بر سلامتی انسان
حجت‌الاسلام «مهدی منصوری، کارشناس و پژوهشگر علوم قرآنی»، در رابطه با نقش روزه در تامین صحت و سلامت انسان، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «از نظر قرآن روزه یک خیر مطلق است. یعنی از همه جنبه‌ها وقتی به آن نگاه می‌کنیم، سود و فایده است. خیر هر آن چیزی است که مناسب روان و تن آدمی است.»
وی ادامه می‌دهد: «بر همین اساس طبق توصیه‌های دینی و قرآنی باید روزه بگیریم و خود را از خیر مطلق آن محروم نسازیم و از فواید روزه در ابعاد گوناگون بهره‌مند شویم. انسان با روزهداری، نه تنها شکرگذار نعمت‌های الهی نسبت به خود و جامعه است، بلکه موفقیت در زندگی را برای خود رقم می‌زند.»
این کارشناس علوم قرآنی در ادامه می‌افزاید: «بر اساس آموزه‌های اسلامی، هر کسی مشکلی دارد می‌تواند با نذر روزه آن را برطرف کند و خداوند از جایی که گمان نمی‌برد، مشکل او را حل می‌کند.»
منصوری تاکید می‌کند: «یکی از آثار روزه صحت بدن است به طوری که از پیامبراعظم(ص) نقل شده است: «روزه بگیرید تا صحیح و سالم شوید.» همچنین درباره آثار و برکات روزه روایت شده است که: این روزه قلب‌تان را از عیب‌ها تطهیر و باطن‌تان را از پلیدی‌ها پاک می‌نماید و جسم‌تان را از کثافات تمیز می‌کند.(شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص166)
روزهداری و علم پزشکی
پیروی از یک برنامه غذایی صحیح در ایام ماه مبارک رمضان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طوری که هم می‌توان عادات غذایی غلط را اصلاح کرد و هم از برکات معنوی این ماه بهره‌مند شد. یکی از آثار و فواید روزه مربوط به دستگاه گوارش است. اینکه در این ماه چند ساعتی دستگاه گوارش در هر روز خالی می‌ماند و به نحوی به استراحت می‌پردازد، از نظر پزشکی، مطلوب‌ترین وضعیت برای گوارش می‌باشد.
با استراحت معده نیز در ماه مبارک رمضان، اسید معده به جای غذا به وسیله صفرا، خنثی می‌شود و زخم معده ایجاد نمی‌گردد. چرا که پرخوری موجب زیان‌های بسیاری برای دستگاه هاضمه است. پزشکان می‌گویند روزه گرفتن برای افراد مبتلا به چربی خون بالا، بسیار مفید است و میزان چربی‌های نامطلوب موجود در خون را تنظیم کرده و موجب افزایش میزان چربی مفید خون در بدن می‌شود. به طور کلی، اغلب بیماری‌ها به علت عادات غلط غذایی به وجود می‌آیند که بیماری چاقی یکی از این نمونه‌هاست که با روزهداری بهبود می‌یابد.
دکتر «بنی‌الفادی پزشک عمومی» درباره آثار پزشکی روزه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «گرسنگی و تشنگی در روزهداری عکس‌العمل طبیعی بدن را به دنبال دارد و در این ماه وضعیت جدیدی برای بدن رخ می‌دهد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «برای تطبیق با این وضعیت، بدن از قبل آمادگی لازم را کسب می‌کند و باید تمرین رژیم غذایی داشته باشیم. پذیرفتن وضعیت جدید، به تدریج در ماه مبارک رمضان اتفاق می‌افتد. یعنی مقاومت فیزیولوژیک لازم در بدن ایجاد شده و طی روزهای آینده تحمل فرد برای مقابله با گرسنگی و تشنگی بالا می‌رود.»
این پزشک عمومی ادامه می‌دهد: «در طول روزهداری، هورمون‌هایی مانند آندورفین‌ها در خون افزایش می‌یابد که موجب آرامش خاطر و افزایش سطح هوشیاری و تمرکز فرد روزه‌دار خواهد شد. علاوه بر این، برنامه غذایی فرد به شرط برنامه‌ریزی اصلاح می‌شود. در این ماه عادت غلط غذایی مثل ریزه‌خواری از بین رفته و الگوی تغذیه و پرهیز از پیش‌خواری و چاقی شکل می‌گیرد.»
دکتر القاوی در ادامه با اشاره به فواید روزهداری در تنظیم سیستم گوارشی می‌گوید: «دستگاه گوارش در زمان روزه، برای ترمیم و تنظیم حرکات و برخی مشکلات سوخت و ساز بدن فرصت لازم را بدست می‌آورد. افراد مبتلا به چربی خون بالا، با روزه‌گرفتن می‌توانند میزان چربی‌های نامطلوب موجود در خون را تنظیم کنند و چربی‌های مفید خون را افزایش دهند.
فواید معنوی روزهداری
«سید حسن مبارز کارشناس و پژوهشگر علوم قرآنی» در مورد فواید روزهداری به گزارشگر کیهان می‌گوید: «روزهداری در دو حوزه پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها مؤثر است. از نظر دینی و اسلامی روزهداری باعث افزایش نشاط معنوی در افراد می‌گردد. نکته مهم این که روزه باید به قصد تقرب به خداوند باشد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «از منظر دینی، روزه گرفتن فواید و ثمراتی همچون آمرزش الهی و آزادی از آتش دوزخ ذکر شده است. روزهداری مراتب مختلفی دارد: مرتبه‌ای از روزه اجتناب از خوردن و آشامیدن است مرتبه بالاتر از آن این است که روزه‌دار علاوه بر رعایت موارد فوق از همه حرام‌ها پرهیز کند و در مرتبه آخر از هر آنچه باعث غفلت از یاد خدا می‌شود، اجتناب کند و به دنبال جلب رضایت خداوند باشد.»
روزه و بیماری‌ها
پژوهشگران انگلیسی طی تحقیقاتی در یافته‌اند که روزه نه تنها باعث افزایش سوخت و ساز بدن و افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، می‌شود بلکه باعث عملکرد مثبت الکترولیت‌ها و شاخص‌های خونی می‌شود، و می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌هایی که در دوران پیری گریبانگیر اشخاص می‌شود را نیز پیشگیری کند. روزه موجب کاهش بسیاری از بیماری‌ها مثل آلزایمر، ضعف حافظه، بیماری‌های چشمی و افسردگی می‌شود.»
در مراجعه به یکی از درمانگاه‌های منطقه تهرانپارس با یکی از پزشکان عمومی در مورد روزه و فواید آن گفت‌وگویی انجام دادیم. وی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «با وجود تحقیقاتی که در مورد نقش روزه در علم پزشکی صورت گرفته اما هنوز زوایای ناشناخته‌ای در این مورد وجود دارد. این که روزه چه تأثیری روی ترمیم بافت‌ها و سلول‌های بدن دارد؟ تا چه حد می‌تواند چاقی را کنترل کند و ترشح هورمون‌ها را تنظیم نماید و یا این که در کاهش چربی خون تا چه حد مؤثر است. وی در ادامه می‌افزاید: «تحقیقات نشان می‌دهد با روزهداری می‌توان سطح قند خون را کنترل کرد؛ دردهای مفصلی و رماتیسمی را کاهش داد؛ از التهاب بافت‌های بدن کاست؛ طول عمر را افزایش داد و درصد ابتلا به بیماری‌های قندی، آلزایمری و دیابت را کاهش داد. علاوه بر این روزه می‌تواند از گرفتگی عروق قلبی جلوگیری کند و به درمان اختلالات چاقی، صرع و دیابت
بپردازد.»
روزهداری و اصول تغذیه صحیح
ارتباط تنگاتنگی میان روزهداری و تغذیه وجود دارد. در ماه مبارک رمضان، مدت زمان زیادی معده خالی از مواد غذایی می‌ماند و گرسنگی و تشنگی در طول روز و پس از پرخوری بعد از افطار می‌تواند مشکلات عدیده‌ای به همراه داشته باشد. در صورتی که اگر تغذیه به طور صحیح در این ماه انجام گیرد، در پایان ماه رمضان شخص روزه‌دار با کاهش میزان کلسترول، کاهش وزن، بهبود فشار خون، کاهش اضطراب و افسردگی مواجه خواهد شد. سوء هاضمه، سردرد، احساس بی‌حالی و کسالت پس از افطار، از جمله نشانه‌های شیوه تغذیه نادرست در ایام روزهداری است. چنانچه این حالت تا پایان ماه ادامه یابد، بیماری‌های متعددی مربوط به دستگاه گوارش، عوارض قلبی و عروقی، افزایش چربی خون و افزایش وزن برای روزه‌دار حاصل می‌شود. بنابراین، با رعایت اصول صحیح تغذیه، روزهداری برنامه منظمی برای صحت و سلامت فرد می‌شود و در غیر این صورت،روزه تشدید کننده انواع بیماری‌ها خواهد بود. کارشناسان امر تغذیه معتقدند برنامه غذایی ماه رمضان باید متنوع و متعادل باشد. استفاده از نان، غلات، میوه، سبزیجات، گوشت و حبوبات در سه وعده غذایی سحر، افطار و شام گنجانده شود.
اسلام دین انسان‌ساز
اسلام به عنوان آخرین دین و کامل‌ترین مکتب دستورات جامعی برای رعایت سلامت تن و روان انسان‌ها آورده است. همان طور که خداوند در قرآن و پیامبر و ائمه اطهار با روایات مختلف مسلمانان را به انجام اعمال صالح و تقوا سفارش می‌کنند و دستوراتی برای بهبود مسائل معنوی دارند، به همان نسبت در مورد سلامت جسمانی تأکید می‌کنند. روزه یکی از عباداتی است که هم به بعد جسمانی و هم به بعد معنوی مسلمانان توجه دارد همان‌طور که پیش‌تر گفته شد روزه فقط برای دین اسلام توصیه نشده است، بلکه در قرآن نیز اشاره شده که ادیان قبل از اسلام نیز روزه می‌گرفتند.
انجام واجبات و ترک محرمات، از جمله دستورهای معنوی اسلام است که شخص روزه‌دار باید توجه بیشتری به آن نشان دهد. به طور کلی یکی از اهداف اصلی روزهداری، خودسازی و تقرب به خداوند و حفظ سلامتی است.
یکی از پزشکان دکتر آلکسیس کارل در کتاب خود با عنوان «انسان موجود ناشناخته» می‌گوید: «با روزهداری قند خون در کبد می‌ریزد و چربی‌هایی که در زیر پوست ذخیره شده‌اند و پروتئین‌های عضلات و غدد و سلول‌های کبدی آزاد می‌شوند و سوخت و ساز افزایش می‌یابد.» اگر بخواهیم از موضوع علم پزشکی به فواید و جنبه‌های مثبت روزه بپردازیم، مطالب بسیار زیادی به طور مستند وجود دارد که در شماره فردا به آن خواهیم پرداخت.