نگاهی به ضرورت اُنس با قرآن کریم و راهکارهای تقویت فرهنگ قرآنی- بخش پایانی
طهارت روح با زلال آیات الهی
گالیا توانگر
حدیثی از امام صادق(ع) رستگاری جاوید را نتیجه اُنس با قرآن در جوانی قلمداد می‌کند: «هر جوان با ایمانی که به تلاوت قرآن بپردازد، قرآن با گوشت و خون او آمیخته شده و پروردگار، او را در ردیف فرشتگان قرار دهد و قرآن، نگهبان او در روز قیامت خواهد بود ... و آنکه در این امر، متحمل دشواری بیشتری شود، پاداش او دوچندان خواهد بود.(کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، ج 2، ص 603، ح 4، دارالکتب الإسلامیه، تهران، 1365 هـ ش.)
البته برای برخورداری از بهره‌های معنوی قرآن، رعایت شرایطی الزامی است که از مهم‌ترین آنها رعایت تقوای الهی است. انسان باید همواره در تعامل دوجانبه با قرآن باشد و با دریافت هر توصیه‌ای از قرآن، به دنبال عمل به آن بوده تا زمینه پیشرفت معنوی و بهره‌گیری از دیگر نکات قرآن برای او فراهم آید وگرنه، دانستن توصیه‌های قرآنی و حتی تلاوت آن به تنهایی نمی‌تواند گرهی از کار او بگشاید.
فرهنگ‌سازی برای تقویت اُنس با قرآن
در جامعه
برای ایجاد اُنس با قرآن کریم در جامعه باید نگاه ویژه‌ای به نقش مراکز فرهنگ‌ساز داشته باشیم. حوزه‌های علمیه، مساجد و حسینیه‌ها، خانواده، مدارس، آموزش و پرورش، رسانه صدا و سیما، مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، سینما و تئاتر، اینترنت و جرائد، از عوامل مؤثر در تولید فرهنگ معنویت و کمالات و فضائل انسانی است.
وحید منافی معلم قرآن ضمن اشاره به اینکه قرآن کریم سراسر تذکر و تلنگر به ذهن انسان فراموشکار است، برایمان می‌گوید: «وما به پیامبر شعر نیاموختیم و سزاوار او نیز نیست،آنچه به او آموختیم جز مایه ذكر و قرآن روشن نیست(آیه 69، سوره یس). این قرآن براى آن است كه تا هر كس زنده دل است، هشدارش دهد و حجّت را بر كافران تمام كند(آیه 70 سوره یس). از تفسیر این دو آیه برمی‌آید که قرآن جز ذکر نیست (اِن هو الاّ ذكر)؛ ذكر قدرت و قهر خدا، یاد الطاف و نعمت‌های او، یاد عفو و مغفرت او، یاد سنتها و قوانین او، یاد انبیا و اوصیا و اولیاى او، یادى از تاریخهاى پرعبرت، یادى از كافران و گناهکاران و ستمگران و عاقبت آنان، یادى از اخلاصها، شجاعتها، انفاقها، صبرها و پایان نیك آن، یادى از آفریدههاى آسمانى و زمینى و دریایى، یادى از برزخ و معاد و حوادث قبل از قیامت و چگونگى صحنههاى قیامت وخطرات دوزخ و نعمت‌های بهشتی. آرى، تمام قرآن به نحوى تذكر و یادآورى است. بنابراین اگر مومنی می‌خواهد رستگار باشد باید دائما از طریق اُنس با قرآن به خود تذکر بدهد ومراقب اعمال و مراتب تقوای خویش باشد.»
وی در ادامه درباره ضرورت و اهمیت فرهنگ‌سازی برای تشویق به اُنس با قرآن در سطح جامعه توضیح می‌دهد: «یکی از راهکارهای ایجاد اُنس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه، بحث فرهنگ‌سازی است. در کشور ما، علیرغم توجه به بحث آموزش‌های قرآنی، نسبت به بحث فرهنگ‌سازی کمتر عنایت شده است؛ در صورتی که این بحث مقدمه و مکمل بحث آموزش می‌باشد و تا هنگامی که جوانان ما انگیزه کافی برای یادگیری قرآن نداشته باشند، روش‌های آموزشی جوابگوی خطاهای موجود نیست. به عنوان مثال، در کشور سودان، به علت وجود چنین جریان مثبتی، شاهد اُنس مناسب مردم با قرائت و حفظ قرآن کریم می‌باشیم. در این کشور، غالب افراد بالای دیپلم حافظ کل قرآن و سایر افراد، حافظ قسمتی از قرآن می‌باشند و در مساجد، نمازگزاران خود را موظف می‌دانند تا بعد از هر نماز یومیه، حداقل به مدت 15 الی 20 دقیقه (مجموعاً حدود یک ساعت و نیم) قرآن بخوانند و سپس از مسجد خارج شوند.»
آداب تلاوت آیات کلام‌الله چگونه است؟
حسین آشتیانی جوان قاری قرآن کریم می‌گوید: «در ماه مبارك رمضان قرآن را با شرایطش تلاوت كنید. اول چیزی كه باید منظور كنید این است كه متوجه باشید شما لسان‌الله شده‌اید. گاهی انسان قرآن میخواند اما لسان شیطان است و گاهی انسان قرآن میخواند لسان‌الله است. چطوری میشود که انسان قرآن بخواند و زبان شیطان باشد؟! اصل قرآن مال خداست اما در روایت صحیحه‌ای است كه «رب تال القرآن و القرآن یلعنه» چه بسا افرادی هستند كه قرآن را تلاوت می‌كنند امّا همان قرآن آنها را لعنت می‌كند! قرآن گاهی برای خودنمایی است، گاهی برای این است كه انسان به مردم بگوید من صدایم، طرز تلاوتم، اینگونه است. كوشش كنید با تدبر قرآن را تلاوت كنید. یك صفحه قرآن با تدبر بهتر از این است كه شما ده‌ها جزء قرآن بخوانید و تدبر نكنید. تدبر یعنی رویش فكر كنید، مطالعه كنید، ببیند این آیه چه گفته، این مطلب چگونه انجام شده و این خدای با عظمت از شما با این آیاتش و این نزول قرآنش چه خواسته؟ این گونه قرآن را تلاوت كنید.»
وی با استناد به آیات الهی درباره آداب قرائت قرآن توضیح می‌دهد: «بدون وضو و طهارت نباید دست یا عضوی از بدن خود را به نوشته‌های قرآن برسانیم. قرآن را جز پاکان مس نمی‌کنند(79 واقعه) پیش از خواندن قرآن، باید از شیطان رجیم و رانده شده به درگاه حق پناه برد(98 نحل) قرآن را با صدای نیکو و زیبا بخوانیم(مزمل 4).»
این قاری جوان درباره آداب شنوندگان قرآن اینگونه می‌گوید: «تدبّر و تفکر در قرآن و توجه کامل به معانی آیه‌ها(نسا 82). سکوت و پرهیز از دیگر کارها(اعراف 204).»
نقش خانه و مسجد
در ترویج فعالیت‌های قرآنی
- حضرت آیت‌الله‌العظمی محمدتقی بهجت(قدس سره) می‌فرماید: «باید به طور یقین بفهمیم که نگاه کردن به قرآن، مثل نگاه کردن به سایر کتب نیست.»
- «اگر شما قرآن را ندیده بودید و به شما می‌گفتند کتابی وجود دارد منتسب به خداوند عالم، که علم اولین و آخرین در آن است، شفای قلوب است، دوای دردهاست، بهار دل‌هاست، بیش از هزار آیه در مورد خصوصیات جهانِ بعد در آن وارد شده است، هرگز کهنگی در آن راه نمی‌یابد، تمایز حق از باطل و ملاک سعادت و شقاوت است، کتاب هدایت و نور، کتاب برهان و ریسمان آویخته بین آسمان و زمین است، پاک‌کننده زنگار دل‌هاست، قرائت هر آیه آن ده درجه بالا می‌برد و کفاره ده گناه است، زنده‌کننده دل‌ها و... است، آیا حاضر نبودید که دار و ندارتان را بدهید تا این کتاب را به دست آورید؟ اکنون این کتاب به راحتی در اختیار شماست.»(حضرت آیت‌الله‌العظمی محمدتقی بهجت(قدس سره)، نقل از آیت‌الله دکتر احمد عابدی).
- آقاشیخ حسنعلی نخودکی می‌فرمودند: «برخی از من دعای توفیق و گشایش امور می‌خواهند، سفارش می‌کنم به ایشان که قرآن را تلاوت کنند.»
آنچه در بالا خواندید نمونه‌هایی از سخنان عارفان و بزرگان دینی درباره اهمیت اُنس با قرآن است.
زهرا موسی‌زاده یک فرهنگی درباره نقش خانواده در اُنس با قرآن توضیح می‌دهد: «مادر در خانواده ایرانی نقش محوری دارد؛ بنابراین همراهی مادر و فرزندان در محافل اُنس با قرآن به ویژه در مساجد می‌تواند این عادت پربرکت را در ضمیر کودک نهادینه کند و جسم و جانش در سایه قرآن بیمه گردد.»
وی درباره چگونگی پررنگ‌تر کردن حضور نوجوانان و جوانان در مسجد برای تلاوت قرآن کریم می‌گوید: «یکی از برنامه‌های قرآنی که از چند سال قبل در اکثر مساجد اجرا می‌گردد، برنامه تلاوت نور است که تأثیراتی مطلوب در جریان فرهنگ‌سازی دارد. بنابراین طرح، در مساجد پس از نماز عشا، قرآن بین نمازگزاران پخش میشود و یک نفر صفحه‌ای از قرآن را تلاوت می‌کند و حاضرین او را همراهی می‌کنند.چه خوب است که از قاریان نوجوان همان محله استفاده گردد و پس از تلاوت، امام جماعت به ترجمه و مفاهیم یکی از آیات اشاره شود. درضمن اذان هم به صورت زنده، توسط یکی از قاریان نوجوان اجرا شود.»
این فرهنگی مانوس با کلام‌الله ادامه می‌دهد: «مسجد به عنوان خانه خدا باید در اکثر ساعات باز و فعال باشد. مرکزیت فعالیت‌های قرآنی و دینی از مؤسسات به مساجد انتقال یابد، اما در مورد حسینیه‌ها، می‌توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به وجود شور مناسب در عزاداران حسینی(ع)، به نظر می‌رسد توجه به برنامه‌های قرآنی در کنار مراسم عزاداری، موجب گسترش فرهنگ اُنس با قرآن و عترت می‌گردد. به علاوه، حسینیه‌ها در اکثر ایام تعطیل می‌باشد که با توجه به مشکل مکان جهت گسترش فعالیت‌های قرآنی، بهتر است از حسینیه‌ها بهره بیشتری بگیریم.»
اُنس هر روزه جوانان با قرآن
حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی استاد حوزه و دانشگاه به معانی ظاهری و باطنی آیات قرآن اشاره کرده و می‌گوید: «جوانان باید اُنس با قرآن را در برنامه روزمره خود قرار دهند چرا که برخی به دنبال هدف قرار دادن عقاید جوانان هستند و باید آنها مراقب تحت تأثیر قرار نگرفتن از شبهات باشند.»
وی از دیگر ویژگی‌های عمل کامل را نشاط در عبادت بیان کرده و می‌گوید: «نماز اول وقت و شرکت در نماز جماعت سبب نشاط میشود، اما آفت نشاط، سستی و تنبلی است.»
عضو هیئت علمی جامعهًْ‌المصطفی خشوع را از دیگر ویژگی‌های عمل کامل دانسته و می‌افزاید: «استمرار در انجام اعمال خوب از محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند است و این عمل سبب تأثیرگذاری در انسان میشود.»
حجت‌الاسلام رفیعی در پایان بر اُنس با قرآن از سوی انسان‌ها تأکیدکرده و می‌گوید: «انسان نباید به بهانه تفسیر قرآن قرائت آن را ترک کند.»
اهمیّت اُنس با قرآن
امروزه انسان در معرض آماج حملات روحی و روانی قرار دارد و نگرانیهای فراوانی او را احاطه کرده است.
وحشتِ تنهایی در همه حال انسان را تنها نمی‌گذارد. او به شدت نیازمند انیس و مونس است که در کنار او آرامش یابد. نگرانی شدید او از تنهایی و بی‌کسی، در همه حوادث دوران زندگی، روح و روان او را میآزارد.
قرآن کریم مونسی است که در شرایط عادی و نیز در بحران‌ها و سختی‌های زندگی می‌تواند بهترین همدم انسان باشد؛ امام سجاد(ع) می‌فرماید: «اگر همه مردم ما بین مشرق و مغرب بمیرند و هیچ موجودی بر روی زمین زنده نماند و من تنها باشم، وقتی قرآن با من باشد، هرگز از تنهایی وحشت نمی‌کنم.»
رسول خدا(ص) درمان همه مشکلات را در قرآن می‌داند و می‌فرماید: «هرگاه کارها چون شب ظلمانی برایتان مشتبه و تاریک گردید به قرآن پناه ببرید؛ چون او شفیعی است که شفاعتش پذیرفته و شاهدی است که تصدیق شده است. هرکس او را رهبر خویش گرداند، وی را به بهشت رهنمون می‌سازد و هرکس بدان پشت پا زند، به جهنم سوقش می‌دهد. قرآن روشن‌ترین راهنما به سوی بهترین راههاست.
آری، قرآن بهترین مونس انسان در تنهایی‌ها و نگرانیهای زندگی است که جلوهای از علم و حکمت پروردگار و نشانگر عظمت خداوند متعال است..
انس با قرآن، همراه شدن با گنجینه بی‌پایان و در اختیار داشتن برنامه جامع و کامل یک زندگی سعادتمندانه است که همه در پی آنند، ولی نمی‌دانند که در کنارشان قرار دارد و به قول معروف: یار در خانه و ما گرد جهان میگردیم.
هر شناختی باعث بهره‌مندی ما از مفاهیم ارزشمند قرآن نمی‌شود، شناخت باید حتماً صحیح و همراه با معرفت باشد. شناخت صحیح قرآن کریم، در پرتو معرفی آن توسط خداوند و اولیاء او حاصل میشود.
پیامبر اعظم(ص) در مورد قرآن کریم فرموده‌اند: برتری قرآن بر سایر سخنان، همچون برتری خداوند بر مخلوقاتش است.(مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۳۷).
این سخن پیامبر اکرم(ص) بسیار مهم و کلیدی است. برای فهم این سخن باید از خودمان بپرسیم که برتری خداوند متعال نسبت به مخلوقاتش به چه اندازه است؟ به هر اندازه خداوند از مخلوقاتش برتر است، کلام او نیز از کلام مخلوقاتش برتر خواهد بود..