نگاهی به عوامل موثر بر رونق تولید داخلی و توسعه اقتصاد درون‌زا – بخش نخست
چرخش چرخ تولید داخلی با عزم ملی
گالیا توانگر
ما تکیه می‌کنیم روی تولید داخلی. بنده این‌همه تکیه کرده‌ام بر روی مصرف تولیدات داخلی. الان هم دارم به شما می‌گویم، به مردم عزیز کشورمان می‌گویم، بروید سراغ مصرف تولید داخلی، کارگر ایرانی را ترویج کنید، کار ایرانی را ترویج کنید. متاسفانه واقعیت قضیه این‌جور نیست. در بخشهای مختلف - فرض کنید در وسایل زندگی منزل - کارخانه‌های داخلی مشغول کارند، جنس مرغوب و خوب و برابر با جنس خارجی، گاهی هم بهتر از جنس خارجی، تولید می‌کنند ،اما بازار که شما می‌روید، می‌بینید همه‌اش جنس خارجی است؛ چرا؟ اینها از کجا می‌آید؟ تاکید بنده بر روی اینکه جلوگیری از واردات محصولاتی که مشابه داخلی دارد، به‌خاطر این است؛ راه این است. در موضوع قاچاق، بنده به مسئولین گفته‌ام که آقاجان! وقتی شما آن باند قاچاقچی را پیدا می‌کنید و آن جنس کلان قاچاق را که چند هزار تُن وزن آن است، وارد کشور می‌کنید، این جنس را جلوی چشم همه آتش بزنید؛ ضربه بزنید به قاچاقچی، به جنس دارای مشابه داخلی. خب معلوم است وقتی‌که جنس خارجی وارد شد - چه از مبادی ورودی قانونی مثل گمرک و امثال اینها، چه از مبادی قاچاق که متاسفانه خیلی هم زیاد است - تولید داخلی می‌خوابد. وقتی تولید داخلی خوابید، همین وضعی پیش می‌آید که امروز هست؛ جوان ما بیکار می‌شود، اشتغال ما کم می‌شود، رکود بر کشور حاکم می‌شود، وضع زندگی و معیشت مردم دشوار می‌شود. اینها را که دیگر از طریق ارتباط با آمریکا و با اروپا نمی‌شود حل کرد، اینها را خودمان باید حل بکنیم. اینها کارهایی است که به عهده خود ما است؛ راه این است. (بیانات مقام معظم رهبری در جمع اقشار مختلف مردم- 11 مرداد 95)
عدم هدایت صحیح درآمدهای ارزی نفت به فعالیت‌های مولد اقتصادی و تخصیص غیربهینه این درآمدها موجب کمبود نقدینگی برای توسعه بخشهای تولیدی و سرمایه‌گذاری شده است؛همچنین ریسک پایین به همراه سودآوری بالا درفعالیت‌های غیر مولد به گسترش سوداگری در اقتصاد ایران دامن زده و باعث گردیده انگیزه تولید و سرمایه‌گذاری مولد کاهش یابد و به جای آن، سوداگری و دلال بازی رواج یابد که خود دارای پیامدها و عوارض منفی متعددی است که هر از گاهی با تورم شتابنده برخی بازارها نظیر مسکن، ارز و طلا بروز پیدا می‌کند. از این رو طی دهه‌های گذشته، این دوعامل موجبات رکود تورمی در اقتصاد ایران بوده و تجویز سیاست‌های پولی و مالی نادرست نیز بر افزایش دامنه تأثیرات منفی آنها افزوده است.
کارآفرینی معبر پر رونق تولید داخلی
سه جوان موفق کارآفرین به نام‌های هادی اسدی، محمد حسن رضایی و مجتبی رضایی با مشارکت یکدیگر کارگاه پرورش بوقلمون را در «بشرویه» از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی راه اندازی کرده‌اند و توانسته‌اند در سال 6000 قطعه بوقلمون تولید کنند. این سه جوان باانگیزه، با بسیج سازندگی نیز در برگزاری کلاس‌های آموزشی و راه اندازی کارگاه‌های کوچک برای جوانان نیز همکاری دارند.
هادی اسدی سرپرست گروه می‌گوید: «چنانچه بخواهیم بطورکلی درخصوص پرورش بوقلمون توضیح بدهیم، می‌توان گفت؛ درطول 120 روز دوره پرورش بوقلمون، عمده سختی این کار دو هفته ابتدای کار است که جوجه به دما حساس است، به سختی غذا می‌خورد و باید با استفاده از اجسام براق همانند تیله که در دانخوری قرار می‌دهیم برایشان جذابیت ایجاد کنیم تا بیشتر به سمت خوراک بروند. البته این بخش کار برای خودمان هم لذت بخش است، آنها با خوراک ارتباط برقرار می‌کنند و ما با آنها!»
محمد حسن رضایی یکی از این سه جوان موفق کارآفرین برایمان توضیح می‌دهد: «در ابتدا شغلمان لوله کشی ساختمان بود، اما کم‌کم با رکود بازار مسکن و ساخت و ساز تصمیم گرفتیم به کار پرورش بوقلمون رو بیاوریم.هرکار تولیدی نیازمند همدلی و همراهی و همچنین برنامه‌ریزی دقیق است. ما نیز برای نگهداری و مراقبت با هم به توافق رسیده‌ایم و هر هشت ساعت یک نفر در مجموعه حضور دارد.»
وی درباره لذت‌های کار پرورش بوقلمون با رضایت خاطر می‌گوید: «بودن در فضایی که دو هزار جوجه همزمان در حال رشد هستند و تحرکات جالب و صدای جوجه‌ها حس خوشایندی دارد، در واقع یکی از لذت‌های کار تولیدی است. پس از این دو هفته که جوجه به ثبات می‌رسد کار سبک‌تر می‌شود، سالن پرورش ما هم به دلیل اینکه سیستم آب و دانخوری تمام اتوماتیک است، نیازی به کار با دست نداریم و اغلب کار سرکشی است. اگر زمانبندی درستی داشته باشیم در سال می‌توان سه دوره پرورش داد. هر بوقلمون در طول دوره حدود 35 کیلو خوراک مصرف می‌کند که اگر خوب رشد کند، باید 15 کیلو گوشت به ما بدهد! این بوقلمون را ما به کشتارگاه می‌فروشیم برای کشتار و عرضه به بازار.»
مجتبی رضایی یکی دیگر از این سه جوان موفق کارآفرین درباره مزایای پرورش بوقلمون نسبت به مرغ می‌گوید: «مرغ طی دوره 47 روزه به بازار عرضه می‌شود و یکی از بدی‌های آن این است که اگر این دوره اندکی طولانی‌تر شود با مشکل فروش مواجه می‌شویم، افزایش وزن ایجاد می‌شود، تلفات بالا می‌رود و...، اما بوقلمون را می‌توان از 90 روز شروع به کشتار و فروش کرد و تا 160 روز نیز ادامه داد و حتی افزایش وزن هم به سود فروش می‌افزاید.»
ماندگاری در بازار با تکیه بر فنون مشتری‌مداری
محمدهادی جامعی کارآفرین برتر، رمز ماندگاری در بازار را توجه به فنون مشتری مداری دانسته و در این باره می‌گوید:«یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند تولیدکننده را در بازار نگه دارد، احترام به مشتری است. مشتری باید از سوی فروشنده احساس امنیت و آرامش داشته باشد تا بتواند به راحتی خرید کند.»
مورد دیگری که جامعی بر آن تاکید می‌کند، صداقت است. وی در این باره اظهار می‌کند: «ما باید درباره مشتری و ارباب رجوع به صداقت و راستی توجه کنیم تا بتوانیم اعتماد آنها را جلب کنیم. این مهم باعث می‌شود مشتری را به طرف خود جذب کنیم تا دفعه بعد هم به ما اعتماد کند و وارد مغازه ما شود. همچنین برای بهبود خدمات و توزیع باید به کیفیت مطلوب کالا توجه کرد تا رضایت مشتری جلب شود.»
این تولیدکننده ضمن اشاره به مشکلات اقتصادی موجود در کشور خاطرنشان می‌کند: «وضعیت تولید درکشور ما بحرانی است. اگر زمانی مطرح می‌شد که تولید ضعیف است، امروز تولیدکنندهها به این باور رسیده‌اند که تولید رو به مرگ است. آنچه تولیدکننده را آزار می‌دهد، فشاری است که از طرف اداره‌های داخلی بر او وارد می‌شود. خیلی از تولیدکنندهها با موانع اداری روبرو می‌شوند که باعث کندی حرکت آنها هستند. گاهی آن‌قدر قوانین بر تولیدکننده فشار می‌آورد که او نیز ترجیح می‌دهد عطا را به لقا ببخشد و از همه چیز کنار بکشد.بروکراسی پیچیده و سخت‌گیری‌ها کمک به تولیدکننده را با مشکلات زیادی روبرو می‌کند. مورد دیگری که بر تولید تاثیر می‌گذارد، واردات بی‌رویه اجناس با قیمت پایین است.»
این کارآفرین برتر توصیه می‌کند: «تولید داخلی را ارج بگذاریم و برای تحقق این مهم همه باید با یکدیگر همکاری کنند. بقای یک جامعه به بازار کار بسته است و بازار کار را هم باید به سمت تولید سوق دهیم تا همه از آن بهره‌مند شویم.»
تولید داخلی نیازمند حمایت دولتی
در صورت حمایت از تولید داخل می‌توان امیدوار بود که با برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت نرخ بیکاری کاهش یابد و مشکل بیکاری در اقتصاد ایران برطرف شود.
مهرداد هاشمیان کارشناس مسائل اقتصادی توضیح می‌دهد: «مزیت دیگری که می‌توان در جهت حمایت از تولید داخل به آن اشاره کرد جلوگیری از خروج ارز به منظور واردات کالاهای غیر ضروری است. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که به واسطه عدم فعالیت صنایع کشوربا تمام توان دولت به منظور تامین نیازهای غیر ضروری مردم به ناچار به سمت واردات کالاهای مختلف هدایت شده است. این موضوع باعث شده تا ارز قابل توجهی هر ماه از کشور خارج شود؛ این در حالی است که هم اکنون صنایع کوچک و بزرگ کشور با مشکل کمبود نقدینگی مواجه هستند و در صورتی که هزینه واردات به صنایع کشور تزریق شود، مشکل تامین کالاهای مورد نیاز داخل برای بلند مدت برطرف می‌شود و دیگر نیازی به خروج ارز برای واردات کالاهای غیر ضروری نیست.»
این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه می‌دهد: «سومین مزیت حمایت از تولید داخل توسعه اقتصاد کشور است. بر اساس برنامه قانون پنجم توسعه اقتصاد ایران باید دارای رشد 8 درصدی باشد که متاسفانه در سال‌های اخیر رشد اقتصادی کشور منفی بوده است. در صورتی که صنایع کشور با تمام توان خود فعالیت کنند تولید کشور افزایش خواهد یافت که این موضوع می‌تواند در نهایت به رشد اقتصادی و رسیدن به اهداف مورد نظر در برنامه‌های کلان اقتصادی کشور منجر شود.»
فرهنگ سازی برای حمایت از تولید داخلی
پای صحبت‌های مشتری ایرانی که بنشینیم، علاقه‌شان به حمایت از تولیدکنندگان داخلی روشن است، اما بی‌اعتمادی و ترس از کیفیت نامناسب در سخنانشان موج می‌زند و برخی به آب بستن‌ها و کاهش کیفیت محصولات در چرخه عمر محصول اشاره می‌کنند؛ بنابراین ایجاد انگیزه در مردم برای خرید کالاهای ایرانی، یک کار فرهنگی می‌طلبد، زیرا هنوز در ذهن ایرانی‌ها کالای ایرانی بی‌کیفیت است. باید روی فرهنگ‌سازی که البته زمان‌بر نیز هست، در حمایت از تولیدات داخلی کار شود.
محسن پورسینا رئیس‌کمیسیون تشکل‌های اتاق بازرگانی اصفهان در خصوص چشم انداز واردات و صادرات در سال ۹۶ می‌گوید: «واردات و صادرات دو عنصر تنظیم‌کننده بازار و اقتصاد ایران هستند، چرا که اگر بخواهیم در راستای پیشرفت اقتصاد کشور میزان واردات به کشور را کاملا محدود کنیم با مشکلات فراوانی مواجه خواهیم شد. متاسفانه مکانیزم‌های کنترلی کشور به نحوی نیست که بر اساس آن بتوان بازار داخلی را به نحوی تنظیم کرد که مصرف‌کننده نهایی مورد مظلومیت واقع نشود. بنابراین اگر مکانیزم‌هایی وجود داشته باشند که بتوان بر مبنای آنها میزان واردات کالا به کشوررا محدود کنیم و از طرفی تولیدکننده داخلی نیز از شرایط تولید و اقتصاد خود راضی باشد، به شرایط مطلوبی دست یافته‌ایم که می‌توان بر مبنای آن چرخه تولید داخل را تنظیم کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «مهم‌ترین رکن برای تنظیم بازار داخل کنترل واردات است و این امر باید به نحوی باشد که عدم واردات لطمه و یا خلا محسوسی در زندگی مردم ایجاد نکند و واردات تنها عاملی برای کنترل قیمت‌ها باشد. البته بخشی از کنترل واردات به فرهنگ مردم جامعه بر می‌گردد و این بدین معنی است که مردم باید نسبت به خرید کالا و اجناس تولید داخل علاقه‌مندی و اعتماد داشته باشند، برای مثال اگر کالای تولید داخل از ۸۰ درصد کیفیت همان کالا که در خارج از کشور تولید شده برخوردار باشد، مردم باید فرهنگ و آگاهی داشته باشند که خرید کالای تولید داخل را ترجیح دهند. این اعتقاد باید در بین اقشار جامعه رسوخ پیدا کند که خرید کالای داخل کمک به هموطنان است و در نهایت پس از حمایت مردم از کالای تولید داخل، تولید کنندگان نیز در راستای رضایت و جلب مشتری کیفیت را ارتقا و قیمت رقابتی ارائه خواهند داد. اگر مردم کشور نسبت به کالای تولید داخل خصوصا پوشاک رغبت نشان دهند و از برند و کالای ایرانی استفاده کنند از واردات غیر ضروری بسیاری از کالاها و خاموش شدن چراغ کارخانه‌های داخلی جلوگیری خواهد شد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه با بیان اینکه رسانه‌ها خصوصا صداوسیما نقش پررنگی در آموزش فرهنگ حمایت از کالای تولید داخل خواهند داشت، می‌افزود: «اگر مردم و دولت با هم همکاری داشته باشند و آموزش‌های لازم به مردم از طریق رسانه‌ها داده شود، قطعا به پیشرفت و توسعه اقتصاد درون‌زا و برون‌گرا کمک شایانی خواهد شد. در بسیاری از کشورها با استفاده از آموزش‌های ساده به مردم از طریق رسانه‌ها فرهنگ صحیح به مردم انتقال پیدا می‌کند و به واسطه پیش آگاهی مردم برای دریافت آموزش‌های جدید و مفید آماده می‌شوند که این امر بسیار سودمند است. مردم ایران نجیب‌ترین مردم دنیا هستند و زمانی که از تاثیر حمایت خود از اقتصاد داخلی مطلع شوند، قطعا با دولت و تولید کنندگان همکاری خواهند کرد.»