بررسی اقتصادی صنعت گل و گیاه کشور و ظرفیت اشتغالزایی آن- بخش دوم
گل‌های پژمرده بر سر میز غفلت مدیران
گل‌های زینتی در جهان بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار گردش مالی دارد، اما با وجود پتانسیل بالای کشور ما صادرات ایران تنها حدود ۴۰ میلیون دلار در سال است و در سال ۲۰۰۹ جایگاه هشتاد و ششم کشورهای صادر‌کننده گیاهان زینتی را داشته‌ایم که با توجه به پتانسیل کشورمان و سطح زیر کشت بیش از ۵۰۰۰ هکتار به هیچ عنوان مناسب نیست. موقعیت ایران به دلیل قرارداشتن در کنار کشورهای پرمصرف گل و گیاه از نظر اقتصادی حائز اهمیت است. همسایه‌های شمالی و جنوبی ایران از خریداران بسیار خوب گیاهان زینتی هستند. ایران با داشتن یک بازار متعادل و نسبتا ثابت و دائمی قادر است جایگاه واقعی خود را در این عرصه پیدا کند.
مختاری رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران می‌گوید: «گل و گیاه در کشور ما از ظرفیت بالایی برخوردار است و باید از صادرات آن حمایت شود. صادرات گل و گیاه کشور ما سالانه 60 تا 70 میلیون دلار است در حالی‌که کشورهای دیگر یک میلیارد دلار صادرات دارند.»
رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران ادامه می‌دهد: «کشور ما از نظر تنوع گونه‌های گیاهی یکی از اولین‌های دنیاست و نزدیک به 15 هزار تولید‌کننده داخلی در این زمینه فعالیت می‌کنند. با توجه به این شرایط می‌توان با حمایت از صنعت گل و گیاه به اشتغالزایی کمک کرد.»
توسعه صادرات گل
با تکیه به روابط همسایگان
بدون آب خم می‌شوند
بدون نور می‌خوابند
بدون مهر می‌میرند
این سرنوشت مشترک
همه گل‌هاست
در سایه گل
مهربان بشین!
(شعر از گالیا توانگر)
حامد نعمت‌پور و ظفرالله فتحی دو شریک در صنعت گل و گیاه استان کهکیلویه و بویر احمد هستند. از ایشان در مورد مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت گل و گیاه سؤال می‌کنم. نعمت‌پور پاسخ می‌دهد: «تهیه کود یکی از دغدغه‌های ماست. کود‌ها وارداتی‌اند، اما پتانسیل تولید داخلی‌اش وجود دارد. کود خارجی قیمت بالایی دارد. کاش برای تولید داخل همت می‌کردیم.»
وی در ادامه به هزینه بالای گاز و برق و آب برای گلخانه‌های پرورشی اشاره کرده و می‌گوید: «اگر می‌خواهیم این صنعت رشد کند و اشتغالزایی داشته باشیم، باید دست تولیدکنندگان را بگیریم. محل پرورش ما یاسوج است که از آب و هوای فوق‌العاده‌ای برای فعالیت در صنعت گل و گیاه برخوردار است؛ لذا باید به تولید‌کننده تسهیلات دهیم تا بتواند جوانان را در این صنعت مشغول کند. یکی از این تسهیلات پایین آوردن قیمت حامل‌های انرژی برای تولید‌کننده گل و گیاه است.»
وی در مورد وضعیت صادرات گل و گیاه کشورمان توضیح می‌دهد: «در زمینه صادرات کار چندانی صورت نگرفته است. چرا قطری‌ها-با اینکه یک ساعت با کشورمان فاصله دارند-گل مورد نیازشان را از هلند خریداری می‌کنند؟ ما حتی می‌توانیم نیاز به گل همسایه شمالی‌مان روسیه را به خوبی تامین کنیم.»
ظفرالله فتحی با اشاره به پتانسیل بالای اشتغالزایی در این بخش از صنعت (گل و گیاه) می‌گوید: «شرکت گل و گیاه ما در منطقه یاسوج با یک مدیریت فامیلی اداره می‌شود، اما توانسته‌ایم 100 تا 150 نفر از جوانان بومی و جویای کار را استخدام کنیم. البته در این زمینه وام «طرح برکت» که از جانب ستاد اجرایی فرمان امام‌خمینی(ره) به تولیدکنندگان گل و گیاه منطقه تعلق گرفت، بسیار راه‌گشا بوده است. در واقع این قبیل تسهیلات نشان می‌دهد که توجه به ظرفیت‌های داخلی، اشتغال جوانان در صنایع پایه و بومی هر منطقه و نیز توسعه صنعت گل و گیاه به عنوان صنعتی مهم در کهکیلویه و بویر احمد دغدغه مسئولان کشوری و مقام معظم رهبری بوده است.»
ترویج فرهنگ استفاده از گل طبیعی
در سازمان‌ها و مراکز دولتی
پیام فلاحی فوق‌لیسانس الکترونیک، هشت سال است که در صنعت گل وگیاه فعالیت دارد. با تعجب به او می‌گویم: «عجیب است که در کشور ما دانشجوی رشته کشاورزی راننده تاکسی می‌شود و فوق‌لیسانس الکترونیک پرورش‌دهنده گل و گیاه!»
وی پاسخ می‌دهد: «نسل در نسل خانوادگی در این کار فعالیت داشته‌ایم. وقتی فارغ‌التحصیل شدم برای فرار از بیکاری تصمیم گرفتم در شغل اجدادی‌ام فعالیت کنم.»
فلاحی انواع گیاهان آپارتمانی را پرورش می‌دهد. قیمت‌هایش هم واقعا مناسب است. در همین حین یک خانم مسن به گلدان‌های گیاهان آپارتمانی نزدیک شده و قیمت یکی از آنها را جویا می‌شود. قیمتش 60 هزار تومان است. البته فتحی غرفه‌دار این بخش متذکر می‌شود که همه گلدان‌های این نمونه که تعداد محدودی هم بوده‌اند، فروخته شده و تنها همین یکی برای غرفه باقی مانده است. مشتری هر چه اصرار به خرید می‌کند، چون همین یک نمونه برای غرفه مانده، موفق نمی‌شود. خانم مشتری با گله زیر لب زمزمه می‌کند: «این همه راه بیاییم نمایشگاه، یک گلدان هم به خانه نبریم؟ چرا نمی‌گذارند تعداد بیشتری بیاورید و روزهای خاص فروش را از یک روز در طول زمان برگزاری نمایشگاه به تعداد روزهای بیشتری افزایش دهید؟»
غرفه‌دار این بخش در مورد وضعیت صادرات گل و گیاه کشورمان می‌گوید: «ما بیشتر کارمان در بخش توزیع داخلی متمرکز است؛ البته اگر بازار خارجی مهیا گردد، از لحاظ تولید برای صادرات مشکلی نداریم.»
وی در مورد حمایت‌ها و تسهیلات دولتی به تولیدکنندگان گل و گیاه می‌گوید: «یک وقت‌هایی جهاد کشاورزی به ما تسهیلات وام می‌دهد که آن هم نرخ سودش بالاست.»
این تولید‌کننده جوان گل و گیاه درباره اینکه برای استفاده بیشتر مردم از گل باید از کجا فرهنگ‌سازی را آغاز کنیم، می‌گوید: «همه روانشناسان بر این باورند که گل شادی می‌آورد و به بهبود روابط کمک زیادی می‌کند.برای فرهنگ‌سازی استفاده از گل‌های طبیعی ایران، باید از سازمان‌ها و ادارات دولتی آغاز کرد.در این مکان‌ها با حضور گل طبیعی هم به اقشار مختلف مردمی شادی منتقل می‌شود و هم به بهبود روابط ارباب رجوع در ادارات کمک خواهد شد.»
گل را از لیست اقلام لوکس بیرون بکشیم
ایران با برخورداری از تنوع مناسب آب و هوایی و داشتن نیروی کار ارزان و مناسب، میزان نور کافی، فراوانی ضایعات سلولزی و نزدیکی به بازارهای مصرف جهت تولید و عرضه انواع گل و گیاه زینتی بسیار مستعد است. با وجود چنین استعدادهایی طبیعی نیست سهم ایران در تولید و تجارت جهانی انواع گل و گیاه زینتی بسیار اندک باشد.
صابر حدادیان یک غرفه‌دار پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران گله‌مندانه می‌گوید: «افزایش قیمت گل و گیاه در چند سال گذشته موجب کاهش قدرت خرید مردم و در نتیجه آن کسادی بازار گل شده است، به طوری‌که برای خرید یک سبد گل باید بیش از 100 هزار تومان هزینه کرد. در این بین فروش اینترنتی و تحویل گل درب منزل هم نتوانست از این رکود بکاهد. برای خرید یک سبد گل متوسط باید بیش از 100 هزار تومان هزینه کرد و این رقم ممکن است برای سبد گل‌های بزرگ حتی تا یک میلیون تومان هم برسد. چنانچه با تسهیلات دولتی هزینه تولید پایین بیاید ما نیز گل ارزان تحویل مردم می‌دهیم. نباید گل مثل کتاب در لیست اقلام لوکس قرار بگیرد.»
كارتن‌های غیراستاندارد
بلای جان گل‌های صادراتی
صادرکنندگان ایرانی برخلاف صادرکنندگان هلندی، به فاکتورهای قیمت، بسته‌بندی، تبلیغات، ترویج فروش و بازار بین‌المللی توجه کاملی نداشته و از خصوصیات بازار مصرف‌کننده اطلاع چندانی ندارند. درعین حال دست اندرکاران دولتی و خصوصی که در امر تولید و صادرات گل و گیاه مشغولند به تشکیلات زیربنایی همچون پایانه‌های صادراتی و مجتمع‌های تولید گل (دهکده‌های گل و گیاه) و سیستم‌های اطلاع‌رسانی که می‌توانند در راستای افزایش سهم بازار گل و گیاه ایران در بازارهای جهانی نقش بسزایی داشته باشند، عنایت کافی نداشته و سرمایه‌گذاری لازم را در این مورد ننموده‌اند و این درحالی است که هلند موفقیت خود را در بازارهای جهانی مرهون سیستم حراج، پایانه‌های صادراتی و شبکه‌های اطلاع‌رسانی می‌داند.
اکبری یک توزیع‌کننده گل و گیاه توضیح می‌دهد: «متاسفانه در كشور ما كارتن‌های استانداردی جهت بسته‌بندی گل وجود ندارد، یعنی كارتنی كه در برابر رطوبت و وزن گل مقاوم باشد. ما در ایران بیشتر از وزن 120 و 130 گرم نداریم، درصورتی كه برای بسته‌بندی گل نیاز به كارتن‌های سه‌لا با گرم 180 تا 200 نیاز است. بنابراین جابه‌جایی گل با بسته بندی در كارتن‌های موجود سبب صدمه دیدن گل می‌شود.»
وی می‌گوید: «ما مجبوریم گل‌ها را در همین كارتن‌های موجود بسته‌بندی كنیم با این تفاوت كه تعداد گل كمتری در هر كارتن قرار دهیم تا به گل آسیب نرسد و در نهایت پس از تحویل محصول، واردكننده یا واسطه با تعویض بسته‌بندی گل، آن را با قیمت بیشتری به فروش می‌رساند.»
این توزیع‌کننده گل و گیاه در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «پیشنهادم به دست‌اندركاران امر بسته‌بندی این است كه به تولید كارتن‌هایی بپردازند كه شكیل باشد و در برابر رطوبت و آب مقاوم بوده و حمل و جابه‌جایی گل و گیاه را، بدون صدمه زدن به محصول، امكان‌پذیر سازد.چنانچه این امر محقق شود، ضمن ایجاد رغبت برای تولیدكنندگان جهت صادرات گل و گیاه، كاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، تولیدكننده و در مجموع كشور از سودی منتفع خواهد شد كه واسطه‌های خارجی از طریق بسته‌بندی در عرضه نهایی محصول بهره‌مند می‌شوند.»
پتانسیل بالای ایران
در تولید گیاهان دارویی
پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست. برای نمونه گفته می‌شود 125000 گونه گیاه دارویی در جنگل‌های استوایی جهان یافت می‌شود. ارزش اقتصادی و تجاری گیاهان دارویی فوق‌العاده زیاد است. در حال حاضر، 25 درصد از داروهای موجود، منشأ گیاهی دارند و 12 درصد داروها نیز از منابع میکروبی ساخته شده‌اند. پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست. گیاهان دارویی در حیطه‌های مختلف پزشکی، صنعت، کشاورزی، غذا و....کاربردهای بسیاری دارند. در حیطه پزشکی امید بسیاری از محققان برای درمان انواع سرطان‌ها به گیاهان دارویی است.
استفاده از گیاهان دارویی سبب شده است تا میزان تولید گیاهان دارویی در کشورهای در حال توسعه روز به روز افزایش یابد و از سوی دیگر رویکرد جهانی مردم در چند دهه اخیر جهت استفاده از داروهایی که منشأ طبیعی دارند باعث توسعه روزافزون گیاهان دارویی، فرآوری و فرمولاسیون‌های جدید داروهای گیاهی و تجارت آنها در سطح دنیا شده است. ایران با توجه به تنوع اقلیمی و پوشش متنوع گیاهی خود پتانسیل خوبی را برای وارد شدن به بازار تجارت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی دارد که این امر علاوه بر درمان بیماری‌ها سبب ایجاد اشتغال، خودکفایی و توسعه اقتصادی در کشور می‌شود.