عقبگرد علم و فناوری در دولت یازدهم با حذف طرح‌های کلان ملی
طرح‌های کلان ملی در دولت یازدهم نادیده گرفته شد تا وضعیت علم و فناوری در دانشگاه‌ها یک دهه به عقب بازگردد و تجاری‌سازی و کاربردی شدن طرح‌های تحقیقاتی که در دانشگاه‌ها آغاز شده بود، با چالش مواجه شود.
«فروش و مصرف کالای خارجی باید به عنوان یک ضد ارزش تلقی شود مگر آنجا که مشابه‌اش نیست.»
از 16 سال پیش رهبر معظم انقلاب با تاکید بر اشتغال زایی و توجه به تولید ملی در نامگذاری سال‌ها، اهمیت توجه به توان داخلی و تاثیر آن در اقتصاد کشور را عنوان کردند.
به گزارش فارس، اهمیت مقام معظم رهبری به تولید داخلی سبب ایجاد انگیزه در محققان و پژوهشگران کشورمان شد به طوریکه حتی با وجود تحریم نیز بر پای خود ایستادند و کوشیدند تا نیازهای کشور از طریق تولید ملی حل شود.
در این راستا طرح‌هایی با عنوان «طرح‌های کلان ملی» تدوین شد، طرح‌هایی که برای تدوین آن هزینه‌ها و زمان‌ها صرف شد تا کارشناسان تجزیه و تحلیل کنند، نیازها را بشناسند، طرحها را ساماندهی و طبقه‌بندی کنند و سپس طرحها به سطح بالای مدیریتی کشور ارائه شود.
47 طرح کلان ملی در دانشگاه‌ها مطرح شد که باوجود کمبود بودجه، همت بر اجرای این طرحها قرار گرفت و پژوهشگران کشورمان در حال اجرای این طرحها بودند که در دولت یازدهم این طرحها متوقف شد.
طرح‌های کلان ملی چیست؟
طرح‌های کلان ملی، طرح‌های بزرگ پژوهشی و فناوری طراحی و ساخت یک محصول یا توسعه خدمات و فرآیندهای کلیدی و پیشرفته مورد نیاز کشور است که از سوی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در تعامل و همکاری با صنعت یا دستگاه مرتبط تعریف، تصویب و اجرا می‌شوند. این طرحها فرادستگاهی بوده و از لحاظ اجرا و کاربرد در یک موسسه یا دستگاه نمی‌گنجد، مرجعیت بررسی و تصویب طرح برابر قانون با حضور تمام ذینفعان اعم از جبهه عرضه و تقاضا با شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) به ریاست رئیس‌جمهور است.
هدف طرح‌های کلان ملی
هدف طرح‌های کلان ملی، رفع نیازهای اساسی کشور در داخل در آینده دور و نزدیک و تقویت بنیه دانشی و اقتصاد دانش بنیان برای ایجاد رفاه و حفظ استقلال کشور و حرکت به سمت آرمان‌های نظام اسلامی می‌باشد.
ضرورت طرحها
با توجه به پیشرفت‌های خوب علمی که در آن مقطع اتفاق افتاده بود و مقام اول تولید علم منطقه برای کشور بدست آمد، هدفمندی و کاربردی کردن این پژوهش‌ها و به عبارتی تولید ثروت از علم نیاز جدی کشور و از تاکیدات و مطالبات مقام معظم رهبری بود، به همین منظور شناسایی طرح‌های بزرگی که بتواند جهت دهنده فعالیت‌های عمده پژوهشی و توسعه فناوری در کشور باشد در چارچوب نقشه جامع علمی و با حضور تمام ذینفعان در ساختار شورای عالی عتف ضرورتی تام داشت که به آن پرداخته شد و در مدتی نزدیک به دوسال کار کارشناسی و هماهنگی بین جبهه عرضه و تقاضا و مبتنی بر فعالیت‌های نیازشناسی انجام شد، مهم‌ترین نیازها شناسایی و در مرحله اول 38 طرح کلان ملی و در جلسه دوازدهم 2 طرح تصویب شد.
دستاوردهای تعریف و اجرای طرح‌های کلان ملی
دستاوردهای تعریف و اجرای طرح‌های کلان ملی عبارتند از: تقویت خودباوری و احساس افتخارملی، تقویت جهشی ارتباط دولت، دانشگاه و صنعت، تحول دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به مراکز کارآفرین و نیاز محور، تقویت اقتصاد دانش بنیان و تولید ملی و افزایش سهم صادرات محصولات با فناوری‌های بالا، شکست تحریم‌های غیرانسانی استکبار جهانی، الگوسازی ایران در پیشرفت با حفظ استقلال، تحقق نظارت و ارزیابی یکپارچه در کشور و ایجاد اشراف اطلاعاتی برای مسئولان سطح اول کشور، تحقق جهش علم و فناوری در کشور در کوتاه مدت و دستیابی به اهداف چشم‌انداز در مدت بسیار کمتر، اصلاح مدیریت و ایجاد زمینه مناسب جذب صحیح اعتبارات پژوهشی به میزان مصوب در برنامه پنجم.
فهرست عناوین 47 طرح کلان ملی در حوزه پژوهش و فناوری
47 طرح کلان ملی در حوزه پژوهش و فناوری عبارتند از: طراحی و ساخت سیکلوترون کوچک، توسعه دانش فنی فرآیند تبدیل هیدروژنی نفت خام و باقیمانده‌های سنگین (HRH)، مدیریت یکپارچه تولید از میدان گازی پارس جنوبی با تکیه بر انتقال و توسعه فناوری در حوزه‌های صنایع بالادستی، میان‌دستی و پایین‌دستی، توسعه فناوری و ساخت توربین‌های مگاواتی ملی توربین بادی(ساخت نمونه 2 مگاواتی)، بومی‌سازی و توسعه دانش فنی طراحی و ساخت توربین گاز 25 مگاوات با قابلیت افزایش تا 30 مگاوات و کسب نشان ایرانی، شبکه هوشمند برق ایران و پیاده سازی طرح نمونه، طراحی و ساخت توربین گازی 200 کیلوواتی با سیستم تولید همزمان برق و حرارت(CHP) برای تولید پراکنده و ذخیره سازی انرژی آن، ایجاد دانش فنی طراحی و ساخت راکتورهای هسته‌ای ملی با قدرت کم، طرح ذخیره‌سازی زیر زمینی نفت و گاز، کسب دانش فنی، بومی‌سازی و تولید صنعتی خانواده باطری‌های لیتیومی، پیاده‌سازی فناوری ملی سامانه حمل و نقل ریلی پرسرعت، مطالعات، بررسی و تدوین معیارهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری اسلامی – ایرانی، طراحی کفی(platform) ملی برای خودروی سواری کلاس B، مطالعه و طراحی سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند درون‌شهری و برون‌شهری، بومی سازی و توسعه فناوری‌های حوزه زیرسطحی، اکتساب فناوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد، طرح جامع سیاست خارجی برای دستیابی به اهداف دفاعی امنیتی سند چشم‌انداز، طرح معماری و راه اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه‌های زیرساختی فضای سایبری، طرح جامع ایجاد و توسعه فناوری‌های مورد نیاز برای تجهیز و بروز‌رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور، طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم)، طراحی و تولید سامانه‌های نرم افزاری پایه امنیتی، طرح ملی (امنیت اجتماعی: مبانی، الگوها و راهبردها در جمهوری اسلامی ایران)، طراحی و ساخت سامانه منظومه ماهواره‌ای تدافعی، مدیریت، سیاست‌گذاری و ارزیابی خطر آلاینده‌های مولد غذایی و محیط زیست، طراحی و ساخت پروتز عصبی حرکتی زیر جلدی برای بازیابی حرکت در افراد دچار ضایعه نخاعی، طرح جامع تولید واکسن‌های دام، طیور و آبزیان، طرح جامع تولید واکسن‌های انسانی، تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول‌های خورشیدی از سیلیس، طراحی و ساخت سفینه حامل موجود زنده، طراحی و اجرای طرح صنعتی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر، تولید بیولوژیکی هیدروژن و سایر فرآورده‌های با ارزش افزوده از ریز جلبک‌ها، طراحی وساخت لامپ زیستی با استفاده از جلبک، دستیابی به فناوری‌های کلیدی و طراحی و ساخت سه فروند هواپیمای 100 تا 150 نفره، شبکه ملی اطلاعات، توسعه علوم و فناوری رمز کشور، فلسفه سیاسی اسلامی، نقد و بررسی جریان‌های تفسیری قرآن، فرهنگ جامع زبان فارسی نظام حکومتی الگو، طراحی و ساخت لیزر الکترون آزاد، طراحی و ساخت زنجیره تقویت‌گر لیزر با پالس فوق کوتاه و انرژی بالا، مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، دانش و فناوری استفاده از آب دریا و آب‌های شور برای استفاده در کشاورزی، شرب و صنعت، مدیریت ذخایر ژنتیک گیاهی، دامی و آبزیان، بررسی اثرات تغییر اقلیم و مدیریت خشکی و خشکسالی، دانش و فناوری بازیافت پساب‌های شهری، صنعت و کشاورزی، صلاح خط مشی‌ها و سازوکارهای اقتصادی کشور با رویکرد اقتصاد مقاومتی.
پیشرفت 8 درصدی طی 3 سال
اجرای 47 طرح در حدود 60 دانشگاه و پژوهشگاه سراسر کشور به کارفرمایی بهره‌برداران و هدایت و نظارت شورای عالی عتف با پرداخت حدود 60 میلیارد تومان به صورت گروهی شروع شد و امید این بود که با حمایت مادی و معنوی لازم و تامین منابع و امکانات برابر الزامات قانونی و اسناد بالادستی، بتوان در سه تا پنج سال آنها را انجام و برای تولید و بهره‌برداری در خدمت ملت بزرگ ایران و امت اسلامی قرار داد.
با وجود آثار مثبت و بی‌نظیری که در مدت کوتاه شروع این طرحها پدیدار شد و مورد استقبال شدید جامعه دانشگاهی قرار گرفت ولی متاسفانه در دولت یازدهم به دلایل مختلف از جمله نگاه سیاسی به این اقدام، این طرحها دچار چالش شده و امروزه شاهد هستیم که تعداد آن کاهش یافته است.
عمده این طرحها برای بررسی و تصویب مسیر طولانی را از دستگاه اجرایی تا شورای عالی عتف طی کرد ولی نادیده گرفته شد و مجددا وضعیت دانشگاه‌ها را به چندین سال قبل برگرداند و در نتیجه تمام ناکارآمدی‌های شیوه سنتی آموزش و پژوهش احیا شد.
وحید احمدی، معاون پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری تا سال سوم دولت یازدهم از پیشرفت فیزیکی 8 درصدی این طرحها خبر داده بود که با این وجود این سؤال مطرح می‌شود که 8 درصد پیشرفت فیزیکی برای طرح‌هایی که باید در اولویت اول کشور باشند واقعا می‌تواند به عنوان مهم‌ترین اقدام یک وزارتخانه برشمرده شود؟ سالانه چه میزان اعتبار برای آنها پیش‌بینی و چه میزان محقق شده است؟ اینکه می‌گویند حذف برخی طرحها به دلیل ساماندهی بوده است یعنی دقیقا چه کاری برای پیشرفت طرحها انجام شده و چقدر اثرگذار بوده است؟ چرا حتی طرح‌های ساماندهی شده با مشکل اعتبار مواجهند و ردیف بودجه‌ای برای آنها درنظر گرفته نشد؟ آیا این طرحها بهترین بستر تقویت اقتصاد و شرکت‌های دانش بنیان طبق بند 2 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و دستیابی به رشد بالای علمی نیست؟ مگر غیر از این است که اساتید، پژوهشگران و دانشجویان با انجام طرح‌های علمی جدی و واقعی پرنشاط می‌شوند؟ پس چگونه نشاط علمی در محیط‌های علمی کشور فراهم شده است؟
امید است سؤالاتی که چهارسال در وزارت علوم دولت یازدهم بی‌پاسخ ماند در ماه‌های پایانی فعالیت دولت پاسخ داده شود.