دولت یازدهم، رکورد توقیف فیلم را شکست
حقوقدانی که از فیلم مستند می‌ترسد!
حسین کارگر
«پناه می‌برم به خدا از بستن دهان منتقدان»، «نگاه امنیتی به هنر بزرگ‌ترین اشتباه امنیتی است. هنر خطر نیست و هنرمند امنیت کشور را به مخاطره نمی‌اندازد.»، «وظیفه دولت مداخله در هنر نیست.»
این‌ها وعده‌های حسن روحانی در آغاز دوره ریاست جمهوری‌اش بود. رئیس‌جمهوری که از قضا، رکورد جدیدی از لغو نمایش و توقیف فیلم را در کارنامه دولت خود ثبت کرده است. حتی تعداد قابل توجهی از فیلم‌های حامیان روحانی نیز تا امروز، در توقیف مانده‌اند و هنوز امکان اکران نیافته‌اند. اما برخورد دولت یازدهم با فیلم‌های مستند و به ویژه آثاری که مجوز داشته و با نگاه آسیب‌شناختی ساخته شده‌اند قهرآمیزتر بوده است.
اولین برخورد تند دولت روحانی با مستند «من روحانی هستم» در اردیبهشت سال 93 شروع شد. این فیلم مستند درباره زندگی و فعالیت‌های سیاسی حجت‌الاسلام حسن روحانی (رئیس‌جمهور کنونی ایران) از ابتدا تا قبل از ورودش به عرصه انتخابات سال 92 است.
این فیلم همه واقعیت‌های رخ داده در کارنامه کاری روحانی را نمایش می‌دهد و قضاوت را به مخاطب وا می‌گذارد؛ مثلاً این‌طور نیست که برخی از ماجراهای قابل توجه زندگی حسن روحانی حذف شده باشد، یا یک مسئله خاصی در آن پررنگ نمایانده شود یا اتفاق کذبی به آن افزوده شده باشد؛ حتی فیلم در بسیاری موارد به تحسین حسن روحانی هم می‌پردازد.
اما مستند «من روحانی هستم» با حمله شدید دولتی‌ها مواجه شد. دولتی‌ها ادعا کردند که برخی تصاویر فیلم محرمانه هستند و جنبه امنیتی دارند! اما همه تصاویر و مباحث درون فیلم، از منابع آزاد و در دسترس همگان دریافت شده است. مثلاً ادعا شده که حرف‌های خصوصی ظریف و البرادعی، مخفیانه و محرمانه است؛ این درحالی است که تصاویر مذکور، پیش از این بارها در رسانه‌های غربی پخش شده‌اند؛ همه اطلاعات نمایان شده درباره حسن روحانی هم از کتاب خاطرات خود او و کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی برآمده‌اند؛ مثل قضیه مک فارلین که مطابق این منابع است.
یکی دیگر از فیلم‌های مستندی که دولتی‌ها مانع اکران آن در برخی از دانشگاهها شدند، «گام نهایی» بود. این مستند که در پنجمین جشنواره عمار هم برنده جایزه شده بود با محوریت توافق ژنو به کارگردانی سیدمحمدعلی صدری‌نیا و سیدمحمدحسین میری ساخته شد.
فروردین سال 94 و در نشست نقد این مستند در حسینیه هنر ، سیدمحمدحسین میری گفت: وقتی مستند را با تمام سختی‌ها ساختیم، نوبت به اکران دانشگاهی رسید. اکران این مستند در دانشگا‌ه‌های مختلف لغو شد و نگذاشتند که «گام نهایی» در بسیاری از دانشگاهها پخش شود. حتی زمانی که این اثر در «دانشگاه شاهد» در حال پخش بود، فردی آمد و برق‌ها را قطع کرد و به بهانه مجوز نداشتن برنامه باز هم جلوی پخش مستند گرفته شد.
کار دولت حسن روحانی برای سانسور حتی به پخش فیلم‌های مستند صداوسیما هم کشید! خرداد سال 94 درحالی که قرار بود مستند «سکوت استقلال، فریاد پیروزی» با موضوع مذاکرات هسته‌ای از شبکه اول سیما پخش شود، با فشار دولت، پخش این مستند لغو شد.
برنامه تلویزیونی «ثریا» هم از دیگر قربانی‌های دولت بود. پخش این برنامه با فشار دولت دو بار متوقف شود. یک بار اوائل سال 94 بود که به مدت دو ماه پخش این برنامه قطع شد، یک بار هم اواخر سال 95.
محسن مقصودی، مجری و تهیه‌کننده «ثریا» در گفت‌وگو با کیهان درباره توقف این برنامه گفته بود: «به طور طبیعی هر برنامه یا رسانه‌ای که رویکرد چالشی دارد و بدون ملاحظه و محافظه‌کاری به بررسی موضوعات می‌پردازد و نقاط ضعف و قوت را می‌گوید، با فشارها و چالش‌هایی از سوی مسئولان و دولت و حتی مراکز و افراد غیردولتی مواجه می‌شود. این فشارها از همان آغاز پخش برنامه «ثریا» و در دولت قبل هم در برابر این برنامه وجود داشت. اما در دولت یازدهم، شیوه‌ها و روش‌های تندتری علیه نقد به کار گرفته می‌شود. با توجه به شعار دولت مبنی بر آزادی بیان و امنیت و استقلال رسانه‌ها، انتظار دیگری می‌رفت. اما دولت یازدهم نه تنها به این شعارها عمل نکرده که فشار علیه نقد، نسبت به دولت قبل بسیار شدیدتر شده است. به خصوص بعد از مستندهای برنامه «ثریا» درباره مسائل هسته‌ای، این فشارها بسیار شدیدتر شد و مشکلات جدی ایجاد کردند.»
اتفاق جالب این است که دولت حسن روحانی حتی یک بار مانع پخش یکی از فیلم‌های مستند ساخته شده توسط نهادهای دولتی شد! برنامه «به اضافه مستند» که قرار بود دی سال گذشته با پخش مستند «مادرکشی» به کارگردانی کمیل سوهانی و از تولیدات مرکز بررسی استراتژیک ریاست جمهوری، به روی آنتن شبکه مستند برود، علی‌رغم توافقات قبلی بر سر پخش این مستند با مرکز بررسی‌های استراتژیک به دلیل فشار وزیر نیرو به این مرکز، با وجود ضبط برنامه با حضور کارشناسان موافق و مخالف موضع مستند در این حوزه لغو شد. پس از اعلام خبر پخش و بررسی مستند «مادرکشی» که به بررسی بحران آب و تاثیر سدسازی بی‌رویه بر ایجاد این بحران در طول تمام دولت‌های پس از انقلاب می‌پردازد، فشارهای زیادی از طرف دولت به سازمان صدا و سیما وارد شد تا از پخش این مستند جنجالی جلوگیری به عمل آید. اما نهایتا با توجه به بی‌فایده بودن این فشارها، مالک فیلم پخش مستند را مشروط به رضایت وزارت نیرو دانست که از چندی قبل به دنبال جلوگیری از پخش مستند «مادرکشی» بود، تا به این ترتیب پخش اولین قسمت برنامه «به اضافه مستند» از سوی مالک فیلم یعنی بخش دیگری از دولت لغو شود. این توقیف در حالتی اتفاق افتاد که پیشنهاد اضافه شدن یک آیتم توسط وزارت نیرو از سمت این نهاد رد شد و این وزارت ترجیح داد به جای معرفی نماینده جهت شرکت در برنامه و ارائه نقطه نظرات، با اعمال فشار مانع پخش مستند شود.
مستند «شب‌نامه» به کارگردانی سید مهدی کرباسی هم از جمله آثاری است که نمایش آن با فشار دولت، لغو شد. این فیلم قرار بود آبان سال گذشته در دانشگاه تهران رونمایی شود، اما با فشار دولتی‌ها، مراسم رونمایی از این فیلم لغو شد. نکته جالب این است که این فیلم به نفوذ در عرصه اقتصادی و جاسوسی نوین می‌پردازد، اما مشخص نیست که دلیل نگرانی دولت از این فیلم چه بوده است؟
مستند «فاکتور صوری» هم از دیگر آثاری است که رونمایی آن توسط دولت لغو شد. این مستند قرار بود آبان سال ۹۴ در دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء اکران شود. تمام روند قانونی و تبلیغات در سطح دانشگاه برای اکران این مستند توسط بسیج دانشجویی صورت گرفته بود، اما ساعتی قبل از اکران، با مخالفت مسئولان دولتی، اکران این مستند لغو شد.
این فیلم هم به نقد نظام بانکی کشور و ضرورت بانکداری اسلامی پرداخته بود، اما جای سوال است که چرا دولت حسن روحانی از نمایش این فیلم در یک دانشگاه، دچار هراس شد؟
فشار برای توقف نمایش مستندهای روشنگر از سوی دولت حسن روحانی در هفته‌های منتهی به انتخابات افزایش یافت. مستند «فروشنده» یکی از این فیلم‌ها بود. اکران این مستند قرار بود در دانشگاه صنعتی شریف افتتاح شود. اما با فشار دولت، این مراسم لغو شد. این اثر به جریان‌ها و افراد فعال در پشت صحنه مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای غربی پرداخته است و مطالبی را برای اولین بار افشا می‌کند. فاز دوم مستند «فروشنده» نیز به ادعای برچیدن سایه جنگ از کشور به واسطه این مذاکرات می‌پردازد.
مستند «پرزیدنت، آکتور سینما» به کارگردانی محمدرضا برونی، نیز به وضعیتی مشابه «فروشنده» دچار شد. این فیلم هم قرار بود طی مراسمی در دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شود اما با مخالفت مقام‌های دولتی خارج از دانشگاه، اکران آن لغو شد! مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» نیز به بررسی مذاکرات و روابط شوروی سابق با آمریکا می‌پردازد. در این فیلم هم مسئله چشم دوختن به خارج از کشور برای نجات و حل مشکلات نقد شده است.
مستند «داد» به کارگردانی حجت‌الله عدالت‌پناه نیز برای اکران در دانشگاهها با موانعی از سوی دولتی‌ها مواجه شده است. این مستند به روایت بخشی از مظالم دولت به کارگران می‌پردازد.