واکاوی آسیب‌های فضای مجازی و سوءاستفاده در فضای سایبری- بخش پایانی
آسیب‌های فضای مجازی تهدیدی جدی برای خانواده‌ها
فریده شریفی
پسرم پس به تکالیف درسی‌ات کی می‌رسی؟ الآن ساعت‌هاست که مشغول بازی با رایانه هستی و از درس و مشق غافل شده‌ای...! اگر تا 10 دقیقه دیگر بازی را تمام نکنی رایانه را جمع می‌کنم و نمی‌گذارم هرگز رنگ رایانه رادر خانه ببینی...!...؟
این تهدیدها و مکالمه‌های توأم با تهدید و عصبانیت در اکثر منازلی که فرزندان کودک و نوجوان دارند شنیده می‌شود و نشان‌دهنده مشکلات و معضلاتی است که اینترنت و فضای مجازی به خانه‌ها آورده است.
فضای مجازی قلمرویی فارغ از مکان و زمان است که همه ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار داده است. در این قلمرو، جهانی انباشته از دانش، سرگرمی، مقیاس‌ها و اطلاعات شکل گرفته است که زندگی انسان‌ها را به نحوی موذیانه و مرموزانه شکل می‌دهد و در واقع جنبه‌های خطرناک استفاده از فضای مجازی شامل همین شکل‌گیری و جهت‌دهی به افکار و دیدگاه‌های انسانی است.
اعتیاد به اینترنت
استفاده از فضای مجازی و اینترنت به دلیل جذابیت‌هایی که دارد با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شده است، با اتصال یک رشته سیم و فشار یک دکمه می‌توان با دنیایی از اطلاعات و داده‌ها مواجه شد ماهیت گمنام اینترنت افراد را ترغیب می‌کند که هرچه در فکر دارند را بیان کنند و محدودیتی برای خود احساس نکنند همین مسئله واگیردار است و کاربران را معتاد به اینترنت می‌کند. بیماری اعتیاد به اینترنت ماهیتی بسیار فراگیر دارد و بیماری بسیار جدی و خطرناکی است که اگر به موقع جلوی آن گرفته نشود پیامدهای خطرناک و کشنده‌ای در بر خواهد داشت.
«رامین کاملی» مهندس کامپیوتر در این باره می‌گوید: «اعتیاد به اینترنت مسئله‌ای بسیار جدی و واقعی است که به تدریج به یک معضل ملی و فراگیر تبدیل شده است.»
وی اضافه می‌کند: «اعتیاد به اینترنت و استفاده بیش از حد از فضای مجازی نوعی بیماری در کاربران ایجاد می‌کند که روانشناسان آن را «اختلال اعتیاد به اینترنت»، «بیماری‌واگیردار قرن» یا «سرطان فضای مجازی» نامگذاری کرده‌اند، چرا که هیجان در به کارگیری اینترنت و فضای مجازی آنچنان است که روح انسان‌ها را مورد تاخت و تاز قرار داده است.
منظور از اعتیاد اینترنتی موارد متعدد می‌تواند باشد از تایپ کردن گرفته تا گپ‌زنی یا به اصطلاح چت‌کردن، خریدهای آنلاین، بازی‌های دو یا چندنفره، وب گردی و... می‌توانند به عنوان بیماری واگیردار اینترنتی محسوب شوند.»
به گفته این کارشناس، اعتیاد به اینترنت آنقدر جدی و واقعی است که در برخی از کشورها برای درمان آن مراکز بازپروری ایجاد کرده‌اند از طریق مشاوره درمانی، نشست‌های گروهی، کارگاه‌های روان‌درمانی تلاش می‌کنند افرادی را که به اینترنت معتاد شده‌اند درمان کنند.
کنترل ساعات استفاده از اینترنت در منزل
پدری که خود را «مصطفی کیانی» معرفی می‌کند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره مضرات استفاده از اینترنت می‌گوید: «دو فرزند پسر دارم که یکی 8 ساله و دیگری 12 ساله است و به جرأت می‌توانم بگویم روزی 8-7 ساعت را مشغول بازی‌های رایانه‌ای و استفاده از اینترنت هستند و توصیه‌ها و گوشزدهای من و همسرم در آنها تاثیری ندارد.»
وی اضافه می‌کند: «من و همسرم شاغل هستیم و با اینکه از زمانی که به خانه می‌آییم سعی می‌کنیم ساعت‌های استفاده از اینترنت را برای آنها کنترل کنیم و تلاش نماییم که بیش از حد مجاز از اینترنت استفاده نکنند، اما باز مطمئن هستیم وقتی که ما در خانه نیستیم سریع به سراغ کامپیوتر می‌روند و مشغول بازی می‌شوند.»
به گفته آقای کیانی کنترل بچه‌ها در این سنین بسیار مشکل است و انرژی مضاعفی می‌طلبد چرا که رسیدن به توافق با آنها در مورد مسائلی از جمله عدم استفاده بیش از حد از رایانه مشکل است و لجاجت می‌کنند و حتی سعی می‌کنند که کار خودشان را انجام دهند. ممکن است به ظاهر حرف‌شنوی هم داشته باشند و جلوی پدر و مادر از رایانه یا گوشی تلفن همراه استفاده نکنند اما در غیاب پدر و مادر بلافاصله از رایانه استفاده می‌کنند...!
آیا به راستی راه مبارزه با اعتیاد به اینترنت دوری از فضای اینترنت است؟ آیا بهتر نیست از روش‌های دیگری برای مقابله با این بیماری فراگیر استفاده شود؟
راه‌حل جلوگیری از ناهنجاری‌های فضای مجازی
مشکلات و معضلاتی که در دنیای مجازی برای جوانان و نوجوانان ایجاد شده باعث نگرانی بسیاری از خانواده‌ها شده است. چرا که نوجوانان هنوز قدرت تشخیص خوب و بد را ندارند و به صورت مداوم در معرض موارد غیراخلاقی در محیط‌های مجازی قرار می‌گیرند.
وحید سیدی یک کارشناس اجتماعی در این‌باره می‌گوید: مهم‌ترین و ساده‌ترین راهکار جلوگیری از این مشکلات آموزش درست و فرهنگ سازی فرزندان است. می‌توان به فرزندان آگاهی داد و آنان را از مخاطرات فضای مجازی مطلع کرد. ممکن است جوانان ابتدا به این آگاهی‌ها و توصیه‌های والدین گوش نکنند و این آموزش‌ها را دستوراتی آمرانه و نصیحت‌وار تلقی کنند اما با اندکی تعمق پی می‌برند که والدین توصیه‌های مناسبی داشته‌اند و آنان را با حقیقت استفاده از دنیای مجازی و خطراتی که در این مسیر وجود دارد آشنا کرده‌اند.
ناصر آشتیانی یک استاد رشته ارتباطات نیز راهکار مقابله با چالش‌های اینترنتی را در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی برای نوجوانان و جوانان عنوان می‌کند و می‌گوید: «راهکار برخورد با این معضل برخورد فیزیکی نیست، بلکه باید به ارتقای فرهنگی جامعه فکر کرد و سازمان‌های مردم‌نهاد و برنامه‌ریزان فرهنگی باید در زمینه تولید محتوا و گوشزدکردن چالش‌ها کارهای فرهنگی انجام دهند تا مسئولان بتوانند بهتر و بیشتر به آسیب‌های فضای مجازی رسیدگی کنند.»
به گفته این استاد دانشگاه، گفت‌وگوهای خانوادگی، بحث‌های علمی و فرهنگی در محیط خانواده و برنامه‌ریزی صحیح والدین برای فرزندان از مهم‌ترین راهکارهایی است که خانواده‌ها می‌توانند از همان ابتدا با توجه به این راهکارها بر روی فرزندانشان کار فرهنگی انجام دهند و آنان را از خطرات و آسیب‌های موجود در فضای اینترنتی آگاه سازند.
وی همچنین می‌گوید: «دولت، سازمان‌ها، نهادهای مردمی، والدین هر کدام نقش‌های مهمی در راستای جلوگیری از آسیب‌ها و مشکلات فضای مجازی ایفا می‌کنند و بهتر است هر کدام از این نهادها به مسئولیت و تعهد خود در آگاه‌سازی نوجوانان، جوانان و خانواده‌ها عمل کنند.»
رامین کاملی مهندس کامپیوتر نیز در این باره می‌گوید: «والدین می‌توانند برای جلوگیری از کشیده شدن فرزندانشان به مسائل غیراخلاقی در فضای مجازی از نرم‌افزارها و سیستم‌های نظارتی بر روی رایانه‌های فرزندان خود استفاده کنند و اصطلاحا سایت‌ها و شبکه‌های غیراخلاقی را فیلترسازی کنند، در واقع با این روش می‌توان بر فعالیت‌های فرزندان نظارت و از بروز مسائل غیراخلاقی تا حد زیادی جلوگیری کرد.»
برخی از روانشناسان نیز معتقدند راهکار مؤثر دیگری نیز در این حوزه وجود دارد و آن همراه شدن والدین با فرزندان به هنگام حضور در فضای مجازی است به گونه‌ای که بتوان به صورت دوستانه و در کنار یکدیگر از این فضا استفاده کرد.