سعید مستغاثی

بخش صد و دوازده

روز جمعه  16‌دسامبر 1955 یک مجمع سری توسط ستاد مشترک ارتش آمریکا برگزار شد که در آن نمایندگان پنتاگون، نیروی دریایی، شورای امنیت ملی و دفتر هماهنگی عملیاتی وابسته به سازمان CIA و همچنین افرادی مؤثر از ‌هالیوود مانند جان فورد، جان وین، سیسیل ب دومیل، وارد باند و... حضور داشتند. در این جلسه درباره محتوای فیلم‌های‌ هالیوود در جنگ‌سرد بحث شد. در یک گزارش فوق محرمانه از ستاد مشترک ارتش آمریکا به فرماندهی عملیات دریایی درباره اولوّیت و برنامه اصلی تولیدات و فیلم‌های‌ هالیوود براساس نتایج مجمع فوق، چنین آمده بود:

«... مقرر شد طرح و برنامه‌ای در نظر گرفته شود تا اصول روش (سبک) زندگی آمریکایی که براساس آن در مقابل سیستم ضدآمریکایی قرار می‌گیرد را توضیح دهد و غربی‌ها را برای فهم و درک مخاطره‌ای که دنیای آنان را تهدید می‌کند، بیدار نموده و انگیزه و محرکی برای مبارزه با این تهدید در آنها ایجاد نماید...»

آزادی نظامی

در ادامه گزارش محرمانه جلسه و مجمع یاد‌شده آمده بود که برای چنین ایده‌ای یک شعار طراحی شد: «آزادی نظامی» (Militant Liberty). شعاری که آمریکاییان را متوجه ایدئولوژی و آرمان‌هایی می‌کرد که اساسا ایالات متحده برمبنای آنها شکل گرفته بود. 

سرانجام در سال 1956، برای اجرای شعار یاد‌شده، توسط کارشناسان پنتاگون فرمولی تدوین شد و در ژوئن و ژوییه همان سال، نمایندگان ستاد مشترک ارتش آمریکا درکالیفرنیا با گروهی از شخصیت‌های‌ هالیوود، چندین نشست تحت عنوان «کنفرانس کالیفرنیا» برگزار‌کرده و دفترچه‌ای در توضیح فرمول «آزادی نظامی» تدوین نموده و در اختیار فیلم‌سازان قرار دادند تا قوانین و قواعد آن را در تولیداتشان در نظر بگیرند.

بخش‌هایی از قواعد دفترچه یاد‌شده عبارت بودند از: ترویج سکولاریسم (جدایی دین از عرصه زندگی، هنر، علم و سیاست)، اومانیسم (انسان محوری)، لیبرالیسم رفتاری (بی‌بند‌وباری)، فمینیسم (زن‌گرایی افراطی)، مقابله با نهادهای سنتی جامعه همچون خانواده (به مفهوم شرقی با کم‌رنگ یا سیاه‌کردن نقش پدر) و جایگزینی نوع جدید مثل خانواده همجنس‌گرا، ساختن سوپر‌قهرمان‌های تک‌رو و شکست‌ناپذیر، رواج‌دادن معماری آمریکایی، آزادی لباس (در جهت برهنه‌گرایی) و خوراک غربی، نحوه رفتار آمریکایی با دیگران، رواج مشروبات الکلی، سگ‌چرانی و روابط آزاد و بی‌قید‌‌و‌بند زن و مرد، نمایش تفریحات غیر‌‌ ورزشی (قمار و شرط‌بندی)، تاکید بر فرقه‌های نوپدید در مقابل ادیان سنتی، ترویج اوانجلیسم و پیوریتانیسم، نمایش چهره منفی از جوامع غیرغربی و سبک زندگی آنها و‌... 

این عناصر و قواعد در واقع همان محورها و عناصر و درون‌مایه‌هایی بود که در اغلب فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره فیلم فجر به چشم می‌خورد. براساس آمار، از مجموع 20‌فیلمی که در طی7‌روز در سی‌و‌هشتمین دوره این جشنواره به نمایش درآمده، 15‌فیلم یعنی 75‌درصد آنها، به همان فرمول 65‌ سال پیش عمل کرده‌اند که توسط مراکز نظامی و امنیتی آمریکا و برای تولید فیلم در تبلیغ سبک زندگی آمریکایی علیه سبک زندگی ضدآمریکایی، طراحی و تدوین و تشریح شده بود. شاید این یکی از طولانی‌ترین سفارش‌های تاریخ برای تولید آثار فرهنگی و هنری باشد! 

محاکمه در جشنواره

یکی از پرچالش‌ترین و بی‌پرده‌ترین پرسش و پاسخ‌های سینمایی تاریخ جشنواره فیلم فجر در همایشی صورت گرفت که پس از دهمین دوره این جشنواره در بهمن 1370، بهنگام سخنرانی شهید سید مرتضی آوینی تحت عنوان «سمینار بررسی سینمای پس از انقلاب» در دانشکده سینما و تئاتر برگزار شد. (و در بخش‌های قبلی این سلسله مطالب آمد) 

در آن سمینار، تقریبا همه آنهائی که ادعای سینمای روشنفکری و شبه‌روشنفکری داشتند و خود را اخلاف موج نو اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 می‌دانستند، سید مرتضی آوینی را به قول خودش به محاکمه کشیدند. خود آوینی بخشی از فضای آن سمینار را این‌گونه شرح می‌دهد:

«جماعت، عجیب برآشفته بودند و دیگر حتی رعایت‌پرستیژ را هم که از اهم واجبات آداب روشنفکری است، نمی‌کردند. توی سؤالات یکدیگر می‌دویدند و اجازه حرف‌زدن به من نمی‌دادند. اول، مجری جلسه، خودش هم به جانب مخالفان سخنان من غلطیده بود اما بعد که برآشفتگی و پرخاشگری آنان را دید، آهسته گفت عجب دیکتاتورهایی شده‌اند.» 

طی سال‌ها این‌گونه همایش‌ها و کنفرانس‌های مطبوعاتی پس از نمایش فیلم‌ها و یا به بهانه‌های دیگر در جشنواره فیلم فجر برگزار شد و طرفه آنکه هربار علیه غرب و غرب‌زدگی و در جهت آرمان‌های انقلاب و مردم سخنی گفته شد، این جماعت برآشفتند و توهین کردند. شهید آوینی علت این ضدیت هیستریک جماعت شبه‌روشنفکر غرب‌زده با باورها و اعتقادات مردم را بی‌سوادی و معلومات پایین دانسته و می‌گوید:

«این جماعت سیاست‌گذاران سینمای ایران با کمک استادان دانشکده‌ها و منتقدان مجله فیلم و برنامه‌های تلویزیون و... و با اتکا به تئوری مؤلف و جشنواره‌های اروپایی عجب ماری کشیده‌اند که دیگر به دانشجویان سینما نمی‌توان فهماند که «مار» را واقعا چطور می‌نویسند.» 

تکرار محاکمه پس از 29‌سال

این‌چنین است که وقتی شهاب حسینی جایزه جشنواره کن خود را به حضرت ولی‌عصر(عجل‌الله فرجه الشریف) تقدیم کرد، همین جماعت بر‌آشفتند و او را به خاطر دفاع از اعتقاداتش و مردم و سرزمینش در همین جشنواره فیلم فجر، باز هم محاکمه کردند. طرفه آنکه از میان همه این سینماگران، تنها داریوش ارجمند بود که در کنفرانس مطبوعاتی، خاطره سردار سلیمانی را گرامی داشت و شعار مرگ بر آمریکا سر داد. اما آنچه در کنفرانس مطبوعاتی پس از فیلم «خروج» جدیدترین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا اتفاق افتاد، بیش از همه یادآور آن جلسه «سمینار بررسی سینمای پس از انقلاب» بود که در آن شهید سید مرتضی آوینی به محاکمه کشیده شد.

حاتمی‌کیا در عرصه رسانه‌های شبه‌‌‌‌روشنفکری همانند دوست زمان جنگش (آن‌گونه که شهید آوینی خطابش می‌کرد) به محاکمه کشیده شد، چون در فیلمش حرف‌هایی زده که به ذائقه شبه‌روشنفکران و مدعیان اصلاح‌طلبی خوش نیامد، همچنان‌که حرف‌های شهید آوینی در آن زمان به ذائقه شبه‌روشنفکران خوش نیامد و چقدر آن جلسه محاکمه 29‌سال پیش شهید آوینی به این جلسه رسانه‌ای برای حاتمی‌کیا شبیه بود. شهید آوینی درباره آن جلسه چنین شرح می‌دهد:

«آقایان و خانم‌ها به جای آنکه با من به مباحثه در مسائل نظری سینما بنشینند تلاش می‌کردند که با توسل به مشهورات دم‌دستی و ابراز احساسات مرا آزار دهند و... سخت جا‌خورده بودم که چرا این جماعت چنین می‌کنند؟ در میان یادداشت‌هایی که برای من می‌رسید کار به فحاشی هم کشیده بود!»