سالگرد شهادت آیت‌الله محمد مفتح
یادآور نمازهای پرشکوه و راهپیمایی‌های میلیونی انقلاب
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
اولین مراسمی بود که در مسجد قبا واقع در جاده قدیم شمیران (دکتر شریعتی امروز) پس از تعطیلی مسجد جاوید (در آذرماه 1353) برگزار می‌شد و روحانیون مبارزی مانند استاد مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی و دکتر باهنر و دکتر مفتح حضور داشتند و یکی از شعرای انقلابی مشغول خواندن این ابیات بود:
«سزد گر که کاخ سبز پور بوسفیان زِ بُن لرزد
که برخیزد زجای خویش هر دم بوذری دیگر
به دشمن تا بیابم دست و از پایش دراندازم
کشیدم تن از این سنگر به سوی سنگری دیگر»
با خوانده شدن بیت آخر در آن مجلس، استاد مطهری از گوینده خواست که آن بیت را مجددا تکرار کند و گفت که انگار زبان حال دکتر مفتح است که از سنگر قبلی و مسجد تعطیل شده جاوید، رخت مبارزه و نهضت را به سنگر تازه و مسجد قبا برکشیده است.1
وقتی مسجد جاوید را تعطیل کردند
آیت‌الله دکتر مفتح از اردیبهشت 1352 در مسجد جاوید واقع در ایستگاه عوارضی جاده قدیم شمیران که نوساز و نوبنیاد بود، مسئولیت امامت جماعت و امور فرهنگی را برعهده گرفت و با برپایی کتابخانه و برقراری کلاس‌های مختلف عقیدتی و سیاسی برای دانشجویان و برپایی جلسات مستمر سخنرانی با حضور روحانیون انقلابی همچون استاد مطهری و دکتر باهنر و... (همان روحانیونی که بعدا به اتفاق آنها جامعه روحانیت مبارز را تشکیل داد) مسجد جاوید را به پایگاه علمی و مبارزاتی علیه رژیم شاه و برای نهضت امام خمینی تبدیل نمود.
آخرین سخنران آن مسجد، مقام معظم رهبری بودند که در آن روزها، روحانی مبارز، استاد گرانقدر و احیاگر تفکر نوین اسلامی، خوانده می‌شدند. ایشان قرار بود در ایّام سالگرد شهادت حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) طی روزهای 18 و 19 آبان 1353 سخنرانی کنند، علی‌رغم اینکه شهربانی اجازه برگزاری چنین جلسه‌ای را نداده بود اما آیت‌الله خامنه‌ای روز نوزدهم، در مسجد جاوید به سخنرانی پرداختند.2
سخنرانی پرشور آقای خامنه‌ای باعث شد که مزدوران ساواک سوم آذرماه، به مسجد جاوید یورش برده و ضمن تعطیل کردن آن، آیت‌الله مفتح را بازداشت کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هم در 17 دی ماه دستگیر و به بازداشتگاه کمیته مشترک ضد خرابکاری منتقل شدند.
از مدرسه فیضیه شروع شد
اگرچه این نخستین دستگیری و زندان شهید مفتح نبود. آیت‌الله دکتر مفتح در اولین بزنگاه خونین نهضت امام یعنی حمله مزدوران شاه به مدرسه فیضیه به تاریخ دوم فروردین 1342، از جمله طلبه‌هایی بود که مورد ضرب و شتم شدید قرار گرفت و به سختی مجروح شد. از آن پس نیز او در تمام مراحل نهضت، تحت رهبری مراد و استاد و مرشدش، حضرت امام خمینی رحمه‌الله علیه، در خطیرترین میادین مبارزه حضور پیدا کرد و چنان که گزارش‌های ساواک نشان می‌دهد، در تمامی آن مراحل زیر ذره‌بین و تحت مراقبت دقیق ساواک قرار داشت، بارها به مراکز شهربانی و ساواک احضار گردید، تهدید شد و تحت فشار قرار گرفت، ممنوع‌المنبر گردید، از شهرهای مختلفی که برای سخنرانی یا امامت جماعت رفته بود، اخراج و بعضا دستگیر و تبعید شد.
توجه شهید دکتر مفتح به دانشجویان، بسیار بود، زیرا وی از معدود روحانیون مبارزی به شمار می‌رفت که علاوه بر طی مدارج بالای حوزوی تا درجه اجتهاد و تدریس سطوح عالی فقه و اصول و فلسفه، تا سطح دکترای تحصیلات دانشگاهی نیز پیش رفته و در دانشکده الهیئت دانشگاه تهران به تدریس متون فلسفه و حکمت و علم کلام و فقه پرداخته بود. 3 در طی همین تدریس در دانشگاه بود که به تربیت دانشجویان انقلابی و همچنین برپایی کانون‌های دانش‌آموزی و آشنا ساختن آنها با مبانی و ارزش‌های اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله) پرداخت.
شهید آیت‌الله دکتر بهشتى در این باره گفته است:
«آشنائى من با مرحوم آقاى دکتر مفتح به سال 1325 مربوط مى‌شود. اوّلین سالى که براى ادامه تحصیل به قم رفتیم به مناسبت‌هاى مشترک شدیدى که پیدا کرده بودیم انس و آشنایى‌مان بیشتر شد. با همکارى ایشان، کانون اسلامى دانش‌آموزان در قم به وجود آمد که اوّلین مجمع اسلامى زنده بود که در آن طلبه و دانشجو و معلم و دانش‌آموز و گروه‌هاى مختلف در کنار هم جمع مى‌شدند و جلوه‌اى بود از هماهنگى همه قشرهاى جامعه ما بر محور اسلام عزیز و بینش زنده و سازنده اسلام.»4
شناساندن چهره اصیل فرهنگ اسلامی
آیت‌الله مفتح در دهه 1340 به منظور معرفى چهره اسلام ناب محمّدى، از طریق نشر کتب و رسائل اسلامى در موضوعات مختلف سیاسى، اجتماعى، تاریخى و اعتقادى، مجمعی را تحت عنوان «جلسات علمى اسلام شناسى» راه‌اندازى نمود و به این شکل فعالیت‌هاى وسیعى را به منظور شناساندن چهره اصیل اسلام و فرهنگ اسلامى شروع کرد.
آیت‌الله مفتح در این مجمع و در فرصتی بسیار کوتاه، ده‌ها کتاب علمی و تحقیقی به جامعه اسلامى عرضه نمود که بسیاری از خلأهای علمی و پژوهشی حوزه‌های علمیه آن زمان را پر می‌کرد. از جمله این آثار، کتاب «اسلام پیشرو نهضت‌ها» بود که حساسیت ساواک را نیز برانگیخت تا حدی که آن را توقیف کرد.
در گزارش ساواک به تاریخ 5 تیرماه 1345 درباره جلسات علمى اسلام شناسى این مجمع آمده بود:
«اخیرا به کرات مشاهده مى‌گردد از طرف (جلسات علمى اسلام شناسى) که زیر نظر دکتر محمد مفتح در شهرستان قم اداره مى‌گردد، کتاب‌هائى با عناوین مذهبى و در حقیقت در زمینه‌هاى مخالفت با رژیم سلطنتى و هیئت حاکمه در چاپخانه‌هاى آن شهرستان چاپ و منتشر مى‌گردد...»5
آیت‌الله دکتر مفتح در عمر کوتاه و پربرکت خود، آثار متعددی در تجزیه و تحلیل مبانى علوم اسلامى به رشته تحریر درآورد، از جمله «حاشیه‌اى بر اسفار ملاصدرا» (از مهم‌ترین کتب فلسفه اسلامى)، «ترجمه تفسیر مجمع البیان» (از با ارزش‌ترین تفاسیر شیعى) و «روش اندیشه در علم منطق» که هم اکنون نیز این کتاب به عنوان متن درسى در حوزه و دانشگاه مورد استفاده قرار مى‌گیرد.
مرحوم آیت‌الله علامه طباطبائى در مقدمه کتاب فوق نوشت:
«کتابى که از نظر خوانندگان مى‌گذرد... نه تنها به بنده بلکه هر صاحب‌نظرى که با نظر کنجکاوى و گوهرشناسى مقدارى از لابه‌لاى مطالب و فصولش را تأمل کند حق خواهد داد که قضاوت نماید که مؤلف محقق او گذشته از دقت نظر و اصالت فکر و وفاى بیان و سهولت لفظ به طرز بدیعى دست زده و تألیفى به قالب مهارت زده که در عین رعایت و در حد نصاب و هم فائد شرحى و توضیحى کتاب شرح منظومه حکیم متأله مرحوم سبزوارى را مى‌دهد و نتیجه ترجمه و اصل هر دو را مى‌بخشد.»
فعالیت و مبارزه در سنگر جدید
آیت‌الله دکتر مفتح از سال 1354، امامت جماعت مسجد قبا که به تازگی در نزدیکی حسینیه ارشاد بنا شده بود را برعهده گرفت. او درمسجد قبا با تاسیس صندوق قرض‌الحسنه وکتابخانه و برقراری کلاس‌های تاریخ و تفسیر و معارف و حتی برگزاری نمایشگاه بزرگ کتاب برای جلب و جذب جوانان و خصوصا دانشجویان، مرکز تازه‌ای برای فعالیت‌های نهضت امام خمینی به‌وجود آورد.
آیت‌الله شهید دکتر بهشتی درباره مسجد قبا و حضور دکتر مفتح در آن، چنین گفته بود:
«... مسجد قبا، مسجدی بود تازه‌ساز.... قرار بود یک امام فعال و پرجوش در آنجا به اقامه نماز مشغول شود و برادرمان مرحوم شهید محمد مفتح برای این کار انتخاب شدند. انصافا ایشان در آنجا فعالیت گسترده، زنده و پرجوش و خروش را به وجود آوردند و در رمضان دو سال قبل (سال 1357) بود که جلسات پرشکوهی برگزار می‌شد. سخنرانی‌های مختلف که پیرامون مسائل مبارزاتی صحبت می‌کردند، در آن شب‌ها «قبا» و خیابان‌های اطراف آن، جلوه تجمع گسترده مبارزان اسلام بود..»6
پس از آن تا پیروزی انقلاب اسلامی، علی‌رغم شرکت دکتر مفتح در جامعه روحانیت مبارز و بعد شورای انقلاب و ستاد استقبال از امام و سرپرستی بخشی از کمیته‌های انقلاب و همچنین ریاست دانشگاه و... اما باز هم او از اقامه نماز در مسجد قبا به‌عنوان یک سنگر همیشگی غفلت نورزید تا اینکه در 27 آذرماه 1358 مورد سوءقصد گروهک تروریستی فرقان قرار گرفت و در صحن همان دانشگاهی که سالیان سال در آن تدریس کرده و در برابر دید‌گان حیرت‌زده همان دانشجویانی که عمری را برای آموزش و تربیت آنان صرف نموده بود، به شهادت رسید.
اعتراف‌های تکان‌دهنده تروریست‌ها
در آن روز آیت‌الله دکتر مفتح در ساعت 9 وارد دانشکده الهیئت شد، تروریستی که دکتر مفتح را هدف گلوله‌های خود قرار داد، به نام کمال یاسینی در دادگاه انقلاب این‌گونه جنایت خود را تشریح کرد:
«... کلت را درآوردم و دیدم که دکتر (مفتح) فرار کر... حسن [یکی دیگر از تروریست‌ها] دنبال دکتر دوید، یک تیر دیگر زد ولی دکتر هیچ طور نشد.... بلافاصله دیدم دکتر باز فرار می‌کند. این‌دفعه دوباره دو تیر دیگر زدم؛ یعنی مرتب شلیک می‌کردم باز دیدم فرار کرد، دنبال دکتر دویدم. دکتر از پله‌ها رفت بالا، باز هم تیر زدم باز دیدم نه! رفت طرف قسمتی که می‌رود طرف سلف سرویس و در را باز کرد رفت تو که من هم بلافاصله در را باز کردم... پریدم در آن محوطه دیدم دکتر ایستاده کیفش هم دستش است... من اسلحه را گرفتم طرف سر دکتر یک شلیک کردم که دیدم دکتر بی‌اختیار افتاد زمین. فهمیدم که تیر به سرش خورده و افتاده البته دیگر معطل نشدم که ببینم چه شده... آمدم بیرون»7
آیت‌الله دکتر مفتح به سبب شدت جراحات به بیمارستان امیر اعلم منتقل شد. ولی تلاش پزشکان سودى نبخشید و همزمان با اذان ظهر در ساعت 12 همان روز، روح ایشان به ملکوت اعلی پیوست.
_______________________________
1- حسین شمسایی – مجموعه مستند «محراب انقلاب»- قسمت دهم – 22 بهمن 1384 – شبکه قرآن و معارف سیما 2- شرح اسم – هدایت الله بهبودی – مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی- صفحه 515 3- زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر مفتح- رحیم نیکبخت – مرکز اسناد انقلاب اسلامی – چاپ اول – بهار 1384 – صفحات 51 تا 55 4- زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر مفتح- رحیم نیکبخت – مرکز اسناد انقلاب اسلامی – چاپ اول – بهار 1384 – صفحات 51 تا 55 5- یاران امام به روایت اسناد ساواک (26) – شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح- پیشین 6- مصاحبه با آیت‌الله بهشتی –پیشین 7- اعترافات کمال یاسینی- وب‌سایت هابیلیان