معنای «حسن التبعل» (خوب شوهرداری کردن) (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: بنده یک خانم هستم که دوست دارم زندگی خود را بر اساس دستورات الهی و احادیث معصومان(ع) اداره کنم، اما متأسفانه همسرم در برخی موارد از این دینداری بنده سوءاستفاده می‌کند؛ به عنوان مثال همواره این حدیث را برای من می‌خواند که «جِهَادُ الْمَرْأَهِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ». برای بنده نیز سؤال است، با توجه به اینکه بر اساس دستورات دین، اموری مانند جارو کردن، خیاطی، غذا پختن و... وظیفه ما نیست، پس «خوب شوهرداری» کردن چیست؟
پاسخ: برخی افراد با نگاه یکجانبه و یا با برداشت نادرست از روایات، مطلب ناصحیحی را که خود از احادیث نتیجه گرفته‌اند به دیگران نیز القا می‌کنند. یکی از این احادیث که گاهی عده‌ای از مردان به سود خود معنا کرده و به واسطه آن سعی می‌کنند اموری را که وظیفه همسر نیست بر او تحمیل کنند، روایت «جِهَادُ الْمَرْأَهِ حُسْنُ التَّبَعُّل» است. برای به دست آوردن فهم صحیح از حدیث مورد اشاره، در ادامه به تبیین این روایت می‌پردازیم.
الف) معنای جهاد در روایت
روایت «جِهَادُ الْمَرْأَهِ حُسْنُ التَّبَعُّل» در منابع متعدد حدیثی شیعه از جمله کافی(1) و من لایحضره الفقیه (2) آمده است. معمولاً در ترجمه این روایت گفته‌اند: «جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است». هرچند این ترجمه اشتباه نیست، اما توضیحی داده نشده است که خوب شوهرداری کردن به چه معنا است و چه مصادیقی دارد. واژه «التَّبَعُّل» در زبان عربی، باب «تفعّل» است و یکی از معانی این باب، تکلّف و سختی است یعنی حکایت از سنگینی و سختی این وظیفه دارد. پس می‌توان چنین برداشت کرد که منظور از خوب شوهرداری کردن، اموری برتر و بالاتر از جارو کردن، خیاطی، پخت غذا و... است. وقتی خوب شوهرداری کردن، نوعی جهاد شمرده شده، نشانگر آن است که منظور از جهاد در اینجا، جهاد اصغر یعنی حضور در میدان نبرد نیست، بلکه مراد جهاد اکبر یعنی جهاد با نفس است. رهبر معظم انقلاب نیز عرصه «حسن التبعل» را جهاد اکبر دانسته‌اند، ایشان می‌فرماید: «جهاد المرأه حسن التّبعّل» یعنی ثواب مجاهدت آن جوانی را که رفته میدان جنگ و جان خودش را کف دستش گرفته، به این خانم می‌دهند؛ چون این کار، زحمتش کمتر از آن نیست. البته شوهرداری خیلی سخت است. وقتی خانمی با توقعات، انتظارات، بد اخلاقی‌ها و... همسرش بسازد و با این شرایط، محیط خانه را گرم و گیرا و صمیمی و دارای سکینه و آرامش قرار بدهد، خیلی هنر بزرگی است؛ این واقعاً جهاد است؛ این شعبه‌ای از همان جهاد اکبری است که فرموده‌اند؛ جهاد با نفس است.(3)
ب) معنای «حسن التبعل»
برای واژه «حسن التبعل» یا همان «خوب شوهرداری» چند مصداق می‌توان ذکر کرد که در ادامه به صورت خلاصه مطرح می‌شود.
1. همکاری و همراهی با شوهر در تمام امور زندگی
یکی از مصادیقی که برای «حسن التبعل» ذکر شده این است که زن با همسر خود در همه امور زندگی همکاری و همراهی داشته باشد؛ مقام رهبر معظم انقلاب در تبیین این روایت فرموده‌اند: «هر تلاشی که یک مرد در میدان‌های مختلف انجام می‌دهد، به میزان زیادی مرهون همکاری، همراهی، صبر و سازگاری همسر اوست؛ همیشه همین طور بوده است... عده‌ای خیال می‌کنند جهاد زن این است که فقط وسایل راحتی مرد را فراهم کند. «حسن تبعل» فقط این نیست؛ این جهاد نیست؛ جهاد این است که زنان مبارز، مؤمن و فداکار وقتی شوهرهایشان مسئولیت‌های سنگینی دارند، بار آن سنگینی به میزان زیادی روی دوش آنها می‌افتد. وقتی مرد خسته می‌شود، اثر خستگی او در خانه ظاهر می‌شود. وقتی به خانه می‌آید، خسته، کوفته و گاهی بد اخلاق است و این بداخلاقی و خستگی و بی‌حوصلگی ناشی از محیط کار، به داخل خانه منعکس می‌شود، حالا این خانم اگر بخواهد جهاد بکند، جهاد او این است که با این زحمت‌ها بسازد و آنها را برای خدا تحمل کند؛ این می‌شود حسن التبعل». (4) مستند این برداشت می‌تواند روایتی از امیرمؤمنان (علیه‌السلام) باشد که فرمودند: «کَتَبَ اللهُ الْجِهَادَ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فَجِهادُ الرَّجُلِ بَذْلُ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ حَتّى یُقْتَلَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ جِهادُ الْمَرْأَهِ أنْ تَصْبِرَ عَلَى ما رَأَى مِنْ أَذَى زَوْجِهَا وَ غَیْرَتِهِ؛ (5) خداوند، جهاد را بر مردان و زنان واجب کرده است. جهاد مرد در این است که مال و جان خود را انفاق کند تا آنجا که در راه خدا شهید شود و جهاد زن در این است که در برابر آزارى که از شوهرش می‌بیند و در برابر تعصب‌ها و حساسیت‌های او صبر پیشه کن.»
2. مدیریت و به سعادت رسیدن خانواده توسط زن
معنای دیگر «حسن تبعل» یعنی مدیریت همسر، زیرا «بعل» یک عنوان حقوقی است که برای مردی که خانواده دارد به کار می‌رود یعنی زن باید به گونه‌ای خانواده را مدیریت کند که هم خود و هم همسرش به سعادت برسند زیرا نتیجه نهائی هر جهادی، رسیدن به سعادت است. رهبر معظم انقلاب در این رابطه فرموده‌اند: «حسن التّبعل یعنی آبروی شوهر را حفظ کردن؛ شخصیت شوهر را حفظ کردن؛ این حسن التّبعل است؛ یک نمونه‌اش همین است که شوهر رفت در راه خدا؛ بچه‌هایش را در آغوش رعایت خودشان و با تربیت خودشان آنچنان بزرگ کنند که اینها احساس افتخار کنند و راه شهید را ادامه بدهند». (6)
پس می‌توان گفت جهاد زن، مدیریت صحیح خانواده و به سعادت رساندن خانواده است،از این رو نقش اساسی در سعادت اجتماع بر عهده بانوان است.
3. انجام امور مربوط به شوهر در غیاب وی
اولویت جهاد زن، خدمت در منزل است یعنی شایسته است کارهای برون منزل را مرد انجام دهد و کارهای درون خانه را زن برعهده گیرد، بنابراین اگر جهاد هم پیش آید، رفتن به میدان نبرد فقط بر مردان واجب است، اما حضور زنان در میدان نبرد واجب نیست و در این صورت شایسته است امور مربوط به شوهر و متعلقات او مانند تربیت فرزند و نگهداری از منزل را به خوبی انجام دهد.
نتیجه:
از مجموع مباحث مطرح شده این نتیجه حاصل می‌شود که شوهرداری با خانه‌‌داری فرق دارد. شوهرداری یعنی با همسر اخلاق نیکو داشتن، با کم و زیاد وی ساختن، توقع خارج از توان از وی نداشتن، ادای حقوق همسر و در نهایت، کمک برای رسیدن خانواده به سعادت ابدی؛ بنابراین تحمیل و اجبار زن به انجام کارهای خانه، جزء «حسن التبعل» نیست، بلکه از نظر اخلاقی و برای شیرین شدن و لذت زندگی، مناسب است که همسر کارهای درون منزل را انجام دهد،چون در این صورت است که ازدواج، مفهوم حقیقی خود یعنی عشق و علاقه و همدلی با همسر را پیدا می‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
1. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق/مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 5، ص 507.
2. ابن‌بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، محقق مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، دوم، 1413 ق، ج 3، ص 439.
3. رجوع کنید: بیانات رهبر انقلاب در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی، 14/10/1390.
4. مجله زن و خانواده، برگرفته از بیانات رهبر انقلاب، نشر انقلاب اسلامی، ص 58.
5. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق/مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 5، ص 9.
6. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار جانبازان و ایثارگران و خانواده‌های شهدای استان فارس، 13/2/1387.