به مناسبت سالروز رحلت عارف وارسته آیت‌الله شجاعی
چراغ هدایت
هفتم دی ماه سال ۱۳۹۴، سه سال پس از رحلت دو عالم وارسته و استاد اخلاق، مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی(ره)و آیت‌الله حاج آقا عزیزالله خوشوقت(ره)، بار دیگر شانه‌های پایتخت از غم ارتحال استاد کامل سیر و سلوک و اخلاق و مفسر قرآن، حضرت آیت‌الله محمّد شجاعی(ره)خمید.
شاید خیلی‌ها نام این عالم صاحب نفس- که عمری صرف تربیت شاگردان عامل و وارسته نمود- را کمتر شنیده باشند؛ به ویژه که گاه مشابهت اسمی این عالم و عارف بزرگوار با دیگران، بر گمنامی و مشتبه شدن شخصیت و آثار علمی بی‌نظیرشان افزوده است.
حضرت آیت‌الله محمد شجاعی (زنجانی)(ره) عارف واصلی بود که گمنام زیست و در گمنامی و خُمول، انسان ساخت و مجموعه‌ای از مواعظ و سخنانش را براین بیداری خفتگان به یادگار گذاشت تا مردم برخیزند و در مسیر هدایت قرار گیرند. در حقیقت درد اساسی انسان، هجران و فراق حضرت حق است و دوری از موطن اصلی خویش؛ و چه خوشبخت آن‌که خداوند او را به محضر استاد وارسته و خضر راهی برساند تا با انوار قدسیش، راهنمای او در سیر الی الله باشد.
آن عارف وارسته و بزرگوار در شهریور۱۳۲۰ هجری شمسی در یکی از توابع شهر زنجان در خانواده‌ای روحانی متولد شدند. پدر ایشان- حاج شیخ میرزا علی(ره)از روحانیون معتبر و مورد وثوق مردم و در زهد و تقوی و طهارت و سادگی و حسن خلق و صبوری کم‌نظیر بود. حضرت استاد تحت تربیت چنان پدری و در دامان پاک مادری باتقوا و سلیم‌النفس رشد کردند. ایشان تحصیلات ابتدائی را در زادگاه خود به اتمام رساندند و در سال ١٣٣١ هجری شمسى، برای کسب علوم آل محمد (سلام‌الله‌علیهم) به حوزه علمیه زنجان رفتند و مقدمات علوم حوزوى و سپس کتاب قوانین در اصول و منظومتین مرحوم سبزوارى را در همان‌جا آموختند.
مرحوم استاد در سال ١٣٣۵ ه.ش برای بهره‌مندی از محضر بزرگان عرصه علم و اجتهاد و فلسفه و عرفان به قم هجرت کردند. ایشان در قم رسایل و مکاسب و کفایه را به نیکی آموختند و آنگاه از درس خارج اصول فقیه اصولى و عارف فیلسوف و عالم مجاهد، حضرت امام خمینى (ره) بهره‌ها بردند.
ایشان همزمان از درس خارج فقه حضرت آیت‌الله العظمى محقق داماد (ره) و دیگر اساتید بزرگ حوزه علمیه قم کسب علم کردند و به مقام اجتهاد رسیدند. سرانجام مرحوم استاد شجاعی (ره) با بهره‌مندی از محضر نورانی علامه طباطبایى (ره) در فلسفه سینوی و صدرایی صاحب‌نظر و از شاگردان ممتاز و مخصوص معظم‌له شدند و با کسب فیض از دروس خصوصی حضرت علامه (ره) و خلوت آکنده از اسرار ایشان، در سیر و سلوک و عرفان نظری و عملی به جایگاه رفیعی دست پیدا کردند و در شمار نزدیکان مورد اعتماد حضرت علامه (ره) قرار گرفتند.
حضرت استاد آیت‌الله شجاعی (ره) در زمره پارسایانی بودند که نه تنها فقر شدید دوران جوانی، مخل علم‌آموزی و تهذیب نفس‌شان نگردید؛ بلکه اراده او را در طی طریق تقوا و دانش صد چندان نمود. ایشان سه سال تمام در نهایت فقر- که گاه توان خرید یک قرص نان را نداشتند- و با مشقات فراوان، لحظه‌ای از آموختن نیاسودند.
آن عالم فرزانه از زمره اوتادی بودند که علم را با عمل و اجتهاد را با جهاد درآمیختند. ایشان که فضای فاسد رژیم ستم‌شاهی را مخل مبانی شریعت و در تضاد مبنایی با احکام نورانی اسلام می‌دیدند، بر اساس آنچه در محضر امام خمینی(ره) از اسلام ناب آموخته بودند، در اوج خفقان رژیم طاغوت، در خلال مباحث اخلاقی و دینی خود، به طرح اعتراضات سیاسی می‌پرداختند و به همین دلیل بارها توسط ساواک زنجان مورد مؤاخذه و تهدید قرار می‌گرفتند؛ تا این‌که در سال ۱۳۵۱ ه.ش دستگیر و در شهربانی زنجان مورد آزار و شکنجه بسیار سخت قرار گرفتند و سپس به تهران منتقل و دو ماه در کمیته ضدخرابکاری (کمیته مشترک ساواک و شهربانی) به صورت بی‌رحمانه‌ای شکنجه شدند. بعد از آن تا یک سال در زندان قصر زندانی بودند و پس از آزادی، مجددا در سال ۱۳۵۴ حدود یک سال در زندان اوین متحمل شکنجه‌های طاقت‌فرسا شدند. خوشبختانه در تمام سال‌های مبارزه و جهاد علمی و تربیت نسلی عامل و متعهد، همسری متقی، صبور، فداکار و دلسوز در کنار و پا‌به‌پای ایشان در مجاهدات‌شان سهیم بودند.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، استاد آیت‌الله شجاعی (ره) با اصرار زیاد مردم شریف زنجان، نمایندگی مردم در دوره اول مجلس شورای اسلامی را پذیرفتند؛ اما چندی نگذشت که به دلیل شدت کسالت‌های به جا مانده از دوران زندان ستم‌شاهی، از این سمت استعفا نمودند و از آن پس، با اقامت در تهران و تشکیل جلسات درس و بحث در باب تزکیه و خودسازی و تفسیر و معارف قرآنی، به تربیت شاگردانی مهذب و انقلابی همت گماشتند.
جلسات عمومی و خصوصی درس‌ها و مباحث عرفانی، تفسیری و معارفی استاد در دو دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی در زنجان و سه دهه ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ شمسی در تهران، بی‌شک از گواراترین سرچشمه‌های زلال حکمت و عرفان عملی در جهت خودسازی انسان‌هایی وارسته و مفید در جامعه بوده است.
ابداعات و ابتکارات زیبای عرفانی و معارفی، همراه با استدلالات و براهین و تحلیل‌های قوی در استفاده از آیات قرآن کریم و روایات و ادعیه معصومین- سلام الله علیهم اجمعین- به ویژه در مباحث خودسازی و تزکیه نفس، مشخصه منحصر به فرد این استاد عالیقدر است.
حاصل عمر با برکت آیت‌الله محمد شجاعی (ره) در قالب آثار ارزشمند مکتوب و صوتی از ایشان به‌جا مانده. بخشی از گنجینه مکتوب حضرت استاد (ره) به شرح زیر است:
۱ـ مقالات، سه جلد، چاپ انتشارات سروش
۲ـ معاد یا بازگشت به سوی خدا، دو جلد، شرکت سهامی انتشار
۳ـ انسان و خلافت الهی، یک جلد(ناموجود)
۴ـ اسماء حسنی، یک جلد، انتشارات سروش
۵ـ پنج رساله، یک جلد، چاپ مرکز مطالعات بنیادین خاورمیانه
۶ـ بقیه‌الله، یک جلد، انتشارات سروش
۷ـ ضیافت حقیقی، انتشارات سروش
۸ـ چراغ هدایت، انتشارات سروش
۹ـ رساله محبت، انتشارات سروش
۱۰ـ کیمیای وصال، انتشارات سروش
۱۱ـ خواب و نشان‌های آن، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۲ـ بازگشت به هستی، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۳ـ عروج روح، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۴ـ قیام قیامت، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۵ـ مواقف حشر، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۶ـ تجسم عمل و شفاعت، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۷ـ مرگ تا قیامت، یک جلد، انتشارات اندیشه جوان
۱۸ـ ملائکه، یک جلد، انتشارات وثوق
۱۹ـ دروس تزکیه، در چند جلد
۲۰ـ گنجینه‌هایی از معارف که به چاپ خواهد رسید.
.... رهبر معظم انقلاب در پیامی که به مناسبت عروج ملکوتی ایشان صادر کرده‌اند، از سجایای علمی و اخلاقی آن استاد فرزانه و بزرگوار این‌گونه یاد می‌کنند؛
«بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت استاد اخلاق و سالک الی الله مرحوم حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمد شجاعی رضوان الله علیه را به خانواده مکرّم و ارادتمندان و شاگردان و مستفیدان از بیانات ایشان تسلیت عرض می‌کنم. این عالم عارف و اخلاقی با افادات معنوی و اثرگذار خود که برخی از آن از رسانه ملی پخش می‌شد و با نفس گرم و شیرین خود که از دلی با معرفت برمی‌خاست، جوانان و جویندگان بسیاری را به جاده معارف حقیقی رهنمون بود و دارای حق بزرگی بر جامعه جوان کشور است. از خداوند متعال بهترین پاداش صالحان را برای این عالم ربانی مسألت می‌کنم ... سید علی خامنه‌ای ۱۲ دی ماه ۱۳۹۴».