بانک مرکزی ترمز افزایش قیمت ارز را کشید
سرویس اقتصادی-
بازار ارز چند روزی است ملتهب شده و دلار به‌عنوان راهبر این بازار، سقف‌های تاریخی خود را پشت‌سر گذاشته است؛ البته از دیروز نشانه‌هایی از ترس برای افزایش قیمت در بازار مشاهده شد به‌طوری که هر برگ اسکناس یک‌دلاری در بازار آزاد در لحظه تنظیم این گزارش، با عقب‌نشینی از نرخ‌های بالای 36هزارتومان روز شنبه، در سقف کانال 35هزارتومان در حال معامله بود.
نرخ‌ها در بازار توافقی نیز به‌عنوان بازار بنکداری بین صرافان و مرجع رسمی نرخ اسکناس ارز با حجم بالای معاملات روزانه نسبت به روز شنبه کاهشی بود و از کانال 35هزار تومان به میانه‌های کانال 34 هزار تومان
برگشت.
کاهشی شدن نرخ‌ها
با ادامه فعالیت بازارساز
در همین حال خبرگزاری فارس نوشت طی روزهای گذشته به‌دلیل موج روانی ایجادشده در بازار ارز، نرخ ارزهای مختلف روند افزایشی به خود گرفت. پس از این اتفاق، بازارساز با ورود به بازار توانست روند افزایشی نرخ ارز را در ابتدا کنترل و مهار کند و سپس قیمت‌ها را کاهش دهد.
از جمله فعالیت‌های بازارساز در روزهای اخیر می‌توان به راه‌اندازی سامانه برخط خرید ارز از صرافی‌ها، ارائه گواهی سکه طلا، حذف مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی از بودجه ۱۴۰۱ و افزایش نرخ توافقی ارز اشاره کرد.
تیم اقتصادی دولت با محوریت بانک مرکزی روز پنجشنبه از بسته‌ای مشتمل بر سه رویکرد رونمایی کرد که سامانه برخط صرافی‌ها برای فروش ارز از روز شنبه از جمله مهم‌ترین تصمیمات بانک مرکزی در این بسته بوده است.
دیروز یکشنبه یک گام دیگر برای گسترش منابع ارزی و تسهیل دسترسی متقاضیان به ارز برداشت شد و چهار بانک بزرگ کشور در کنار بازار متشکل ارزی قرار گرفتند. در همین زمینه بانک مرکزی در بخشنامه‌ای ترتیبات تأمین تقاضای ارز را به‌صورت اسکناس در سرفصل مصارف خدماتی سایر (سرفصل ۲۴) به بانک‌های ملی، تجارت، ملت و صادرات ابلاغ کرد.
حرفه‌ای‌ها در موقعیت فروش
از دیروز نشانه‌هایی از تغییر بازی بازیگران در بازار ارز مشاهده شد. سخنگوی بازار متشکل ارزی درباره وضعیت بازار ارز توضیح داد: این گمانه که تقاضا در بازار ارز زیاد شده و ارز کم است درست نیست و شرایط عادی است و اخباری از این دست بار روانی را به جامعه تحمیل می‌کند.
مسعود توکلی در گفت‌وگو با ایرنا درباره عدم آگاهی برخی افراد از وضعیت بازار ارز و سرمایه‌گذاری در این بازار در شرایط موجود گفت: نکته‌ای که مردم باید به آن توجه کنند این است صراف‌ها که تجربه چندساله دارند حاضر نیستند در نرخ‌هایی که در بازار آزاد وجود دارد دلار خریداری کنند و با یک اختلاف زیادی دلار خود را می‌فروشند.
وی اظهار کرد: فعال حرفه‌ای بازار در نرخ‌های بالا نه‌تنها خرید نمی‌کند؛ بلکه فروشنده است بنابراین چگونه است که افراد در بازار غیررسمی دلار با قیمت بالا خریداری می‌کنند.
دلایل تشکیل صف
جلوی برخی صرافی‌ها
سخنگوی بازار متشکل ارزی با اشاره به تشکیل صف‌های خرید ارز با نرخ توافقی در مقابل صرافی‌ها یادآور شد: این صف‌ها بار روانی به وجود آورده که تقاضا زیاد است و افراد باید با هر قیمتی دلار خریداری کنند. علت صف‌های طولانی این بود که مردم معمولاً آگاهی از صرافی‌های مختلف در سطح شهر ندارند بنابراین چند صرافی در موقعیت مکانی در شهر تهران شناخته‌شده‌تر هستند و مراجعه افراد به این صرافی‌ها زیاد است و صف‌های طولانی این شائبه را به وجود می‌آورد که هجوم برای خرید دلار در بازار ارز وجود دارد.
توکلی افزود: راه‌اندازی سامانه برخط خرید و فروش ارز و اطلاع‌رسانی به مردم درباره خرید از این سامانه و تسری یافتن آن بین فعالان بازار باعث می‌شود که تمام صرافی‌های مجاز وارد معامله شود و این توزیع تقاضا بین صرافی‌ها بار روانی را کاهش می‌دهد و صف‌ها را از بین می‌برد.
ارز فراوان است
سخنگوی بازار متشکل ارزی همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس تأکید کرد: واقعیت این است که کمبودی در ارز نداریم و محدودیتی برای منابع ارزی وجود ندارد، اما مشکل این است که متقاضیان متفرقه ارز اطلاعی از وجود صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی که به بیش از 350 صرافی می‌رسد ندارند، در نتیجه جلوی برخی از صرافی‌هایی که به‌صورت سنتی ارز ارائه می‌کردند، صف می‌کشند. بیش از 120 صرافی برای ارائه ارز در تهران وجود دارد، در حالی که خریداران متفرقه ارز، فقط در جلوی برخی از صرافی‌ها در اطراف میدان فردوسی و یا خیابان فردوسی صف می‌کشند.
توکلی ادامه داد: راه‌اندازی سامانه مدیریت بازار متشکل معاملات ارز به نشانی
https://www.ice.ir برای این است که مردم بتوانند از طریق سامانه تقاضای خود برای ارز را ثبت کنند و کسانی که تقاضای خود را ثبت می‌کنند، در اولویت معاملات ارز قرار می‌گیرند و بدون تشکیل صف می‌توانند ارز مورد نیاز خود را از صرافی دریافت کنند.
وی خاطرنشان کرد: به‌طور متوسط روزانه بین 18 تا 20 میلیون دلار و در برخی روزها تا 26 میلیون دلار در سامانه بازار متشکل ارز به نرخ توافقی معامله می‌شود و روز شنبه به میزان 20 میلیون دلار در این سامانه ارز به نرخ توافقی خرید و فروش شد.
بررسی ادعای کمبود عرضه ارز
برای پاسخ به این سؤال که آیا عرضه ارز کاهش یافته است یا خیر، ابتدا باید جریان ورود و خروج ارز را بررسی کنیم. در 7 ماه اول امسال میزان صادرات غیرنفتی کشور 28 میلیارد و 406 میلیون دلار بوده است. علاوه‌بر این میزان صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در 7ماهه اول امسال حداقل معادل 15 میلیارد دلار بوده است. از طرف دیگر میزان واردات کشور در 7 ماهه امسال 31 میلیارد و 727 میلیون دلار بوده است؛ بنابراین تراز تجاری کشور در 7 ماهه امسال با احتساب نفت حدود 12 میلیارد دلار مثبت بوده است.
از سوی دیگر، طبق آمارهای اعلامی توسط رئیس‌کل بانک مرکزی، میزان عرضه ارز در سامانه نیما از ابتدای سال تا دیروز حدود 26.5 میلیارد دلار در سامانه نیما معامله انجام شده است و نسبت به مدت مشابه سال گذشته 67 درصد در سامانه یادشده در عرضه‌ها و معاملات رشد داشتیم.
همچنین کل تأمین ارز برای واردات کشور در بازه زمانی یادشده معادل 38.5 میلیارد دلار بوده است که نسبت به دوره مشابه سال گذشته 22 درصد رشد داشته است. در حوزه اسکناس نیز 1.5 میلیارد دلار حجم معاملات اسکناس بوده است که نسبت به دوره مشابه سال گذشته 40 درصد رشد معاملات اسکناس بوده است؛ بنابراین از ناحیه عرضه ارز مشکلی وجود ندارد.
خطر فشار به ذخایر با تشدید عرضه ارز
چنان‌که آمارها نشان می‌دهد دست بازارساز برای حضور در بازار پر است و می‌تواند در کنترل قیمت‌ها مؤثر باشد، اما باید توجه کرد که نباید صرفاً با تکیه به روش افزایش عرضه، ذخایر ارزشمند طلا و ارز کشور همچون دوره‌های قبلی جهش‌های ارزی به جیب سوداگران سرازیر شود.
یکی از اقدامات مکرر دولت‌ها و بانک مرکزی در ادوار مختلف تشدید عرضه ارز برای مدیریت بازار ارز است. دولت‌ها همواره بانک‌های مرکزی را مجبور به افزایش عرضه ارز کرده‌اند اما تجربه دهه 90 نشان داده است که بازار دارایی‌ها با افزایش عرضه به تعادل نمی‌رسد و اگر هم با تشدید عرضه، مدتی افزایش قیمت‌ها متوقف شود، با توقف یا کاهش شدت عرضه، دوباره سیر صعودی به خود می‌گیرد. به عبارت دیگر هرچقدر بیشتر به بازار دارایی عرضه انجام شود، تشنگی بازار بیشتر خواهد شد.
در سال 90 بانک مرکزی 47 میلیارد دلار ارز به بازار ریخت اما قیمت ارز از حدود 1000 تومان به 1300 تا 1400 تومان رسید و در سال 91 با کاهش عرضه ارز، قیمت ارز تا 3200 تومان هم رفت. در سال 96 بانک مرکزی 18 میلیارد دلار به بازار، ارز تزریق کرد اما قیمت ارز افزایش یافت. در سال 97 دولت تصمیم به عرضه ارز 4200 تومانی برای همه تقاضاها کرد و در مدت چند ماه میلیاردها دلار ارز به بازار ریخت اما باز هم قیمت ارز در بازار صعودی
شد.
جلوگیری از توزیع رانت ارزی
در همین زمینه عضو مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به راهکارهای سنتی مدیریت بازار ارز تصریح کرد: اولین راهکار، عرضه ارز توسط سیاست‌گذار است که بارها و بارها تجربه شده و نتیجه مطلوب نیز گرفته نشده است، نرخ‌های متفاوت در بازار ارز وجود دارد، بدترین کار در شرایط فعلی این است که با نرخ‌های متفاوت و ترجیحی به بازار ارز تزریق شود که این رانت ایجاد شده فقط می‌تواند منابع بانک مرکزی را خالی کند، صف‌های تشکیل شده در مقابل صرافی‌ها به دلیل همین تفاوت نرخ ارز در بازارهای مختلف است.
میثم خسروی ادامه داد: کاری که دولت باید انجام دهد باید متغیرهایی که می‌تواند تحت کنترل قرار دهد را به‌عنوان یک سیاست مهار رشد نرخ ارز در نظر بگیرد. مثلاً منابع جدیدی که می‌تواند به بازار تزریق شود را به‌عنوان یک بسته اطلاع‌رسانی کند.
ظرفیت‌های بزرگ ارزی
در شانگهای و پیمان‌های منطقه‌ای
وی درباره ضرورت تبیین ظرفیت‌های بزرگ پیش روی کشور تصریح کرد: دولت باید توافقات انجام‌شده با روسیه، چین، اجلاس شانگهای و پیمان‌های منطقه‌ای و ورود سرمایه از این طرق را به‌صورت کامل اطلاع‌رسانی کند و به بازار این اطمینان را بدهد که منابع ارزی کشور محدود نشده است.
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده در کشور در ماه‌های گذشته تأکید کرد: باید به سمتی از سیاست‌گذاری پیش برویم که مهار رشد نقدینگی و تورم در کشور ادامه‌دار باشد تا دوباره از این طریق فشار به افزایش نرخ ارز نداشته باشیم.
افزایش تقاضای ارز
از واردات خودرو تا اغتشاشات
خسروی درباره نوسانات بازار ارز در چند روز گذشته هم اظهار کرد: یک قانون کلی در اقتصاد وجود دارد، در صورتی که در کشور رشد نقدینگی و تورم وجود داشته باشد، بازار ارز نیز به این مسئله واکنش نشان می‌دهد البته در چند ماه گذشته دولت و بانک مرکزی تا حدودی توانسته‌اند رشد نقدینگی و تورم را کنترل کنند، اما معتقدم افزایش قیمت ارز در بازار طی روزهای گذشته در درجه اول از این دو عامل تأثیر گرفته است.
وی تأکید کرد: در این مسیر دو نکته اصلی وجود دارد که در شرایط فعلی به‌عنوان ماشه عمل کرده و سبب رشد نرخ ارز شده است. مسئله اول به واردات خودرو بازمی‌گردد که در دولت نهایی شده است و این مسئله نیاز به ارز باکیفیت دارد، همین موضوع نیز موجب رشد تقاضا در بازار ارز شده و این افزایش تقاضا نیز رشد قیمت‌ها را در پی داشته است.
این کارشناس اقتصادی با طرح دومین دلیل افزایش قیمت ارز در روزهای گذشته، ادامه داد: بی‌ثباتی ایجادشده در کشور به‌دلیل اغتشاشات از دیگر عوامل رشد نرخ ارز است.
انتظارات تورمی و جولان سوداگران
برخی کارشناسان معتقدند که بخشی از افزایش نرخ ارز به‌دلیل تورم در اقتصاد ایران طبیعی است اما در بسیاری موارد بخش زیادی از این رشدها ناشی از فعالیت‌های سوداگرانه در بازار بوده که در تنور افزایش قیمت دمیده و همه اقتصاد و افکار عمومی را متوجه تحولات این بازار کرده است.
با این حساب چرا بازار ارز در روزهای اخیر با افزایش قیمت و التهاب رو‌به‌رو شده است؟ پاسخ را باید در یک جمله خلاصه کرد: «انتظار افزایش قیمت‌ها و شکل‌گیری تقاضای سوداگری و سرمایه‌گذاری در بازار».
اقتصاد ایران در دهه 90 بیش از آنکه از سیاست‌های پولی و یا رشد حجم نقدینگی آسیب ببیند، از سوداگری در بازار دارایی‌ها آسیب دیده است و در این سال‌ها اهرم اصلی تورم، بازار دارایی بوده است.
در این بین نباید از برنامه‌ریزی خارجی برای التهاب‌آفرینی در بازار ارز غافل شد. جنگی ترکیبی که با پمپاژ دروغ از رسانه‌های معاند تا فضای مجازی تلاش کرد تا شعله جنگ داخلی و تجزیه را دنبال کند حالا قصد دارد تا با پمپاژ شایعه در بازارهای مالی پازلی دیگر از این جنگ را این بار در عرصه اقتصادی دنبال کند.
کنترل پایدار بازار ارز و دارایی
با اخذ مالیات سنگین از دلالی
در بسیاری از کشورها، برای مدیریت بازار دارایی‌ها و کنترل و هدایت نقدینگی از سیاست‌های کنترل سمت تقاضا استفاده می‌شود. کنترل سمت تقاضا به معنای سهمیه‌بندی ارز و عدم تخصیص ارز به برخی مصارف و مواردی از این دست نیست بلکه، تقاضای ارز با استفاده از ابزار مالیاتی مدیریت می‌شود چراکه اساساً مالیات بیش از آنکه ابزار درآمدی دولت باشد، ابزاری برای مدیریت اقتصاد است.
بازارهایی مانند ارز، طلا، مسکن و خودرو که همواره علاوه‌بر تقاضای مصرفی، تقاضای سوداگری هم دارد، باید مشمول مالیات بر عایدی سرمایه شود و سودهای حاصله از معاملات در این بازار با نرخ‌های سنگین مالیاتی از بین برود.
اما اقتصاد ایران فاقد پایه مالیات بر عایدی سرمایه است به‌طوری که دلالان به‌راحتی می‌توانند با ورود به بازار دارایی و خرید و فروش مسکن، زمین، ارز و طلا به سودهای سرشار در مدتی کوتاه دست یابند. افزایش شدید قیمت‌ها در بازار دارایی به‌ویژه نرخ ارز، موجب ایجاد تورم از ناحیه بازار دارایی به کل اقتصاد شده و همه بخش‌ها و فعالیت‌های اقتصادی را درگیر می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت در برخی دوره‌ها به‌ویژه در سال‌های اخیر علاوه‌بر سیاست‌های پولی، آنچه که بر تورم بسیار مؤثر بوده، سوداگری در بازار دارایی‌ها و پمپاژ تورم از ناحیه بازار دارایی به کل اقتصاد بوده است.
پمپاژ تورم از ناحیه بازار دارایی به کل اقتصاد، موجب افزایش هزینه تولید از یک طرف و کاهش قدرت وام‌دهی نظام بانکی از طرف دیگر می‌شود چراکه قدرت وام‌دهی نظام بانکی به اندازه افزایش هزینه‌ها رشد نمی‌کند و همین مسئله بانک‌ها را با تنگنای اعتباری و نقدینگی مواجه می‌کند.
هشدار درباره اجاره دادن کارت ملی
درباره التهابات این روزهای بازار ارز گفتنی است که تعدادی از مردم که عموماً از روی نیاز و در برخی موارد از روی طمع، با اجاره کارت ملی خود و دریافت ارز از صرافی‌ها تصور می‌کنند که سود 500 هزار تا یک میلیون تومانی کسب کرده‌اند، ولی غافل از اینکه احتمالاً در آینده عواقبی از جمله مالیات، قطع یارانه و... در انتظارشان خواهد بود.
به همین منظور نیز بازار متشکل ارزی در اطلاعیه‌ای خطاب به متقاضیان خرید ارز اعلام کرده است: «باتوجه به مشاهده موارد متعدد سوءاستفاده دلالان از کارت ملی و حساب بانکی دیگران برای خرید ارز با اهداف غیرقانونی و تبعات این اقدام برای دارنده کارت و حساب، توجه داشته باشید خرید ارز صرفاً برای مصارف شخصی خودتان انجام گیرد. بدیهی است عواقب تخلف از مقررات قانونی از جمله مقررات مبارزه با پولشویی و قاچاق کالا و ارز برعهده دارنده کارت ملی و حساب بانکی خواهد بود.»