فرصتی برای شکوفایی استعدادها در سایه برنامهریزی
انسان باید از تمام فرصتهای عمر برای رسیدن به کمال و رشد استفاده کند، حتی زمانی که مشغول به تفریح است و اصطلاحاً در اوقات فراغت به سر میبرد. تعطیلات تابستان فرصتی مهیا برای تعلیم و تعمیق باورهای دینی و نیز حرفهآموزی و شکوفایی استعدادهاست. اوقات فراغت، فرصتی است که اعضای جامعه فارغ از اجبارهای محیط کار و الزامات زندگی، از طریق آن استعدادهای خود را توسعه بخشیده، شخصیت خود را گسترش میدهند. چگونگی گذران اوقات فراغت، بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر جامعه است که استفاده مطلوب از این اوقات میتواند تأثیر درخور توجهی در بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد جامعه داشته باشد.
اوقات فراغت در زندگی انسان از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است و بیتوجهی به آن، آسیبها و انحرافات فراوانی به بار میآورد تا جایی که انسان اگر به کاری مشغول نباشد از زیادی بیکاری و بیهودگی به کارهایی دست میزند که ضررش به او و اطرافیانش میرسد؛ بنابراین اوقات فراغت بستر مناسبی برای شکلگیری و ظهور و انتخابگری فرد است که لازمه احساس استقلال و خودشکوفایی و تعالی است. با جهتگیری صحیحوسالم گذراندن اوقات فراغت بسیاری از نابسامانیهای روحی و جسمی و اجتماعی رفع شده و خلاقیتهای فردی و اجتماعی به وجود میآید.
فراغت تابستان فرصت سبز مطالعه
همه نویسندههای ایرانی وقتی از خاطراتشان حرف میزنند، حتماً به خواندن کتاب در اوقات فراغتشان اشاره میکنند. اگر خیلی حوصله دست گرفتن کتاب یا رفتن به کتابفروشی و کتابخانه را ندارید، میتوانید کتابهای الکترونیکی رایگان را دانلود کنید و بریزید روی هارد کامپیوترتان؛ اما اگر به کامپیوتر دسترسی ندارید، همینالان عضو یک کتابخانه عمومی شوید. اگر میخواهید حسابی از کتاب خواندن لذت ببرید، یک مجموعه طولانی مثل آشنایی با اساطیر کشورهای مختلف یا آشنایی
با اندیشمندان مختلف را انتخاب کنید. اگر هم خواندن داستان را ترجیح میدهید، با یک رمان چندجلدی دستوپنجه نرم کنید.
پدرام مظفری دانشآموز، یک نوجوان اهل مطالعه است که میگوید: «معمولاً در تابستان روزانه حداقل سه، چهار ساعت کتاب میخوانم. چون وقت آزاد بیشتری دارم، اما در طول سال تحصیلی بین یک تا دو ساعت در روز مطالعه میکنم.»
وی درباره اینکه چطور به مطالعه علاقهمند شد هم میگوید: «از وقتی که خیلی بچه بودم، میدیدم که پدر و مادرم خیلی کتاب میخواندند. هنوز هم همینطوری هستند. به همین دلیل هم من خیلی به کتاب خواندن علاقهمند شدم. در خانواده ما اینگونه جاافتاده که هر کس بیشتر کتاب بخواند، مقام و مرتبه بالاتری دارد. ما به کسی که کتاب میخواند، بیشتر احترام میگذاریم. نه اینکه به دیگران احترام نگذاریم، اما برای کسانی که کتاب میخوانند ارزش بیشتری قائل هستیم.» از این دانشآموز میپرسم: «با آغاز سال تحصیلی و اینکه باید زمان زیادی را به درس و مدرسه اختصاص دهد، چگونه فرصت مطالعه پیدا میکند؟» وی پاسخ میدهد: «حقیقتش این است که وقتی از مدرسه به خانه بر میگردم، حدود یک ساعت فرصت استراحت دارم. اکثر بچهها در فرصت استراحت خود، تلویزیون تماشا میکنند، اما من در این فرصت کتاب میخوانم. در زنگهای تفریح مدرسه هم اغلب مطالعه میکنم. هر شب هم قبل از اینکه بخوابم حدود نیم ساعت کتاب میخوانم. اینطوری زمان زیادی برای کتاب پیدا میکنم.»
این دانشآموز همچنین میگوید: «الان بیشتر پدر و مادرها وقتی از سرکار به خانه میآیند تا موقعی که میخوابند، گوشی موبایل را دستشان میگیرند. به نظر من آنها میتوانند بهجای این کار، کتاب بخوانند. یا به بچههایشان بگویند که دخترم یا پسرم، این کتاب خیلی جالب است. من خودم همینطوری به خواندن خیلی از کتابها علاقهمند شدم.»
بازی و تقویت تعاملات اجتماعی
خود را از دیگران پنهان نکنید. دیدن دوستان از بهترین و هیجانانگیزترین کارهایی است که میتوانید در اوقات فراغت انجام دهید. در دسترس باشید و با دوستان و اقوام بیشتر وقت بگذرانید. روابط اجتماعی بهاندازه تنهایی و خلوت با خود، برای شما لازم است. با شرکت در اجتماعات مختلف این فرصت را پیدا میکنید که لحظههای خوبی داشته باشید، افکارتان را با دیگران در میان بگذارید، از تعامل با آنها انرژی بگیرید و از هجوم افکار منفی و مزاحم در امان بمانید. حتی اگر زیاد مشتاق نیستید که روابط اجتماعی داشته باشید، زمان کوتاهی را در طول هفته به این کار اختصاص دهید.
یکی از راهکارهای تقویت روابط و تعاملات اجتماعی در فرزندان شرکت دادن آنها در بازیها و فعالیتهای گروهی است.
رکسانا علیمحمدی یک مشاور کودک و نوجوان برایمان توضیح میدهد: «بچهها در هر سنی عاشق نقاشی کشیدن و درستکردن کاردستی هستند. به همین دلیل از این علاقه میتوانید برای پرکردن اوقات فراغتشان بهویژه در روزهای بلند تابستانی استفاده کنید. بهاینترتیب که همیشه وسایل نقاشی در اختیار آنها قرار دهید و از آنها بخواهید یک موضوع خاص را گروهی نقاشی کنند. حتی میتوانید برای جذابیت بیشتر، یک مقوای بزرگ انتخاب کنید و در اختیار بچهها قرار دهید تا یک نقاشی گروهی بکشند و از این سرگرمی شاد لذت ببرند.»
وی در ادامه میگوید: «راه دیگری هم برای علاقهمند کردن کودکان به نقاشی و کتابخوانی وجود دارد. مثلاً میتوانید چند کتاب رنگکردنی برای بچهها بخرید تا با رنگ کردن آنها سرگرم شوند. البته ساخت کاردستی هم بهاندازه نقاشی کشیدن برای بچهها سرگرمکننده است و در کنار آن میتوانند چیزهای زیادی یاد بگیرند. مثلاً میتوانید بادبادک درست کنید، به کمک پارچه و چسب و کاموا و مقواهای رنگی شخصیتهای کارتونی و عروسکی بسازید و به کمک هم یک نمایش عروسکی راه بیندازید. البته اگر نمایش عروسکی را کمی شاد و خندهدار اجرا کنید، نکات آموزشی داستان بیشتر در ذهن بچهها میماند.»
بچهها را لای پر قو بزرگ نکنید!
از اینکه با نوجوانتان در مورد چالشهای زندگی صحبت کنید، نهراسید، زیرا بیان این مسائل نوجوان را با بعد دیگری از مسئولیت در زندگی آشنا میسازد.
اگر میخواهید یک نوجوان مسئولیتپذیر تربیت کنید، او باید ارزش مسئولیتپذیری را درک کند. یک فرد مسئولیتپذیر پاسخگوی اعمال خود است و اشتباهات خود را قبول میکند.
انجام کارهای روزمره مسئولیتپذیری نوجوان را نشان میدهد، اما فراتر رفتن از این کارها راهی عالی برای استقلال بیشتر نوجوان شماست. به نوجوان خود بیاموزید که در کارهای عامالمنفعه جامعه کمک کنند مثل غذا دادن به نیازمندان، شرکت در اقدامات پاکسازی شهر یا جمعآوری کمک مالی برای مراسم ساده یک ازدواج و... میتواند احساس مسئولیت را در هر فردی از جمله نوجوان شما تقویت کند.
محسن عظمتی یک نوجوان فعال در کارهای گروهی مسجد محلهشان است. وی میگوید: «با دوستانم در فرصت فراغت تابستانی سعی داریم، نذر کتاب را بین اهالی محل ترویج و تقویت کنیم.»
عاطفه محمدی یک دختر نوجوان و فعال در برنامههای فراغت مسجد محلهشان توضیح میدهد: «وقتی محور فعالیتهای تابستانی مسجد باشد، مردم و خانوادهها برای مشارکت در طرحها و برنامهها رضایت خاطر بیشتری نشان داده و بهتر اعتماد میکنند. ما در فرصت فراغت جهت جمعآوری کمکهای مالی برای تهیه ویلچر یکی و دو نوجوان جویای کمک در محلهمان کمر همت بستهایم.»
رضا مراد زاده یک جوان مسجدی میگوید: «فرصت فراغت تابستانی فرصت سبزی برای یادگیری مهارتهاست. من در کار نجاری چون از کودکی کنار دست پدر و عموهایم آموزش دیدهام، سعی دارم در تابستان پیشرو برای بچههای محله یک کارگاه اصول مقدماتی چوب در مسجد برگزار کنم و ثوابش را تقدیم روح پدرم میکنم.»
پرهیز از موازیکاری نهادها
پس از دو سال درگیری با کرونا و گرایش روزافزون به ارتباطات مجازی که جایگزین نامناسبی برای وقتگذرانی است و بهگونهای نوجوانان و جوانان را از دنیای واقعی به دنیای مجازی و هیجانی سوق میدهد، درصورتیکه اگر فردی در دنیای واقعی خود جایی برای تخلیه این هیجانات نداشته باشد بیشتر وقت خود را به فضای مجازی و بازیهای رایانهای صرف میکند؛ ضروری است که یک برنامهریزی در دنیای واقعی برای فراغتمان داشته باشیم.
به اعتقاد برخی کارشناسان، اوقات فراغت فصل تابستان همانطور که میتواند بستری برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون نوجوانان و جوانان به وجود آورد از سویی دیگر میتواند زمینهساز بسیاری از مشکلات اجتماعی و بزهکاریهای فردی و اجتماعی باشد؛ بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبهرو نشویم و برنامهای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم، دچار صدمات و ضررهای جبرانناپذیری خواهیم شد.
محمدعلی محمدی فرماندار همدان خواستار همافزایی امکانات و منابع انسانی در اختیار سازمانها در این زمینه شده و نیز تاکید میکند: «دستگاههای اجرایی نسبت به در اختیار گذاشتن فضاها و سایر امکانات برای فعالیت سازمانهای مردمنهاد و سایر فعالان در امر غنیسازی اوقات فراغت همکاری داشته باشند.»
وی در ادامه تاکید میکند: «باید تا حد امکان از موازیکاری دستگاهها در زمینه غنیسازی اوقات فراغت جلوگیری کنیم تا بهترین خروجی را در پایان تابستان داشته باشیم.»
فرماندار همدان از مسئولان آموزشوپرورش درخواست میکند، بازدید هدفمند از موزهها را جزو اولویتهای اصلی برنامهریزی برای پرکردن اوقات فراغت دانشآموزان در ایام تابستان قرار دهند، بهطوریکه همه باید تلاش کنند تا باتوجهبه نوع مطالبه آموزشی، تفریحی و پرورشی دانشآموزان، آنان را در مسیر مهارتآموزی یاری دهند.
سخنی با نوجوانان
چرا شما باید دست روی دست بگذارید و اجازه دهید برای پرکردن صفر تا صد اوقات فراغتتان، فقط بزرگترها تصمیم بگیرند؟ البته ایمان دارم که اولیای خانه و مدرسه، خیرخواه شما هستند، اما اگر بزرگترها از علایق و سلایق نوجوان امروزی خبر نداشته باشند، چهطور میتوانند تصمیمی مناسب برای پرکردن اوقات فراغت شما بگیرند؟
پیشنهادم این است که قبل از پایان امتحانها، با پدر و مادرتان جلسهای رسمی بگذارید و کمی درباره خواستههایتان از روزهای گرم تابستان گفتوگو کنید و پیشنهاد دیگرم این است که قبل از برگزاری آن جلسه، به موارد زیر توجه کنید:
الف) یادتان باشد، شما در کهکشان راه شیری، تکِ تک هستید؛ با ویژگیهایی منحصربهفرد و تواناییهایی خاص! پس لزومی ندارد برنامه اوقات فراغت تابستان شما، با برنامه دخترعمه و پسرخاله و دختر همسایه، یکسان باشد. مثلاً قبول دارم که ثبتنام در کلاسهای ورزشی، خیلی مهم است، اما شاید دیدن توپ بسکتبال، هوش از سر شما ببرد؛ اما پسر همسایه اگر کلاهش هم وسط زمین بسکتبال بیفتد، حاضر نباشد حتی به آن توپ نگاه کند!
ب) در این زندگی پرفرازونشیب، فقط ریاضی و فیزیک، برای ما آبونان نمیشود! هر انسان عاقلی، باید در مسیر عمر مبارکش، به مهارتهایی دست پیدا کند تا کیفیت زندگیاش را مطلوبتر کند. به قول یکی از استادانم، این مهارتها، در آینده، تبدیل به ستونهایی خواهند شد که اگر در زندگیتان، دچار توفانهای فصلی شدید، بتوانید دستبهدامن همین ستونها شوید تا فرو نریزید. مهارتهایی شبیه نجاری، قالیبافی، مکانیکی و...
ج) قبول، قیمت کتاب هم مثل قیمت روغن و برنج و نان باگت، بالا رفته، اما یادتان باشد تنها با مطالعه کتاب است که میتوانید تجربههایی غیرممکن را، با گوشت و پوست خود، حس کنید. پس حتماً لابهلای برنامههای رنگارنگ اوقات فراغت خود، جایی برای مطالعه هم باز کنید.
د) و آخرین نکته اینکه فراغت را فراموش نکنید! یعنی به زبان ساده، از صبح تا شب روزها و شبهای تابستان گرم خود را باکلاس و آموزشگاه و برنامههای جورواجور مدرسه پر نکنید. کمی بیخیال بودن، کمی هم توی تخت درازکشیدن و کمی هم زلزدن به سقف اتاق، برای سپریکردن یک تابستان باشکوه، ما لازم است.