گفت‌و‌گوی کیهان با دکتر «محسن پوراحمدخمینی» مشاور خانواده
چگونه می‌توان ازدواجــی موفق و بـا دوام داشـت؟
مهدی برازنده
تشکیل خانواده و ازدواج جوانان اتفاقی بسیار مبارک است که از جنبه‌های مختلف دارای ارزش و بار مثبت برای کشور و جامعه است. از یک‌سو ایجاد نهاد مقدس و پاک خانواده در جلوگیری از گرفتار شدن جوانان به برخی آسیب‌های اجتماعی موثر است و از سوی دیگر در ایجاد امید به فرزندآوری و پوشش کمبود جمعیتی کشور به‌ویژه در شرایطی که مدت‌هاست از سوی کارشناسان و جمعیت‌شناسان نسبت به وقوع بحران سالمندی و پیری جمعیت ایران در سه دهه آینده هشدار داده می‌شود نقش بسیار ارزشمندی دارد.
اما در شرایطی که به دلیل برخی مشکلات اقتصادی یا تغییر فرهنگ ساده‌زیستی و افزایش تشریفات و تجملات، بسیاری از جوانان با وجود تمایل به ازدواج شرایط را برای تشکیل خانواده فراهم نمی‌بینند و به عبارتی وقوع ازدواج برای بسیاری از جوانان سخت شده است، گاهی شاهد به سرانجام نرسیدن برخی از ازدواج‌ها و جدایی زوجین در مدتی نه‌چندان طولانی هستیم که با وجود اینکه میزان عمومیت آن خیلی فراگیر نیست اما نگران‌کننده است. وقتی بنا به آمار عمده طلاق‌های ثبت‌شده در سال‌های اخیر در سال‌های اولیه ازدواج و زندگی مشترک بوده است، این به معنای وجود اشکال در فرایند انتخاب آگاهانه و درست همسر یا عدم کسب مهارت‌های مربوط به ازدواج و کمبود اطلاع از مهارت‌های لازم برای زندگی مشترک است.
به عقیده کارشناسان خانواده، علاوه بر لزوم فراگیری مهارت‌های ازدواج و انتخاب درست همسر قبل از تشکیل زندگی مشترک، خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها نیز نقش بسزایی در آگاهی افراد برای تشکیل زندگی مشترک با قوام و مثمرثمر دارند. در این رابطه با دکتر «محسن پوراحمدخمینی» یکی از مشاوران خانواده و اساتید مربوط به حوزه ازدواج و انتخاب همسر به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
اهمیت فراگیری مهارت‌های صحیح انتخاب همسر
دکتر محسن پوراحمدخمینی، روان‌شناس و مشاور خانواده در گفت‌وگو با کیهان در آسیب‌شناسی این موضوع که چرا برخی از ازدواج‌ها در سال‌های ابتدای زندگی به جدایی منجر می‌شوند، اظهار داشت: گاهی جوانان قبل از اینکه بخواهند وارد فرایند انتخاب همسر شوند، بدون آگاهی وارد این پروسه شده و به همین دلیل دچار اشتباه می‌شوند. به عبارتی مهارت‌های صحیح انتخاب همسر یکی از اولویت‌هایی است که برخی جوانان پس از انتخاب همسر به‌دنبال آن نمی‌روند و عده‌ای دیگر که به‌دنبال فراگرفتن آن مهارت می‌روند، فایده چندانی نمی‌برند. در این رابطه حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند «اگر کسی عاشق چیزی شد، دیگر چشم و گوش‌اش کار نمی‌کند» و در واقع همه توجهاتش معطوف به چیزی می‌شود که عاشق آن شده است. بنابراین بسیاری از جوانان به‌دلیل نداشتن مهارت، دچار دوستی‌های قبل از ازدواج می‌شوند و وقتی وارد این دوستی‌ها شدند، دیگر پدرِ عقل آنها احساس و هیجانات‌شان می‌شود و در این صورت امکان برخورد منطقی و انتخاب عاقلانه از آنها سلب می‌شود. فردی که وارد روابط دوستی می‌شود براساس کشش‌های غریزی رفتار می‌کند و امکان شنیدن، دیدن و فهمیدن را ندارد، او فقط می‌خواهد به طرف مقابلش برسد و در این شرایط استدلال منطقی درکار نیست.
پوراحمدخمینی با بیان اینکه برخی آدم‌ها ازدواج می‌کنند که تازه از یکدیگر شناخت پیدا کنند، به نقش مهم فراگیری مهارت‌های صحیح انتخاب همسر اشاره کرد و گفت: گاهی شناخت قبل از ازدواج در پروسه خواستگاری، تحقیقات و مشاوره به‌دلیل عدم فراگیری مهارت‌های ازدواج کسب نمی‌شود و به سال‌های اولیه زندگی مشترک سوق پیدا می‌کند؛ در این شرایط وقتی افراد زیر یک سقف می‌روند، تازه می‌فهمند که کدام روحیات‌شان با یکدیگر سازگار نیست! به عبارتی سال‌های اولیه ازدواج به زمانی تبدیل می‌شود که تازه افراد می‌خواهند یکدیگر را بشناسند و ممکن است برخی زوجین به این نتیجه برسند که طرف مقابل آنها همسر مناسبی برای آنها نیست. این درحالی است که اگر دختر و پسر مهارت‌های انتخاب همسر را می‌دانستند، می‌توانستند با راهکارهای درست این شناخت را کسب کنند که آیا اولویت‌ها و روحیات آنها با یکدیگر همگن است یا خیر؟ و اگر همگنی در معیار و اولویت‌های آنان وجود نداشت، رابطه را ادامه نمی‌دادند.
عدم شناخت معیارهای اصلی و فرعی در ازدواج
وی، عدم شناخت معیارهای اصلی و فرعی در ازدواج را عامل دیگر شکست در زندگی مشترک دانست و ادامه داد: برخی جوانان نمی‌دانند که خودشان دنبال چه چیزی می‌گردند؟ برخی فکر می‌کنند معیار اصلی در ازدواج زیبایی است و بر این اساس ازدواج می‌کنند که همسر خود را به دیگران نشان دهند و به نوعی فخرفروشی کنند، حال آنکه این موضوع در فرهنگ دینی ما وجود ندارد و امروز به‌دلیل رسوخ فرهنگ غرب و کمرنگ شدن خداوند در زندگی‌های ما این موضوعات به‌وجود آمده که جای تأسف است.
این مشاور ازدواج و خانواده افزود: بسیاری از خانواده‌ها که مایل‌اند پسر خود را داماد کنند، مهارت‌های دوره خواستگاری و تحقیقات و مشاوره را طی نمی‌کنند. خانواده‌ها در جلسات مربوط به خواستگاری باید بدانند که چه بگویند، چه زمانی بگویند و چه سؤالاتی را بپرسند و... و در مرحله بعدی در تحقیقات، باید راستی آزمایی کنند که هرآنچه در جلسات خواستگاری مطرح شده است، با تحقیقات جامع و مانع راستی آزمایی شده باشد، در نهایت نیز در مرحله مشاوره، افراد باید تحت نظارت یک مشاور امین و خداترس قرار بگیرند، البته مشاوری مورد قبول است که به‌خاطر نظر مراجعین‌اش نظر ندهد و قبل از هر چیز اول نظر خدا را در نظر داشته باشد و ببیند که آیا نظر او واقعاًً به نفع آن دو نفر و آینده زندگی آنهاست یا
خیر؟
لزوم شناخت جوانان از مهارت‌های ارتباطی
در زندگی مشترک
پوراحمدخمینی، عدم شناخت جوانان از مهارت‌های ارتباطی در زندگی مشترک را از جمله دلایل دیگر در بروز طلاق در سال‌های ابتدایی زندگی دانست و گفت: گاهی فرد مستقیماً از محیط دانشگاه وارد زندگی مشترک می‌شود، حال آنکه هیچ تجربه‌ای و مطالعه‌ای نیز در این زمینه نداشته است، این وضعیت باعث می‌شود که فرد نتواند درک کند که با همسر یا شوهر و فرزندش چگونه رابطه حسنه و پایدار برقرار کند. بنابراین دیده می‌شود که بسیاری اوقات جوانان به دلیل کم تجربگی تنش زیادی با همسر و خانواده‌های خود پیدا می‌کنند که بعضاً این وضعیت منجر به جدایی بین اعضای خانواده می‌شود. جوانان باید بدانند زندگی از نگاه زن و مرد چگونه است و نیازمندی‌های طرفین نسبت به موضوعات مختلف چیست، آنها باید بدانند حال یک زن یا مرد چگونه خوب می‌شود، و یا اقتدار مرد و عاطفه یک زن چگونه در یک رابطه حفظ می‌شود.
وی در مورد نقش مهم والدین در قوام زندگی مشترک زوجین افزود: نکته دیگر عدم شناخت برخی پدر و مادرهای زوجین است، به عبارتی برخی والدین دختر و پسر به‌دلیل نداشتن مهارت‌های ارتباطی با عروس و داماد، متأسفانه زمینه‌ساز برخی نفوذها و دخالت‌های خواسته و ناخواسته می‌شوند که همین دخالت‌ها و اعمال نفوذها زمینه‌ساز اختلافات بین زوجین می‌شود.
نقش مهم تربیت خانواده در استحکام زندگی مشترک
این روان‌شناس با اشاره به نقش مهم تربیت در بستر خانواده، اظهار داشت: خانواده‌ها بعد از خداوند مهم‌ترین معلم انسان هستند و اثربخشی بیشتری از معلمان مدرسه و اساتید دانشگاه و حوزه دارند. باید توجه داشت که اثربخشی‌تربیتی پدر و مادر روی فرزندان حتی از قبل از تولد روی آنها گذاشته می‌شود. بنابراین در بعضی از خانواده‌ها برخی فرزندان پختگی لازم را کسب نمی‌کنند، چرا که خودشان نیز در یک فضای متشنج رشد کرده‌اند و هر موقع چشم باز کرده‌اند، پدر و مادر خود را در فضای متشنج و توام با درگیری دیده‌اند، طبیعی است که چنین فردی اگر در آینده بخواهد وارد زندگی مشترک شود، با کوچکترین عدم تعامل، عدم هماهنگی و اختلاف همان راهی که پدر و مادرش در گذشته انتخاب کرده‌اند را بر می‌گزیند. اگر پدر فردی سر مادرش داد می‌کشیده است، اکنون او نیز همین روش را براساس الگوپذیری که دارد انتخاب می‌کند.
دوری از معنویت
روح مشترک همه مشکلات در زندگی
پوراحمدخمینی با بیان اینکه یک روح در همه مواردی که تاکنون بیان شد وجود دارد، ادامه داد: این روح مشترک عبارت است از سرد شدن جوانان یا عدم تقویت معنویت و اخلاق در زندگی آنها؛ به عبارتی دوری ما از دستورات الهی و اینکه شاخص زندگی ما خداوند باشد، باعث بروز مشکلات می‌شود. اگر شاخص زندگی خداوند باشد، حتی اگر آقا و خانم نسبت به یکدیگر کوتاهی‌هایی داشته باشند، زن و شوهر صبر خود را تقویت می‌کنند و حاضر نیستند به راحتی حتی کلمه طلاق را به زبان بیاورند، آنها سعی می‌کنند صبر فعال از خود نشان دهند. صبر فعال نیز عبارت است از آنکه علاوه بر اینکه صبر می‌کنیم، تلاش کنیم تا مشکلات‌مان را نیز حل و فصل کنیم. صبر منفعل نیز زمانی است که آن‌قدر صبر می‌کنیم که صبرمان لبریز شود، حال آنکه این حالت مورد قبول نیست. بنابراین دوری از معنویت نیز از جمله مواردی است که منجر به مشکلات امروزی شده است.
وی با تأکید بر اینکه افراد نباید به‌خاطر دلسوزی، عوض کردن افکار و اخلاق فرد، دوست شدن با فرد و گرفتاری‌های حاصل از آن و مواردی از این دست اقدام به ازدواج کنند، در تقبیح دوستی‌های قبل از ازدواج گفت: روان‌شناسی غرب طرفدار دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج است اما اسلام چنین چیزی را قبول ندارد و اصلاً استدلال منطقی نیز نمی‌توان برای این موضوع صادر کرد، کما اینکه براساس حدیث رسول اکرم(ص) «دختر و پسر مانند آتش و پنبه‌اند» و وقتی این دو کنار یکدیگر قرار گرفتند، عقل‌شان زائل می‌شود و نمی‌توانند منطقی رفتار کنند و هیجانات‌شان سوار بر عقل‌شان می‌شود. بنابراین اسلام طرفدار دوستی‌های قبل از ازدواج نیست و بهتر است مهارت‌های قبل از ازدواج بر دوستی‌های قبل از ازدواج ترجیح داده شود.
این مشاور خانواده بحث اولویت‌های اصلی و فرعی افراد در انتخاب همسر را یکی از موارد مهم برشمرد و بیان داشت: اسلام می‌گوید، اولویت‌های اصلی ایمان و اخلاق افراد است، اگر کسی جَنَم کار داشت، روزی دست خداست و نباید نگران بود. ضمناً بار دیگر باید تأکید کرد که خانواده از همه نهادهای اجتماعی، با وجود اینکه کوچکترین نهاد محسوب می‌شود اثربخش‌تر است. به قول حضرت امام خامنه‌ای، هریک از خانواده‌ها سلول‌هایی هستند در پیکر جامعه، پس اگر همه سلول‌ها خوب و سالم بودند، پیکر جامعه سلامت می‌شود. بنابراین اگر به فکر اصلاح جامعه هستیم باید سراغ خانواده‌ها برویم. اگر همه خانواده‌ها، خانواده‌هایی مهدوی و مومن شدند، کل جامعه مهدوی و مومن می‌شود. نکته دیگر آنکه ابراز محبت و احترام به فرزندان از دو جهت برای فرزندان مهم است، جهت اول اینکه فضای زندگی آنها فضایی آرام و سرشار از امنیت خواهد بود و نکته دوم اینکه این فرزند که در آینده همسر، پدر یا مادر خواهد شد، براساس نقشش به دیگران محبت می‌کند و زندگی مشترک را بهتر مدیریت خواهد
کرد.
نقش اثرگذار نظام آموزشی
در پیشگیری از بروز طلاق
پوراحمدخمینی در پایان با اشاره به نقش اثرگذار مدرسه و دانشگاه در پیشگیری از بروز طلاق و جدایی پس از تشکیل زندگی زوجین گفت: دوران مدرسه و دانشگاه زمان مهمی برای دریافت بسیاری از مهارت‌های مهم زندگی است، خصوصاًً در دانشگاه‌ها با توجه به اینکه سن ازدواج افراد نیز در این دوران سپری می‌شود باید بیش از پیش به آموزش مهارت‌های زندگی پرداخته شود. امروز در دانشگاه‌های ما درسی به نام تنظیم خانواده وجود دارد که واقعاًً بهره‌وری لازم را ندارد. اکنون باید در دانشگاه‌ها درس‌های مهم‌تری به نام مهارت‌های انتخاب همسر و تعامل ارتباط با مرد و زن در زندگی تدریس شود و به عبارتی هنر مرد بودن و زن بودن در تعامل با همسر را باید فراگرفت. افراد باید بدانند چگونه با جنس مخالف خود زیر یک سقف زندگی کنند و تعاملات‌شان چگونه باشد. باید قبل از ازدواج، یکسری مطالب ضروری به روش‌های مناسب و مطلوب به افراد آموزش و سپس از همان مطالب آزمون گرفته شود، در این زمینه و به‌عنوان مثال دفترداری که می‌خواهد عقد طرفین را رسمی کند، نمره قبولی افراد از نظر مهارت‌های ارتباطی را نیز بررسی کند.