ارزیابی کارآمدی حکومت علوی
جواد سلیمانی
امروزه یکی از ترفندهای دشمن برای ضربه زدن به کیان انقلاب و نظام اسلامی ایران حمله همه‌جانبه به عمود خیمه آن یعنی ولایت فقیه و مصداق فعلی آن است. رسانه‌های معاند خارجی و پیاده‌نظام‌شان در داخل سعی می‌کنند در کنار نادیده‌انگاری و تحقیر دستاوردهای عظیم نظام، مشکلات و کاستی‌های پدیده آمده را به کانون اصلی حاکمیت نظام نسبت دهند.
از این رو حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر جواد سلیمانی، عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) در این نوشتار محدودیت‌های اقدام امیرمومنان(ع) برای اصلاح جامعه اسلامی را مورد بررسی قرار داده است،
مقدمه
حکومت علوی یکی از موفق‌ترین و کارآمدترین حکومت‌های تاریخ اسلام به شمار می‌آید؛ به طوری که در کمتر از 5 سال با بسیاری از بدعت‌های گذشته مبارزه کرد؛ دست بسیاری از کارگزاران غیر خودی اموی و دست‌نشاندگان‌شان (جریان زرسالار برانداز حکومت اسلامی در جزیره العرب) را از مناصب حکومت اسلامی کوتاه کرد. افرادی چون یعلی بن منیه، عبدالله بن سعد بن سرح، عبدالله بن عامر بن کریز، عبدالرحمن بن عتاب بن اُسَید را از استانداری یمن، مصر، بصره عزل نمود و کارگزاران شایسته‌ای چون عثمان بن حنیف، قیس بن سعد بن عباده و... را جانشین آنان کرد، به طوری که از 60 تا 70 کارگزاری که نصب نمود تنها تعداد بسیار اندکی منحرف شدند که اکثر آنها انحرافات مالی بود، بقیه تا آخر به آن حضرت وفادار ماندند.1
دست زیاده‌خواهانی چون اسامه بن زید،
سعد بن ابی وقاص، طلحه و زبیر را از خزانه بیت‌المال کوتاه کرد و بیت‌المال را به طور مساوی تقسیم نمود. حدود الهی را در مورد فقیر و غنی، قوی و ضعیف، نامدار و غیر نامدار، دوست و دشمن به طور یکسان اجرا کرد. اعتقادات و ارزش‌های دینی را بار دیگر معیار تمییز حرکت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حق از باطل قرار داد. برای احیای ارزش‌های اسلامی و احیای سنت نبوی با سه جریان زرسالار برانداز (امویان در جنگ صفین)، صدارت‌طلب بیعت‌شکن (اصحاب طلحه و زبیر در جنگ جمل) و متحجر آشوبگر (خوارج در جنگ نهروان) به طور مستقیم جنگید، و شعارهای دینی و انقلابی را که در دوران 25 ساله خلافت بعد از رسول خدا(ص) در محاق قرار گرفته بود، سر دست گرفت.
آن حضرت به منتقدان و مظلومان فرصت دادخواهی داد، «بیت‌القِصص» (به تعبیر امروز، صندوق شکایات) را تأسیس کرد.2
و اصلاحات اقتصادی (کوتاه‌مدت و درازمدت) را آغاز کرد؛ در بخش کوتاه‌مدت، طرح بازپس‌گیری اموال عمومی تصاحب شده توسط عمال عثمان و نیز بازپس‌گیری زمین‌های واگذار شده به صورت «تیول» را در دستور کار خود قرارد داد و در بخش اصلاحات درازمدت اقتصادی، تقسیم مساوی بیت‌المال را بنا نهاد.
نتیجه این مجاهدت‌ها این شد که انسان‌های آرمانگرا به آرمان‌های انقلابی اسلام پایبند ماندند؛ در این دوره بوی احیای ارزش‌های حکومت نبوی بار دیگر به مشام جامعه رسید، طعم عدالت به محرومان و متوسط‌ها چشانده شد. گرچه کارشکنان، آن حضرت را در گیر سه جنگ کردند که خسارت‌های مالی فراوانی را به همراه داشت، با این حال رفاه عمومی در ایام حکومت علی(ع) افزایش یافت. به طوری که روزی امام(ع) با اشاره تلویحی به نمونه بودن شهر کوفه از نظر رفاه، فرمود: «هر کس در کوفه است، از نعمت و رفاه بهره‌مند است، و پایین‌ترین آنان از نظر درجه معیشتی، از [آرد] گندم استفاده می‌کند، و در سایه می‌نشیند و از آب فرات می‌نوشد.3
معلوم می‌شود قبل از این تاریخ بخشی از محرومان از آرد جو یا هسته خرما استفاده می‌کردند.
بنابراین حکومت علوی با عمر کوتاه 4 سال و
9 ماهه‌اش با همه فراز و فرودهایی که داشت،
25 سال خرابی و ویرانی و فساد گذشته را اصلاح و ترمیم نمود و از لحاظ معیارهای اسلامی، مستوره و نمونه درخشان حکومت اسلامی شد و الگوی قابل تأسی به جهان سیاست ارائه کرد.
پانوشت‌ها:
1- رک: علی‌اکبر ذاکری، سیمای کارگزاران امیرمومنان(ع).
2- کان لأمیرالمؤمنین بیت سمّاه بیت القصص یلقی الناس فیه و قاعهم (ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج 7، ص 87).
3- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 2، ص 99.