نگاهی به وضعیت بازار پوشاک و چالش‌های پیش‌رو -بخش نخست
فصل سرد فروش و فراز و نشیب بازار پوشاک داخلی
گالیا توانگر
صنعت پوشاک و نساجی، ظرفیت بسیار بالایی برای اشتغال‌زایی دارد و اگر درست از آن حمایت شود، هم به رونق تولید داخل می‌انجامد و هم به کمک هنر ایرانی- اسلامی و طراحی‌های بومی می‌توان هویت خودی را انتقال داد.
صنعت پوشاک و نساجی کشور، یک صنعت خصوصی است که حدود یک میلیون نفر به‌صورت مستقیم در این صنعت به کار مشغول هستند و این صنعت با مشکلات عدیده‌ای رو‌به‌رو است و از زمانی که بیماری کرونا در کشور، شیوع پیدا کرده است؛ مشکلی بر مشکلات گذشته این صنعت اضافه شد و در واقع زخم تولیدکنندگان و فعالان صنعت پوشاک و نساجی کشور، عمیق‌تر گشت. صنعت پوشاک و نساجی کشور، دارای پتانسیل بالایی در اشتغال‌زایی و عاملی برای جهش تولید است و دستیابی به این امر در گرو این است که دولت، مانع واردات بی‌رویه و قاچاق پوشاک و نساجی به داخل کشور شود. این در حالی است که پتانسیل اشتغال‌زایی صنعت پوشاک حداقل ۲ میلیون شغل ارزیابی می‌شود.
با این‌حال، چالش‌های پیش‌روی این صنف روزافزون‌اند. تنها کافی است به ردیف مغازه‌های خلوت پوشاک سری بزنید تا دریابید در این روزهای پایانی سال -که همیشه چشم امید فروشندگان به فروش بیشتر شبِ عید بوده- تا چه حد اهالی این صنف تحت فشار انبوه چک‌های برگشتی‌اند.
هزینه بالای پوشاک برای خانواده‌های پرتعداد
تولیدات صنعت پوشاک، دومین کالای موردنیاز سبد خانوار بعد از مواد غذایی است و با وجود این‌همه، مشکلات در طول یک قرن گذشته، صنعت پوشاک به فعالیت خود در کشور ادامه داده است، اما هنوز اقدام مؤثری که موانع بزرگ در مسیر توسعه این صنعت را بردارد از سوی دولت، انجام نگرفته است.
دست می‌کشد به خزهای دور یقه پالتو و احساس نرمی و گرمایی خوشایند به نوک انگشتانش منتقل می‌شود. پالتو زنانه خوش‌رنگ، خوش‌دوخت و بلند و پوشیده است؛ مدلی است که کاملاً با سلیقه‌اش جور بوده و نظرش را از هر لحاظ تأمین می‌کند.
قیمت را جویا می‌شود و فروشنده می‌گوید: «اتیکت قیمت خورده است.»
این بار انگشتانش را به سمت اتیکت قیمت هدایت می‌کند و با دیدن قیمت، لحظه‌ای مات و مبهوت می‌نگرد؛ یک میلیون و هشتصد هزار تومان.
صدای سه فرزندش از آن سوی فروشگاه پوشاک زمستانی در گوشش می‌پیچد: «مامان! مامان! بیا کاپشن‌ها را ببین. من این را می‌خواهم.»
کاپشن برای هرکدام از بچه‌ها دست‌کم یک میلیون آب می‌خورد و این به معنای این است که یک خانواده کارمندی و کارگری ساده باید بالای چند میلیون تومان -دو تا سه برابر بیشتر از درآمد ماهیانه خود- صرف خرید پوشاک زمستانی کنند.
بازار کشور تشنه برند‌سازی در صنعت پوشاک
درست است که با وجود تحریم‌ها، صنف پوشاک چالش‌های متعددی پیش رویشان نشسته، اما به نظر می‌رسد هیچ‌چیز بیش از نبود رقابت در بازار داخلی هم به کیفیت کار ضربه نمی‌زند و هم مشتری را با قیمت بالا تحت‌فشار قرار نمی‌دهد.
میثم صفی‌یاری صاحب یک برند داخلی پوشاک آقایان برایمان توضیح می‌دهد: «برای رونق داخلی حتماً باید از برند‌سازی داخلی حمایت ویژه شود.
سال‌های اخیر با تلاش تولیدکنندگان داخلی و پیشرفت قابل‌ملاحظه این صنعت، استفاده از فضای رسانه‌های اجتماعی، تعامل خوبی بین مشتریان با برندهای مرغوب ایرانی به وجود آورده که قابل مشاهده است.
با افزایش تقاضا در جامعه، تعداد زیادی از خرده‌فروشان لباس‌های سفارشی و دست‌دوز با تولیدات محدود کار خود را شروع کرده‌اند و این فعالیت در این حوزه روزبه‌روز در حال افزایش است و زنان فعال در جامعه پیشتازان آن هستند. این خرده‌فروشان گاهی مزون دارند، در یک گالری گرد هم جمع شده‌اند یا تنها در رسانه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند. این فعالان تأثیر بسزایی در استایل مخاطبان خود دارند، اما با وجود مزایایی که دارند، به‌سختی می‌توانند در سطح بین‌المللی حضور داشته و پاسخگوی تمام نیازهای جامعه باشند؛ اما مجموعه‌های عظیم می‌توانند با توانایی تولیدات انبوه با به‌کارگیری مهارت‌های این طراحان به درخشش محصولات آنها در سطح بین‌المللی کمک کنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «در صورت برنامه‌ریزی برای برند‌سازی در این صنعت (تولید داخلی) شاهد بروز تحولی جدی در این عرصه خواهیم بود، اما متأسفانه اقدامات انجام شده در این خصوص کافی به نظر نمی‌رسد. متأسفانه در سالیان گذشته، تولید و عرضه پوشاک بی‌کیفیت داخلی، ذهنیتی مخدوش را در افکار بسیاری از مخاطبان و جامعه هدف ایجاد کرده و همین طرز تفکر باعث شده تا عده‌ای، گمان کنند، صرفاً کیفیت مطلوب را باید در لباس‌های خارجی جست‌وجو کرد.
این تصور، تنها با تولیدات رسانه‌ای و تهیه گزارش‌ها تبلیغاتی از بین نمی‌رود، بلکه فاصله‌گرفتن
از این ذهنیتِ مخرب، مستلزم برند‌سازی در صنعت پوشاک است.»
این فعال در عرصه برندهای داخلی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در حال حاضر، بسیاری از تولیدکنندگان داخلی به محصولات خود مارک خارجی می‌چسبانند و آنها را به فروش می‌رسانند و باید گفت؛ ما دچار یک عارضه فرهنگی شده‌ایم و در صورت موفقیت در ایجاد چند برند داخلی خوب و باهویت، بر این عارضه و نقصان غلبه خواهیم کرد.»
مواد اولیه وارداتی،
زخمی بر پیکر پوشاک ایرانی
«دکمه لباس سال‌هاست وارد زندگی ما شده و این محصولات اوایل حضورشان در زندگی بشر به‌نوعی بیانگر جایگاه و موقعیت اجتماعی آنها بوده، چون ثروتمندان با استفاده از فلزات گران‌بها مثل طلا و نقره لباس‌هایشان را با دکمه آذین می‌کردند و دیگر اقشار جامعه با چوب یا استخوان حیوانات سعی در آراستن لباس‌هایشان داشتند. در ایران تولیدکنندگان بسیاری را در زمینه تولید دکمه باکیفیت داریم، اما ۹۰ درصد دکمه‌هایی که در ایران برای پوشاک استفاده می‌شوند وارداتی هستند.»
آنچه در بالا خواندید، گلایه‌های حسن سجادیان یک تولیدکننده مواد اولیه در صنف پوشاک است.
بر اساس آمارهای اعلام شده، ۷ هزار و ۹۰۰ واحد نساجی با سرمایه‌گذاری ۱۱۰ هزار میلیارد تومان در کشور فعالیت دارند که این تعداد واحد تولیدی، ۱۱ درصد از کل صنایع ایران را شامل می‌شود. طبق آمار، در سال ۱۳۹۶ حدود ۵۶ میلیون دلار پوشاک وارد کشور شده است و این حجم از واردات، مانع جدی برای توسعه صنعت پوشاک کشور است.
به گفته کارشناسان صنعت پوشاک، عدم توازن ارزی و ریالی در صادرات و واردات پوشاک در ایران، موضوعی، نگران‌کننده است و باید برای آن، چاره‌اندیشی شود. لازم به ذکر است، باید به‌ازای ایجاد هر فرصت شغلی در صنعت پوشاک، حدود ۴۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری صورت بگیرد و این در حالی است که ۸۵ درصد از فعالیت‌های حوزه نساجی کشور به‌صورت صنفی و ۱۵ درصد صنعتی هستند.
سجادیان تولیدکننده مواد اولیه در صنف پوشاک با گلایه می‌گوید: «مشکل اصلی تولیدکنندگان صنعت پوشاک، تأمین مواد اولیه و افزایش هزینه تمام شده تولید است و علاوه بر توسعه پوشاک قاچاق در فضای مجازی، برخی از سودجویان برندهای ایرانی را جعل کرده و لباس‌های فاقد کیفیت لازم یا قاچاق را با برندهای ایرانی به بازار عرضه می‌کنند و متأسفانه، تشخیص برند اصلی از تقلبی، برای بازرسان دستگاه‌های نظارتی، دشوار است.
بزرگ‌ترین گلایه صنف‌های مختلف به‌ویژه فعالان صنعت پوشاک کشور، مربوط به بی‌عدالتی مالیاتی در شرایط دشوار تحریم است. با وضعیت فعلی نظام مالیاتی، تمام سفره‌های پهن جمع می‌شوند و نه‌تنها درآمدزایی برای دولت از محل دریافت مالیات ایجاد نمی‌شود؛ بلکه تعطیلی صنوف و افزایش بیکاری را در پی دارد.»
قاچاق، خطر بیخ گوش
صنعت پوشاک و نساجی
علیرضا رزم‌حسینی وزیر صنعت، معدن و تجارت این نوید را می‌دهد که در حال حاضر روند تغییر قیمت‌ها در بازار پوشاک کاهنده است و به سمت قیمت واقعی پیش می‌رود که
حاکی از انتظارات مثبت در اقتصاد ناشی از افزایش تولید است. تمرکز ما هم افزایش تولید و عرضه در بازار است.
با این‌حال فعالان بخش خصوصی در تمامی حوزه‌های صنعت و تولید کشور از دخالت‌های دولت، گلایه دارند و معتقد هستند که دولت با دخالت‌های بی‌اساس، فقط به صنعت و تولید کشور، لطمه می‌زند و توانایی بازکردن گره‌ای از مشکلات صنعتگران را ندارد.
بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، مجموع مصرف کالاهای نساجی و پوشاک در کشور در سال، حدود ۵۱۰ هزار تُن است که ۳۵۰ هزار تن آن توسط تولیدات داخلی و ۱۶۰ هزار تُن دیگر آن، از طریق واردات و قاچاق تأمین می‌شود.
گفتنی است، میزان واردات پوشاک به کشور ۵/۱ برابر متوسط جهانی است و با رشد قاچاق پوشاک در دهه ۸۰ و رسیدن آن به رقم ۶ میلیارد دلار، حدود ۵۰۰ هزار تا ۱ میلیون، شغل در کشور از بین رفت. عدم توازن ارزی و ریالی در صادرات و واردات پوشاک در ایران، موضوعی، نگران‌کننده است.
افسانه محرابی، مدیرکل دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صمت، می‌گوید: «صنعت نساجی و پوشاک کشور از سال‌های دور تاکنون، از مسئله قاچاق، لطمه خورده است و از آنجایی که پارچه‌ها بسیار متنوع و سلیقه‌ها هم متفاوت است، نمی‌توانیم جلوی واردات آن را بگیریم و این واردات باید انجام شود، اما باید به‌صورت رسمی و درست انجام شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «با توجه به افزایش نرخ ارز، در حال حاضر، واردات کمتری به کشور انجام می‌شود و بازار مصرف پارچه در کشور، حدود ۶۰۰ هزار تُن است و این در حالی است که حدود ۴۴۰ هزار تُن آن در داخل، تولید می‌شود و ۱۶۰ هزار تُن آن از طریق واردات انجام می‌شود.
ارزش پوشاک مورد نیاز کشور در سال ۳۲ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که فقط ۲۲ هزار میلیارد تومان آن، معادل ۷۰ درصد در داخل کشور، تولید می‌شود.
شیوع بیماری کرونا در کشور، باعث شد که صنعت پوشاک و نساجی، فروش محصولات خود را در بازار اسفند ۹۸، بهار و تابستان ۹۹ را از دست بدهد.»
دولت به وعده‌های خود عمل نمی‌کند
بهرام شهریاری نایب‌رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک صراحتاً عنوان می‌کند: «شیوع بیماری کرونا در کشور، باعث شد که صنعت پوشاک و نساجی، فروش محصولات خود را در بازار اسفند ۹۸، بهار و تابستان ۹۹ را از دست بدهند. تولیدکنندگان این صنعت وقتی‌که بازار بهار و تابستان سال جاری را از دست دادند به بازار فروش پاییز، امیدوار شدند که متأسفانه شرایط کرونا به‌گونه‌ای شده است که فعالان این صنعت، بازار پاییز را نیز از دست داده‌اند.»
وی تصریح می‌کند: «صنعت پوشاک و نساجی کشور، قبل از شیوع بیماری کرونا در کشور با مشکلاتی، نیز، رو‌به‌رو بود ولی شیوع این بیماری، مزید بر علت شد و مشکلات این صنعت را بیشتر کرد و دولت برای بهبود شرایط صنعت پوشاک و نساجی کشور، وعده‌هایی به تولیدکنندگان و فعالان این صنعت داد و متأسفانه، تاکنون، به وعده‌های خود عمل نکرده است و این صنعت، همچنان با مشکلات بسیاری رو‌به‌رو است. فعالان این عرصه می‌توانند مشکلات موجود را برطرف کنند درصورتی‌که دولت از دخالت‌های خود دست بکشد.»