قرار گرفتن ایران بین 15 کشور یعنی حلقه اتصال بین اروپای غربی تا شبه قاره و از شامات تا جمهوری‌های سابق شوروی و همین وضعیت جغرافیایی‌،کشور ما را در رتبه دوم پرهمسایه‌ترین کشور جهان قرار‌داده است. امکانی که حصول آن به صورت ارادی برای کشورها امکان‌پذیر نیست و در حقیقت این جغرافیای خدادادی است که بهترین امکان برای کسب بیشترین استفاده را برای کشوری فراهم می‌کند و برای ایران نیز این امکان مهیای بهره‌برداری است که نیل به آن نیازمند برنامه‌ریزی در راستای کسب بهترین نتیجه است.
برای درک بهتر مفهوم فوق یکبار دیگر به موقعیت اثر گذار، استراتژیک و غیر قابل انکار کشورمان‌اشاره می‌کنیم. ایران در جنوب غربی آسیا واقع شده و برهمین مبنا آسیای جنوب غربی، یعنی منطقه‌ای واسط میان سه قاره آسیا، اروپا، آفریقا و از این حیث نمی‌توان از نقش ایران در بهبود روابط ترانزیتی بین این قاره‌ها چشم پوشی کرد.
 سالانه چیزی حدود 1700میلیارد دلار کالا بین دو قاره آسیا و اروپا مبادله می‌شود که از این حجم رقمی بالغ بر 140میلیارد دلار آن سهم حمل‌ونقل آن کالاهاست. از این رقم هنگفت بزرگترین سهم به کشوری می‌رسد که در گام اول بهترین جایگاه را برای ارتباطات زمینی با بقیه کشورها داشته باشد و در گام دوم بیشترین امکانات را برای سهولت در جابه جایی فراهم کند و نهایتا قدرت چانه زنی و پیگیری بیشتری برای به فعلیت رساندن این امکانات داشته باشد.
ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیک خود در کانون اتصال بین‌قاره‌ای و چهار راه کریدوری جهان قرار گرفته و بخش‌های مهمی از کریدورهای بین‌المللی شمال جنوب و شرق غرب از ایران می‌گذرند.یکی از مهم‌ترین کریدورهای ترانزیتی، کریدور شمال جنوب است که در سال 2000میلادی با همکاری ایران،هند و روسیه تشکیل شد که حلقه رابطی بین اقیانوس هند و خلیج‌فارس به دریای مازندران است که در نهایت از طریق روسیه به کشورهای فنلاند،سوئد و دانمارک می‌رسد..
این کریدور مهم‌ترین میانبر تجاری بین آسیا و اروپا که در مقایسه با مسیرهای سنتی فعلی از نظر مسافت و زمان تا 40 درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا 30 درصد ارزانتر است. این مسیر ۵۲۰۰ کیلومتری زمان حمل کالا را از ۴۵ روز به ۲۰ روز کاهش می‌دهد و ۳۰۰۰ کیلومتر نسبت به مسیر دریایی و سنتی نزدیک‌تر است. در سال 2018 یازده میلیون تُن کالا از این کریدور جا به جا شد که با توجه به تکمیل شدن راه آهن قزوین رشت این میزان افزایش خواهد یافت.
در سال ۹۷ حدود ۱۰.۴ میلیون تن ترانزیت در کشور انجام شد که متاسفانه این میزان در سال ۹۸ به ۷.۶ کاهش یافت. از آنجا که در بخش حمل‌ونقل ریلی درآمد حاصل از ترانزیت کالا 76 دلار به ازای هر تن است لذا طبق بررسی‌ها ظرفیت آماده برای ترانزیت ریلی کشور ۷۱.۵ میلیون تن برآورد شده است که اگر خطوط ریلی منفصل تکمیل گردد و بهره وری ترانزیت ریلی افزایش یابد، رقمی بالغ بر ۵.۳ میلیارد دلار ارزآوری برای ایران خواهد داشت.
متاسفانه علیرغم ظرفیت‌های ترانزیتی کشور اعم از ریلی و جاده‌ای 30 درصد کاهش ترانزیت داشته ایم که بخشی از آن مربوط به عدم وجود امکانات داخلی برای جذاب‌تر کردن ترانزیت از ایران و بخشی دیگر نیز وجود رقبای منطقه‌ای برای استفاده از این فرصت است.
در ارتباط با سازوکار داخلی در زمینه بهره‌گیری از این امکان باید توجه داشت که 25 دستگاه اداری کشور در موضوع ترانزیت کالا دخیل هستند که دستگاه دیپلماسی کشور بیشترین نقش را در رایزنی و مذاکره برای بهبود این وضعیت دارا است که باید فعالتر شود.
با توجه به اینکه ایران سال‌ها است با تحریم‌های ظالمانه دست به‌گریبان است، باید تلاش شود با پیوند زدن منافع کشور با کشور‌های دیگر زمینه را برای کاهش تحریم‌های پیشینی و نیز پیشگیری از تحریم‌های آتی فراهم نمود این کمک بسیار بزرگ به کشور را موقعیت جغرافیایی کشور فراهم کرده است اما بالفعل کردن و اجرایی کردن آن نیازمند اهتمام ویژه برای رسیدن به شرایط ایده آل است.
اولتیماتوم‌های چند باره آمریکا به کشورهای وابسته به برق ایران برای قطع وابستگی آنها به ایران و عدم توفیق این کشورها در میان مدت نشان می‌دهد که این کشورها به سهولت امکان رفع نیاز خود از مسیری غیر از ایران را ندارند بنابراین می‌توان از حداکثر امکانات موجود جغرافیایی برای کسب ارزهای ترانزیتی بهره برد.
ترانزیت کالا از کشور حسن دیگری هم دارد و آن هم امکان دور زدن تحریم‌ها با استفاده از امکانات و فرایندهای مرتبط با ترانزیت کالا است. با بهره بردن از امکانات ضمنی ترانزیت کالا از کشور می‌توان بسیاری از تحریم‌ها را نیز دور زد و نیازهای کشور را از این طریق تامین نمود. در این زمینه اهتمام فردی و اراده نهادی هر یک از بازیگران این عرصه می‌تواند گره گشای مشکلات ترانزیتی کشور باشد.
مهدی پوراسلامی