ترویج مشارکت عمومی در کمیت و کیفیت بازیافت زباله - بخش پایانی
چرخه ای که سودش برای نسل بعدی می ماند
گالیا توانگر
از ۱۴ هزار زباله‌گرد تهران، قریب یک سوم یعنی چهارهزار و ۷۰۰ نفر کودک‌اند. این‌ها هر چه از ضایعات می‌یابند در کیسه‌های خود می‌چپانند، اما درآمدی آنچنانی برای گذاردن در جیب هایشان
نمی‌گیرند، چرا که مافیای بازیافت روی همه سطل های زباله شهر پنجه انداخته است.
اما اگر تمامی شهروندان برای تفکیک زباله از مبدا «ما» شوند، یقین بدارید با کمک ویژه به این بچه ها می‌توان زباله گردی کودکان را جمع کرد و نگذاشت که مافیای بازیافت از عمر و سلامت این کودکان بهره ببرند.
در ایران به تنهایی می‌توان با تکیه بر بازیافت ضایعات ارزشمند، یک میلیون و ۲۰۰ هزار موقعیت شغلی پایدار در سراسر کشور و ۱۰ میلیارد دلار در سال درآمد ایجاد کرد. از سوی دیگر تامین مناسب ضایعات ارزشمند برای صنعت بازیافت، اقتصاد کشور را از وابستگی به منابع خام بی‌نیاز کرده و موجب تاب‌آوری اقتصاد کشور می‌شود. یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی همین است که تا جای ممکن از منابع متعلق به نسل‌های بعدی استفاده نکنیم. جالب است که در آرمان‌های توسعه پایدار، همه کشورها به دنبال همان اقتصاد مقاومتی هستند تا بتوانند خودشان را در مقابل شوک‌های بین‌المللی واکسینه کنند.
تفکیک زباله خانگی دشوار نیست
زباله‌هایی که به سادگی راهی سطل‌های زباله
می‌شوند و هر شب در ساعتی معین توسط شهروندان و ساکنان منازل بر سرکوچه و خیابان و نهایتا درون سطل زباله شهری قرار می‌گیرند، از لحاظ اقتصادی بسیار با ارزشند و می‌توانند در چرخه اقتصاد ملی عامل تولید درآمد و اشتغالزایی باشند؛ اما متاسفانه این ثروت عظیم ما ناشناخته مانده و این آگاهی وجود ندارد که با کمی توجه می‌توانیم در کاهش هزینه‌های دفع مواد زائد
چه نقشی ایفا کنیم؟! بی‌تردید تفکیک زباله در مبدا بهترین شیوه برای جداسازی محسوب می شود. تفکیک زباله از مبداء ومدیریت زباله های خانگی می‌تواند
هزینه‌های مصرف آب و انرژی را در چرخه تولید پایین بیاورد و درآینده برای فرزندانتان شغل ایجاد شود.
76 درصد زباله‌ها را شهرنشینان تولید می‌کنند. هزینه جمع آوری و دفن هر تن زباله، 35 هزار ریال است. هر تن زباله علاوه بر تولید 400 تا 600 لیتر شیرابه، حدود 400 مترمکعب گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن
نیز از خود متصاعد می‌کند. سالانه 2/5 میلیون تن زباله خشک در تهران تولید می‌شود. بازیافت 30 درصد زباله خشک تهران، 357 میلیارد ریال ارزش دارد.
اکرم دینوری یک خانه‌دار و فعال در زمینه تفکیک زباله از مبدا برایمان درباره چگونگی انطباق سبک زندگی مان با این مهم می‌گوید: «برای هر کدام از پسماندها سطل جداگانه ای در نظر بگیرید؛ به طورمثال:
در یکی از سطل ها انواع زباله های تَر مانند: باقیمانده غذاها ، پوست میوه و ...را بریزید و سطل دیگر را به زباله‌های خشک اختصاص دهید؛ مانند: انواع ظروف پلاستیکی ، چوب ، کاغذ، پارچه ، فلزات ، قوطی‌های کنسرو و ... برای اینکه سطل بازیافت شما بهداشتی تر
باشد، می‌توانید قوطی‌ها ، شیشه‌ها و ظروف آلومینیومی را شست و بعد جمع‌آوری کنید.
برای مدیریت زباله‌های منزل در درجه اول مواد قابل تجزیه مثل پسماندهای آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد جدا کنید. این مواد به سرعت تجزیه می شوند و به طبیعت بازمی‌گردند. پسماندهای گیاهی نیز به کود کمپوست تبدیل می شوند که برای اصلاح خواص خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته آن مفید است.»
این شهروند دوست دار محیط زیست ادامه
می‌دهد: « تا جایی که ممکن است از لباس و پارچه استفاده کنید. از پارچه‌های پنبه‌ای برای گردگیری و استفاده در آشپزخانه می‌توان بهره گرفت. به همراه دستمال کاغذی، یک یا دو دستمال پارچه ای نرم و قابل شستشو داشته باشیم تا به این ترتیب مصرف دستمال
کاغذی مان را به حداقل برسانیم.»
وی درادامه توصیه هایی برای استفاده هر چه بیشتر از دور ریختنی‌های خانگی دارد، وی توصیه می‌کند: «ظروف غذا را ابتدا کاملا تخلیه کنید و سپس بشویید. این کار باعث می‌شود رطوبت کمتری وارد زباله‌ها شود. به پس مانده‌های غذایی، آب اضافه نکنیم و آنها را به صورت خشک در ظرف مخصوص زباله و پسمانده مواد غذایی
قرار دهیم. غذا را به اندازه‌ای که می‌خواهیم بخوریم در ظرف بریزیم تا به این ترتیب مواد غذایی را تبدیل به زباله نکنیم.
خرده نان و پس مانده سفره را نیز می توانید برای پرنده‌ها بریزید. سعی کنید فقط مواد قابل تجزیه را داخل کیسه بگذارید و تحویل رفتگر بدهید.»
این دوستدار محیط‌زیست برای خریدهای روزانه خود در راستای تولید زباله کمتر نیز برنامه مدونی دارد، وی می گوید: «هنگام خرید از بسته‌بندی‌های زیاد وسایلتان از سوی فروشنده جلوگیری کنید. خریدتان را به صورت کلی انجام دهید. مثلا برنج را برای مصرف طولانی مدت خریداری کنید. با این روش کیسه های کمتری برای بسته‌بندی استفاده می شوند. برای خرید نیز می توانید از ساک های پارچه ای که از پارچه‌های اضافی موجود در خانه ساخته‌اید، استفاده کنید.
خریدهای هفتگی یا روزانه‌مان را محاسبه و به اندازه نیاز خود و خانواده مان خرید کنیم تا مجبور نشویم مواد غذایی سالم را به خاطر کهنه شدن و فساد به زباله تبدیل کنیم.
هنگام خریدهای روزانه، بیش از حد لزوم از پاکت، نایلکس، مقوا و غیره برای حمل جنس‌های خریداری شده استفاده نکنیم.
در صورت امکان شیرینی و آجیل را در
پاکت های کاغذی بخرید. از ظروف یک بار مصرف نیز کمتر استفاده کنید.»
دریافت تشویقی
برای تحویل زباله تفکیکی
روزانه حدوداً ۵۸ هزار تن زباله در ایران تولید می‌شود که سهم تهران از این حجم حدود ۷ هزار تن است. حجم قابل توجهی از پسماندها در ایران و تهران بدون توجه به تفکیک در مبدا، وارد مخازن می‌شود.
یک سری از زباله‌ها هستند که صد در صد قابل بازیافتند، نظیر: کاغذ، شیشه، قوطی‌های آلومینیومی و...
یک سری از زباله ها هم خطرناکند، نظیر: محتویات باطری ها ، لامپ های سوخته، ماسک ها و
دستکش‌هایی که شهروندان در ایام کرونا استفاده می کنند و...
مجید گلزاری کارشناس ارشد محیط‌زیست در
گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «در روند فرهنگ سازی برای تفکیک زباله از مبدا باید به شهروندان آموزش داد که این قبیل زباله‌ها را جدای از هم جمع آوری کنند. سپس سیستمی را طراحی کرد که زباله را از در منزل از شهروند تحویل گرفته و برای تشویق شهروندان مسئولیت‌پذیر، حتی می‌توان در ازای دریافت هر حجم از زباله بازیافتی، مبالغی را به آنها پرداخت کرد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «این طور نباشد که شهروند مسئولیت پذیر، مجبور باشد، برای تحویل زباله‌های تفکیکی خود از یک سر شهر به آن سر شهر برود تا موفق شود به یکی از پایگاه های محدود دریافت زباله های تفکیکی تحویل دهد. باید سیستمی باشد که درِمنزل زباله‌های تفکیکی را دریافت کند و این سیستم دست دلالان نباشد.»
وی درباره چندین طرح اجرا شده در کلانشهر تهران برای دریافت زباله خانگی تفکیک شده، توضیح می دهد:«مردادماه امسال در جنوب شهر تهران(جنب پایانه اتوبوسرانی شهید سروری منطقه 19 ) اولین هایپر مارکت پسماند افتتاح شد. در این هایپر مارکت امکان جمع آوری پسماندهای خشک و نیز پسماندهای الکترونیکی شهروندان فراهم شده است. ضمن این که شهروندان با تحویل دهی این قبیل پسماندهای
خانگی شان می توانند در کیسه های پارچه ای برخی اقلام قابل استفاده دریافت کنند.
یکی از اپلیکیشن‌های قابل استفاده برای
تحویل دهی پسماند خشک خانگی نیز اپلیکیشن بهماند است که گفته می شود از سال گذشته که راه اندازی شده، 10 هزار خانواده در تهران از آن استقبال کرده اند.
به هر جهت گسترش زیر ساخت های این چنینی در همه مناطق کلانشهرها باید در اولویت قرار بگیرد تا هر خانواده با اهتمام به تفکیک زباله از مبدا، بتواند درقبال کار مثبت خود، منبع درآمدی هر چند ناچیز برای خودش رقم بزند و این فرهنگ سازی نهادینه شود.»
شیرابه‌ها عامل اصلی آلودگی خاک
بیش از۷۰ درصد پسماندهای خانگی از مواد آلی تشکیل شده که بر اساس برآوردها، حدود ۵۰ درصد این میزان پسماند، ابتدا به آب پسماند و نهایتا پس از فعل و انفعالاتی به شیرابه
تبدیل می‌شود.
ابوالفضل کریمیان دبیر کارگروه مدیریت پسماندهای کلان شهرهای کشور و مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد، توضیح می دهد: «بر اساس آنالیز‌های صورت گرفته در اداره تحقیق و پژوهش این سازمان با توجه به این که پسماندهای خانگی در شهر مشهد مثل سایر شهرهای کشور، عمدتا از نوع تر است، در مراحل مختلف جمع آوری، حمل و دفن آنها، حجم قابل توجهی آب پسماند و شیرابه تولید می‌گردد. این در حالی است که شیرابه‌ها عامل اصلی آلودگی خاک و محیط‌زیست به شمار می‌روند و لازم است که تولید آن کاهش یابد. به آن مقدار رطوبت و آبی که در پسماندهای شهری موجود است، «آب پسماند» می‌گویند و هنوز عنوان «شیرابه» را نمی‌توان به آنها اطلاق کرد؛ اما این آب‌ها بر اثر فرایند‌های گوناگون و در ترکیب با دیگر پسماندهای آلوده به مواد سمی، به شیرابه‌های بسیار خطرناک
تبدیل می‌شوند.»
وی با بیان این که در هر میلی‌گرم شیرابه، بیش از ۱۰۰ میلیون باکتری مضر وجود دارد، می افزاید: «این میزان باکتری عامل انتقال بیش از ۱۱۸ نوع بیماری حاد و تهدیدی جدی برای سلامت انسان و محیط زیست است.»
مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد با بیان این که عملیات اجرایی احداث بزرگترین لندفیل مهندسی-بهداشتی (دفن پسماند) کشور در شهر مشهد از سال گذشته آغاز شده است، می گوید: «این اولین لندفیلی است که با اهداف زیست محیطی و با استفاده از لوله گذاری و سیستم مکانیزه جمع آوری شیرابه در کشور احداث می‌شود.»
کریمیان در پایان خاطر نشان می‌کند: «با توجه به فصل تابستان و مصرف زیاد میوه‌های پرآب، مسئولیت شهروندان در قبال جلوگیری از تولید شیرابه افزایش می‌یابد. خانواده‌ها با آب گیری
زباله‌های تَر و یا خشک کردن آنها، می‌توانند حجم شیرابه‌ها را درمبدا یعنی از خانه و به تعبیر دقیق‌تر از آشپزخانه، به میزان زیادی کاهش دهند و به سهم خود مانع ازآلودگی بیشتر محیط زیست شوند.»
بازیافت زباله‌های خطرناک
متاسفانه در اغلب شهرهای کشور سیستم مدیریت زباله شهری راه‌کار فراگیر و مناسبی برای گردآوری زباله‌های خطرناک مانند باتری در اختیار شهروندان قرار نداده است. مهدی اصغرزاده یک مامور دریافت زباله‌های خشک در غرفه‌های بازیافت سطح شهر، در مورد ضرورت تحویل دهی باطری ها به غرفه‌های بازیافت توسط شهروندان می‌گوید: «در داخل باطری های
قلمی ماده ای به نام «کادمیم» وجود دارد که در صورت رهاسازی در محیط‌زیست می تواند از طریق خاک و آب جذب شده، محصولات کشاورزی و منابع آبی را آلوده سازد. بهترین کار این است که باطری ها توسط شهروندان از مبدا تفکیک شده و به غرفه های بازیافت تحویل داده شوند.»
وی در ادامه می‌گوید: «یکی دیگر از زباله‌های خشک خطرناک لامپ‌های سوخته هستند. از قرار دادن لامپ های سوخته در محلی که قابل شکستن است، خودداری کنید، چون مواد موجود در آن ها به شدت آلاینده است.»
این کارشناس بازیافت با اشاره به دوره کرونا و حجم زیادی از ماسک ها و دستکش‌های رها شده در محیط زیست
می‌گوید: «تقاضا برای این قبیل اقلام به هفته ای 40 میلیون رسیده است. هرگز نباید این زباله های آلوده را در محیط رها کرد. آن ها را در پلاستیکی قرار داده گره بزنید و به غرفه بازیافت تحویل دهید. چنانچه بیمار کرونایی در منزل دارید، روی پلاستیک زباله اش بنویسید: زباله بیمار کرونایی تا کاملا
مشخص شود.»