بررسی یک عبرت تاریخی؛ زمینه‌ها و شرایط انعقاد معاهده برجام
دام آمریکایی‌ها برای صدام
سهراب صلاحی
بخش دوم: عراق
هنگامی‌که صدام با تحریک آمریکا مشغول جنگیدن با ایران بود، آمریکایی‌ها به شخصی یهودی به‌نام برنارد لوئیس مسئولیت تهیه طرح‌اشغال عراق را سفارش دادند و بعداً نیز صدام را تحریک به حمله به کویت نمودند تا بهانه تهاجم به این کشور فراهم شود و آنگاه در 2003 این کشور را‌اشغال نمودند.
مانند تهاجم رژیم بعث به جمهوری اسلامی، در تهاجم به کویت و‌اشغال این کشور نیز آمریکایی‌ها محرک اصلی رژیم بعث بودند. کمک‌های بی‌دریغ آمریکا در جنگ هشت‌ساله به عراق و روابط ویژه‌ای که سازمان سیا با رژیم بعث عراق ایجاد کرده بود، این اعتقاد را در صدام حسین به وجود آورده بود که دولت آمریکا در این مورد که وی قدرت بیشتری در خاورمیانه به دست آورد مداخله نخواهد کرد زیرا همان زمان در نظر آمریکا دولت عراق متحد استراتژیک این کشور در منطقه به‌شمار می‌رفت. حتی زمانی که مخوف‌ترین جنایات صدام در حلبچه توسط گروه‌های حقوق بشری منتشر شد، در روابط آمریکا با عراق خللی ایجاد نشد.
از سوی دیگر کمک‌های اطلاعاتی، تسلیحاتی، نظامی و سیاسی آمریکا به رژیم صدام، باعث شده بود تا صدام حسین در فکر تبدیل شدن به رهبر جهان عرب باشد و خود را جمال عبدالناصر عراق نشان دهد که در پی بازگرداندن مجدد عظمت دوباره اعراب است. به همین دلیل آنچه در این زمان بر زبان می‌آورد بسیار فراتر از سخنانی بود که قبلاً نیز از او شنیده شده بود. او ادعا کرد: «به خدا سوگند، اگر اسرائیلی‌ها بخواهند کاری علیه ما انجام دهند، خواهید دید که نیمی از کشورشان را در کام آتش فرو خواهیم کشید هرکسی که ما را با بمب اتمی تهدید کند، با توسل به سلاح‌های شیمیایی نابودش خواهیم کرد.»
در این حال آمریکایی‌ها اگرچه در بیانات رسمی و حتی در ملاقات پنج‌تن از سناتورهای آمریکایی با صدام حسین نارضایتی خود را از اظهارات صدام حسین اعلام کردند و حتی بوش پدر در برابر خبرنگاران از صدام خواسته بود تا فوراً اظهارات خود را درباره سلاح‌های شیمیایی پس بگیرد، اما درحالی‌که مسئولین آمریکایی، اقدام به جنگ دیگری از طریق صدام را احتمال داده بودند، دولت آمریکا همچنان اقلام بسیار مهم نظامی به عراق صادر می‌کرد و در بسیاری از موارد اجازه انتقال این تجهیزات طبق برگه‌های رسمی صادرات داده شده بود که توسط وزارت بازرگانی آمریکا صادر شده و کاخ سفید نیز آنها را تأیید کرده بود.
آمریکایی‌ها برای اینکه بتوانند صدام حسین و رژیم بعث عراق را در طراحی پیچیده خود خام و گرفتار نمایند، رئیس‌جمهور این کشور (بوش پدر) در سال 1989 اعلام کرد که برقراری روابط عادی میان ایالات‌متحده آمریکا و عراق در راستای منافع درازمدت آمریکاست که باعث افزایش ثبات در منطقه و غرب آسیا خواهد شد. در آوریل 1990 نیز هیئتی به سرپرستی تاب دال ـ رهبر اکثریت سنا ـ با صدام دیدار و نسبت به وجود رابطه صمیمی میان آمریکا و عراق تأکید کرد.
درحالی‌که صدام به‌طور مکرر کویت را تهدید به حمله می‌کرد، در 24 ژوئیه 1990، مارگارت تاتوایلر ـ سخنگوی وزرات خارجه آمریکا ـ اعلام کرد: «آمریکا هیچ معاهده دفاعی یا امنیتی با کویت ندارد» یک روز بعد در ملاقاتی که با درخواست دولت عراق صورت گرفته بود، خانم ایپریل گلاسپی (سفیر آمریکا در عراق)، وقتی‌که صدام از وی نظر آمریکا را نسبت به مناقشه با کویت و حمله به این کشور پرسید، پاسخ داد: «ما نظر خاصی نسبت به مناقشات کشورهای عربی با یکدیگر نداریم». طبیعی بود که در دولت عراق این مسئله مورد تأکید قرار گیرد که پاسخ سفیر آمریکا، چراغ سبز حمله به کویت است. قبلاً نیز خانم ایپریل گلاسپی در شهادت خود در برابر سنا اعلام کرد که آمریکا در مناقشات ارضی بین کشورهای خاورمیانه از هیچ طرفی طرفداری نمی‌کند.
گزارش سازمان سیا در 1990 نیز حاکی از آن بود که صدام در حال آماده شدن برای راه‌اندازی جنگ دیگری در منطقه است. صدام نیز طی نامه‌ای که از سوی طارق عزیز ـ وزیر خارجه عراق ـ به اتحادیه عرب ارسال شد، کویت را به دزدیدن نفت عراق، ساختن تأسیسات نظامی در قلمرو عراق و همکاری با برنامه‌های امپریالیستی ـ صهیونیستی که به موجب آن قیمت نفت کاهش داده شده بود، متهم نمود. همچنین عراق دولت امارات متحده عربی را نیز تهدید کرده بود. کمی بعد در ملاقات خانم ایپریل گلاسپی با صدام حسین به جهت راه‌اندازی جنگ اقتصادی علیه کشورش، آمریکا را نکوهش کرده بود و به سفیر آمریکا گفت: «سیاست کشورهای خلیج‌فارس نسبت به کاهش قیمت‌های نفت ادامه حیات عراق را به مخاطره انداخته است.»
خانم گلاسپی که دقیقاً طبق دستورات بوش پدر و جیمز بیکر ـ وزیر خارجه ـ سخنان خود را تنظیم کرده بود با صدام حسین اظهار همدردی نمود و گفت: «مساعی شما برای تجدید ساختمان کشورتان مورد تحسین من است. من می‌دانم که شما به پول احتیاج دارید. این را نه‌تنها من بلکه پرزیدنت بوش نیز تصدیق می‌کند و مایل به داشتن روابط بهتری با عراق است.» خانم گلاسپی همچنین در ادامه اظهارات خود به صدام تأکید کرد که دولت متبوعش مایل است خود را از اختلافات میان کشورهای عربی دور نگاه دارد و این نکته را خانم مارگارت تاتوایلر ـ سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ـ نیز بعداً تأکید و روی آن اصرار ورزید.
این در حالی است که آمریکایی‌ها از اختلافات روزافزون عراق و کویت آگاه بودند و این مناقشات فقط به تقاضای عراق برای واگذاری بندری توسط کویت در کرانه خلیج‌فارس و یا بخشش وام‌های پرداختی در طول جنگ از سوی کویت به عراق محدود نمی‌شد بلکه رژیم صدام حسین با تعهد بر اینکه ظرف چند روز به تهران خواهد رسید و حداقل اینکه خوزستان را از ایران جدا خواهد کرد جنگی هشت‌ساله را بر منطقه تحمیل کرد که صدها هزار کشته برای عراق در پی داشت و اینک پس از پایان جنگ هیچ‌کدام از اهداف رژیم عراق برآورده نشده و خسارت‌های سنگینی نیز بر منطقه و مردم عراق تحمیل نموده است ازاین‌رو با توجه به اینکه عراقی‌ها از قدیم معتقد بودند که کویت جزئی از خاک این کشور بود که به‌وسیله انگلیسی‌ها مجزا شده است، بنابراین‌اشغال و ضمیمه کردن به خاک این کشور به‌عنوان استان نوزدهم عراق می‌توانست تا حدودی سرشکستگی از ناکامی در جنگ با ایران را جبران نماید.
بر این پایه بود که مدت‌ها قبل از اینکه خانم گلاسپی با صدام ملاقات نماید و به تعهد بسپارد که آمریکا در مناقشات مرزی عراق و دولت‌های همسایه دخالتی نخواهند داشت شبکه‌های ماهواره‌ای سازمان سیا گزارش‌های زیاد و دقیقی مبنی بر تحرکات نظامی رژیم بعث در مرزهای عراق و کویت ثبت و به کاخ سفید فرستاده بودند. در یکی از این گزارش‌ها گفته شده بود که عکس ماهواره‌ای سازمان سیا حکایت از آن دارد که حداقل سی هزار سرباز عراقی به‌طرف جنوب و در مرز کویت درآمده است. در گزارش‌های بعدی ویلیام وبستر ـ رئیس‌سازمان سیا و کالین پاول ـ رئیس‌ستاد مشترک ـ حمله عراق به کویت را قطعی ارزیابی کردند. در همین راستا وزارت دفاع آمریکا برای اینکه نشان دهد با هرگونه حمله عراق به کویت مخالف است، خواست نیروهای نظامی آمریکا در خلیج‌فارس دست به یک نمایش قدرت بزنند اما هم وزارت خارجه و هم کاخ سفید با این طرح مخالفت کردند به این معنی که باید کماکان موضع بی‌طرفی در مناقشات عراق و کویت حفظ شود.
همچنین باوجودی که مهم‌ترین منابع اطلاعاتی از سوی مقامات سیا در نزد بوش پدر مطرح و چنین ارزیابی می‌شد که حمله صدام به کویت قطعی است، رئیس‌جمهور آمریکا مدعی شد که با تعدادی از رهبران و مقامات عالی‌رتبه خاورمیانه موضوع را در میان گذارده و آنها به وی اطمینان خاطر داده‌اند که عراق فقط می‌خواهد قدری کویت را بچلاند و از این راه امتیازاتی از آن کشور بیرون بکشد برای مثال حسنی مبارک به من گفته است که عراق «به‌زور متوسل نخواهد شد».