روزهای تابستان است و ایام اوقات فراغت،اغلب نوجوانان تمایل به استراحت در این ایام را دارند و به قول خودشان معتقدند صبحی که به خواب رواست به کار روا نیست! خانواده‌ها هم مقاومتی در برابر این مسئله ندارند و همین که فرزندانشان در خانه می‌مانند برایشان نعمت است؛ اما نگاهی به دورتر که بیندازیم؛ دختران و پسران جوانی داریم که تابستان و ایام فراغت سال‌های قبل خود را به بیکاری سپری کرده‌اند و حالا نه مهارتی در دست دارند و نه اراده و پشتکاری برای تلاش و یادگیری.
تابستان که ایام فراغت از درس و مدرسه است، بهترین فرصت برای ایجاد روحیه مهارت‌آموزی، تلاش و پشتکار در نوجوانان است. چه خانواده‌هایی که از گذراندن وقت فرزندانشان در خانه خرسند هستند و چه آنان که با پر کردن وقت کودکان و نوجوانانشان با دوره‌ها و کلاس‌های بی‌هدف و نامرتبط به علاقه و توانایی‌هایشان هستند. مهم‌ترین عمر این آینده‌سازان را به تباهی می‌کشانند و خوب است حتی از همین حالا با برنامه‌ریزی درست و آگاهانه و شناخت مراکز مناسب، فکری برای آنان کنند.
برنامه‌ریزی درست
 نیاز یک اوقات فراغت مفید
مسئولین نظام تعلیم و تربیت تابستان را اوج برنامه‌های پرورشی و فرهنگی در سیستم آموزش و پرورش می‌دانند. این درحالی است که اختتامیه مسابقات فرهنگی هنری که از اول سال تحصیلی آغاز شده در همین ایام است. کارشناسان تربیتی آموزش و پرورش معتقدند معمولا برای این موضوع مهم، دستورالعمل جامع اوقات فراغت در وزارت آموزش و پرورش تهیه و به سطح کشور ابلاغ می‌شود و ادارات کل استان‌ها برنامه‌ریزی در زمینه اوقات فراغت دانش‌آموزان را براساس چارچوب تعیین شدن در آن دستورالعمل تدوین می‌کنند.
پای گفت‌و‌گو با معاونت متوسطه آموزش و پرورش منطقه 8 شهر تهران می‌نشینیم؛ علی مناهی پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان را متکی بر برنامه‌ریزی درست و علمی می‌داند و در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان درباره چگونگی استفاده مفید دانش‌آموزان از ایام اوقات فراغت می‌گوید: «پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در راستای هدایت رفتار و شکوفا کردن استعدادها و ایجاد خلاقیت در آنها ارزشمند است.»
وی همچنین در ادامه می‌افزاید: «دو بخش اصلی تاثیرگذار در روند پر کردن اوقات فراغت      دانش‌آموزان، اول امکانات موجود در جامعه برای برآوردن نیازهای دانش‌آموزان در اوقات فراغت و دوم برنامه‌ریزی درست والدین و تصمیم گیری درست خانواده در پر کردن این اوقات است.»
این کارشناس نظام تعلیم و تربیت معتقد است این موضوع بسیار مهم است که اولیا با شناسایی استعدادها و توانایی‌های فرزند خود و با در نظر گرفتن امکانات محیطی او را به سمت صحیح هدایت کنند، می‌گوید: «البته در شناسایی اصولی و علمی استعدادها، خانواده‌ها می‌توانند ازمشاورین خبره امور تربیتی نیز استفاده کنند.»
مناهی در ادامه گفت‌و‌گوی خود با گزارشگر کیهان بیان می‌کند: «اگر اوقات فراغت به صورت صحیح و هدفمند پر شود، مزایای زیادی از جمله بودن با گروه همسالان، کاهش بی‌تحرکی و انزوای اجتماعی را در پی دارد و الزام به تحرک و فعالیت را در زندگی دانش‌آموزان فراهم می‌کند که به نوبه خود موجب بهبود اعتماد به نفس و ارتقا سطح روابط اجتماعی در آنها می‌شود.»
وی همچنین در تکمیل کلام خود می‌افزاید: «اما باید در نظر داشت شرکت در کلاس‌های متعدد نیز دارای آسیب‌هایی است، ولی اگر در انتخاب‌ها دقت شود می‌توانند باعث افزایش اعتماد به نفس و بهبود روابط اجتماعی، رشد استعداد ذهنی و جهت‌دهی مثبت و تشخیص توانایی‌های دانش‌آموزان و مقدمه‌ای جهت افزایش توانمندی در نیازهای جدید آنها شود.»
در اجرای دستورالعمل تدوین شده برای ایام اوقات فراغت دانش‌آموزان در آموزش و پرورش هر ساله پایگاه‌هایی در مدارس و مراکز ورزشی و فرهنگی آموزش و پرورش دایر شده است.
 علی مناهی درباره این پایگاه‌های تابستانه می‌گوید: «در این مراکز دوره‌های آموزشی، فرهنگی و ورزشی برای دانش‌آموزان تشکیل می‌شود. فعالیت این پایگاه‌ها بر پنج محور اصلی مهارت‌های ارتباطی، معرفتی، هویتی و بصیرتی، مهارت‌های اقتصادی و ‌اشتغالزایی و مهارت‌های ورزشی و سلامت پایه گذاری شده است.»
 معاون آموزش متوسطه منطقه8 آموزش و پرورش ادامه می‌دهد: «اولیا محترم می‌توانند با مراجعه به پایگاه‌ها در مدارس، پایگاه‌های سازمان دانش‌آموزی، پایگاه‌های فکری کودکان و نوجوانان، پایگاه‌های اتحادیه‌های انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزی، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی، کانون‌های فرهنگی و تربیتی، اردوگاه‌ها، مراکز دارالقرآن‌ها، پایگاه‌های بسیج دانش‌آموزی و سالن‌ها و مجتمع‌های ورزشی مراجعه کنند.»
فراغت، فقط تن‌آسایی نیست
در جوامع امروزی، انسان خسته از زنجیر ماشینیزم، اوقات فراغت خود را، فرصتی برای پرداختن به زندگی شخصی خود می‌داند و می‌کوشد از لحظه‌های آن، بیشترین بهره را ببرد. از سویی، چون انسان موجودی انتخاب گر است، همه افراد اجتماع، در سپری کردن این اوقات، به یک گونه فکر و عمل نمی‌کنند.
بسیاری از نوجوانان و جوانان بر این باورند که اوقات فراغت، فرصتی برای خوشگذرانی، تن آسایی و لذت جویی است. آگاه نبودن والدین یا بی‌توجهی آنان به این مسئله، از عواملی است که به این باور و برداشت غلط دامن می‌زند. همچنین بر اثر نبود یا کمبود امکانات تفریحی مناسب با برخی از نوجوانان و جوانان نیازهای تفریحی و عاطفی خود را از راه‌های خلاف و غیرمجاز تأمین می‌کنند. در نتیجه با رواج تفریحات ناسالم، دریچه‌ای برای ورود جوانان به بزهکاری و انحراف باز می‌شود. سن جمعیت کشور ما جوان است و در این میان، مسئولین، خانواده‌ها و وسایل ارتباط جمعی موظفند خطرها و آسیب‌های ناشی از گزینش‌های نادرست نوجوانان و جوانان را در گذران اوقات فراغت، به آنان یادآوری کنند. همچنین با متانت و دوراندیشی لازم، با نسل آینده‌ساز جامعه در زمینه استفاده بهینه از فرصت‌ها، هم فکری کنند و وسایل و امکانات لازم را در این باره در اختیار آنان قرار دهند.
هر دانش‌آموز، یک مهارت
یک کارشناس تعلیم و تربیت در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان درباره تاثیرات مهارت آموزی ایام فراغت در آینده نوجوانان می‌گوید: «امسال محور اصلی برنامه‌های اوقات فراغت بر پایه مهارت آموزی است و شعار پایگاه‌های تابستانی نیز حمایت از کالای ایرانی، هر دانش‌آموز یک مهارت است. اگر دانش‌آموزان استعداد و علاقه لازم برای آموزش مهارت فنی را داشته باشند؛ در این ایام می‌توانند برخی از حرفه‌ها وفنون را تمرین کرده ومهارت‌هایی را بیاموزند.»
وی ادامه می‌دهد: «زمان مهارت‌آموزی در این ایام ممکن است کوتاه باشد، اما می‌تواند در توسعه کارآفرینی و ایجاد انگیزه موثر باشد و دانش‌آموزان را تا حدودی از فضای تئوری دروس خارج کرده و به تقویت قدرت خلاقیت و نوآوری خلاقیت و نوآوری آنها کمک شایانی کند.»
با این کارشناس تعلیم و تربیت درمورد کلاس‌های درسی مدارس که در قالب پایگاه تابستانی در این ایام برگزار می‌شود گفت‌و‌گو می‌کنیم؛ وی بیان می‌کند: «به اعتقاد من در این ایام تابستان که از آن به عنوان اوقات فراغت یاد کردیم درگیر کردن فضای ذهنی دانش‌آموزان به مسائل مطرح شده در کتب درسی توجیهی ندارد و موجب خستگی ذهنی و دلزدگی دانش‌آموزان می‌شود و اگر هم ضعف شدید علمی در دانش‌آموزان احساس می‌شود باید با برنامه‌ریزی صحیح و در خلال سایر فعالیت‌های اوقات فراغت، جایی برای این موضوع دیده شود. البته اظهار نظر در مورد این موضوع برای دانش‌آموزانی که رقابت سخت کنکور را پیش رو دارند متفاوت است.»
وی همچنین به کلام خود می‌افزاید: «مهم‌ترین موضوعی که باید به دانش‌آموزان یاد بدهیم آموزش مهارت‌های زندگی و حضور موثر و مثبت در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، مذهبی، تقویت روحیه خلاقانه و نوآورانه و تشویق آنها به تفکر در امور بر پایه مطالعه است که در اوقات فراغت فرصت کافی برای آموزش این مهم وجود دارد.»این فرهنگی در پایان بیان می‌کند: «ان‌شاءالله مسئولین و خانواده‌های محترم با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند «جوانان در اوقات فراغت به فعالیت‌های بدنی، خدماتی، سازندگی و کمک به پدر و مادر، کمک به خانواده، تذهیب و ورزش بپردازند» برنامه‌ریزی اصولی و مدونی را برای اوقات فراغت دانش‌آموزان داشته باشند.»                                                   اوقات فراغت، تأثیری بسیار مهم و انکارناپذیر در شکل گیری شخصیت جوانان و نیز در فرآیند هویت پذیری آنان دارد. بر این اساس، سهم اوقات فراغت، در برنامه روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه همه مردم جامعه، به ویژه جوانان بسیار بالاست. از این رو، خانواده‌ها، مربیان و مسئولان موظفند به شکل بهتر و سنجیده‌تر به منظور استفاده بهینه از این اوقات طلایی، برای گروه جوان اجتماع برنامه‌ریزی کنند.  
ضرورت استفاده بهینه
 از پنجره‌های باز زندگی انسان
اهل ایمان، از اوقات فراغت خود، نردبان برای رسیدن به خدا و تکامل معنوی خود می‌سازند. بدین ترتیب، در اوقات فراغت خویش بیش از هر زمان دیگر به خدا نزدیک و شکوه لحظه‌های نیایش، در کام آنها ماندگار می‌شود. از این رهگذر، در جای جای زندگی آنها نقش‌های جاودانی از این اوقات به یادگار می‌ماند. عالمان از این گونه فرصت‌ها برای شکوفایی عالی و اندیشیدن سود می‌جویند، تفکری که بزرگان دینی، ساعتی از آن را بهتر از هفتاد سال عبادت می‌دانند و در پرتو آن، به سوی خالق بی‌نیاز ره می‌سپارند. هنرمندان نیز اوقات فراغت خود را به منظور آفرینش آثار هنری و نوآوری به کار می‌گیرند. ورزشکاران نیز از این فرصت‌های کم نظیر، برای پرورش جسم و جان خویش بهره می‌جویند. در این میان برای برخی افراد اوقات فراغت، از ملال آورترین و اندوه بارترین زمان‌ها به شمار می‌رود و می‌پندارند که فرصتی است برای درهم شکستن ارزش‌ها، هنجارها و قواعد اجتماعی زندگی شان. بر این اساس، ضرورت استفاده بهینه از پنجره‌های باز زندگی انسان، به خوبی آشکار می‌شود. فرهنگ‌های گوناگون هر یک به نوعی به نهادینه شدن اوقات فراغت تأکید می‌ورزند. وجود ضرب المثل‌هایی همچون «شیطان برای دست‌های بیکار، کار می‌تراشد» یا «مغز تنبل، کارگاه شیطان است»، پیرو این واقعیت است که اگر انسان از ساعت‌ها و لحظه‌های آزاد زندگی خود در جهت رشد و کمال فردی و اجتماعی استفاده نکند،‌ای بسا این فرصت‌ها وبال گردن او می‌شود و پی آمدهای تلخ و ناگواری را برای او و دیگران به همراه دارد                      
 چه نیکوست که کارگزاران و دست‌اندرکاران مقوله اوقات فراغت، به ترویج و اشاعه این شیوه و الگوی تازه و پربار اهتمام ورزند و اقدام لازم را برای فرهنگ‌سازی نهادینه کردن آن فراهم آورند.
در سال‌های اخیر، روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، ضرورت استفاده بهینه از اوقات فراغت را به نسل جوان جامعه گوشزد کرده و از زیان‌های بهره‌گیری نادرست از این زمان‌ها سخن به میان آورده و مباحثی همچون آسیب شناسی اوقات فراغت را مطرح و بررسی کرده‌اند.