نگاهی به معضلات مسافرکش‌های شخصی در کلان‌شهرها- بخش نخست
مسافرکش‌های شخصی با پلاک شهرستان‌ها در پایتخت!
مستقیم... شریعتی، تجریش، خانم سوار نمی‌شوید؟ آقا سوار نمی‌شوید مسیر ما مستقیم است، سوار شوید... صدای ممتد بوق، دعوای مسافرکش‌های شخصی من اول گفتم... آقا سوار نشوید... من اول گفتم، همهمه، ترافیک، سر و صدا، درگیری میان رانندگان از جمله صحنه‌های زشت و تکان‌دهنده‌ای است که این روزها زیاد با آن مواجه می‌شویم، جولان مسافرکش‌های غریبه در پایتخت، رفتار رانندگانی که یک خودروی ارزان قیمت خریده و به سمت تهران حرکت کرده‌اند تا با آمدن به پایتخت به خیال خود درآمد کلانی برای خود دست و پا کنند مسافران را خسته و درمانده کرده است...
مشکل مسافرکش‌هایی که مجوز قانونی ندارند و ازطریق ماشینی که در اختیار دارند به عنوان وسیله‌ای برای درآمدزایی استفاده می‌کنند و باعث مزاحمت برای مسافران و تاکسیرانان می‌شود امروزه به یکی از معضلات مهم جوامع شهری به خصوص پایتخت‌نشینان تبدیل شده است.
مسافرکشی با خودروی شخصی
یکی از چالش‌های مهم حمل و نقل در شهرها به مسئله مسافرکشی با خودروی شخصی مربوط می‌شود. این مسافربرها که تعدادشان هم کم نیست وارد میدان رقابت با تاکسیران‌ها شده‌اند و بدون توجه به این مسئله که فعالیت‌شان غیرقانونی است با دیگر رانندگان دوئل می‌کنند. مسافرکش‌های شخصی آرامش بازار حمل و نقل را برهم زده و از عاملان اصلی ناهنجاری در شبکه‌های حمل ونقل شهری هستند.
یک راننده تاکسی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره آشفته بازار حمل و نقل در تهران می‌گوید: «خیلی‌ها با تصور اینکه تهران بهشت حمل و نقل و تردد مسافران است اقدام به خرید یک ماشین ارزان قیمت می‌کنند و با در دست داشتن گواهینامه‌ای که از عمر آن چند سال هم نگذشته راهی پایتخت می‌شوند و در چهارراه‌ها، خیابان‌ها و مسیرهای پررفت و آمد اقدام به مسافرکشی می‌کنند و جلوی پای هر کسی ترمز کرده و او را سوار می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «متأسفانه به دلیل اینکه نظارت قانونی صحیح و محکمی نسبت به اقدام این مسافرکش‌ها وجود ندارد آزادانه به کار خود ادامه می‌دهند و در بسیاری از موارد تعداد مسافرهایی که جابه‌جا می‌کنند از ما هم بیشتر است و مسلما درآمد زیادی هم به دست می‌آورند که آنان را در انجام مسافرکشی ترغیب می‌کند و امنیت شغلی ما را به خطر انداخته است.»
این راننده تاکسی همچنین می‌گوید: «اگر نیروی انتظامی، پلیس راهنمایی و رانندگی و دولت این مسافرکش‌ها را متوقف و آنها را جریمه کند دیگر در پایتخت شاهد تردد مسافرکش‌های شخصی نخواهیم بود و در کنار این مسئله مشکلات دیگر از جمله مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ حل و فصل خواهد شد.»
خانمی که خود را افتخاری معرفی می‌کند در این باره می‌گوید: «بارها به خودم می‌گویم که دیگر سوار خودروهای مسافربری شخصی نمی‌شوم و این بار آخر است چرا که هم رفتار رانندگان این خودروها دور از ادب و نزاکت است و برخی مواقع از خود رفتارها و حرکات ناشایسته‌ای نشان می‌دهند و هم از نظر مبلغ کرایه هم بعضا از دیگر تاکسی‌ها بیشتر مطالبه می‌کنند. به همین دلیل ترجیح می‌دهم که سوار تاکسی‌های زردرنگ یا سبزرنگ که قانونی هستند و تحت نظارت سازمان تاکسیرانی قرار دارند بشوم اما متأسفانه شرایطی به وجود می‌آید که برخی مواقع مجبور می‌شوم از همین مسافرکش‌های شخصی استفاده کنم و بدون بحث و مجادله هر مبلغی که می‌گویند بپردازم، زیرا اکثر تاکسی‌های زردرنگ یا سبزرنگ تمایل به سوارکردن مسافرهای دربستی دارند و هنگامی که یک مسیری را به آنها می‌گوییم پا را روی گاز گذاشته و از ما دور می‌شوند و این در شرایطی است که برخی مواقع کار فوری و ضروری داریم که باید حتما سروقت جایی حاضر باشیم یا شرایط خیابان به گونه‌ای است که ماندن زیاد در خیابان جایز نیست و باید حتما سوار تاکسی شویم و به کارمان برسیم به همین دلیل ناچار می‌شویم که خودروهای مسافربری شخصی را انتخاب کنیم.»
سردار «محمدرضا مهماندار» رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ با اشاره به اینکه تهران حدود 9 میلیون نفر جمعیت ثابت دارد که با احتساب جمعیت شناور، تعداد آن به 12 تا 13 میلیون نفر می‌رسد می‌گوید: «روزانه حدود 20 میلیون سفر شهری در درون تهران انجام می‌شود که در این میان 40 درصد از جابه‌جایی شهروندان را خودروهای شخصی برعهده دارند، اما این خودروها به دلیل اینکه در ساعات پیک ترافیک 67 درصد معابر را اشغال می‌کنند بیشتر از اینکه در حمل و نقل مسافران تاثیرگذار باشند، فضای معابر را اشغال می‌کنند و مشکلاتی در این زمینه به وجود می‌آورند.»
وی مشارکت مردم و همکاری پلیس و تمام دستگاه‌ها را برای رفع مشکل ترافیک ضروری دانسته و اضافه می‌کند: «در دو هفته اول مهرماه و همزمان با شناورشدن ساعت اداری زمان سفرهای درون شهری نسبت به سال گذشته 23 درصد کاهش یافت که این مسئله نشان‌دهنده همکاری خوب پلیس، شهرداری و مردم است.»
شغلی با مشکلات فراوان
مسافرکشی شغلی است که متأسفانه تعداد زیادی از جوانان کشور را به خود جلب کرده و بسیاری از افراد به سبب رکود حاکم بر اقتصاد کشور، خانه و کاشانه خود را ترک کرده و به تهران یا شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند. اما اگر از این جوانان در کارهای تولیدی و مشاغل صنعتی و کشاورزی استفاده می‌شد مسلما چرخه‌های رشد و توسعه کشور پرقدرت‌تر به راه خود ادامه می‌داد.
در مسیر میدان پونک به طرف دانشگاه علوم و تحقیقات سوار یک پراید سفید رنگ می‌شوم که هنوز نایلون‌های آن را برنداشته و بوی نو و تازگی می‌دهد، از راننده که جوانی 25-6 ساله است سؤال می‌کنم چرا به شغل مسافرکشی روی آورده است و چرا شهر خود را ترک کرده و به تهران آمده است، او که خود را سعید معرفی می‌کند با لحنی که زیاد هم از کار خود راضی نیست، می‌گوید: «چاره‌ای جز این نداشتم، در شهرم کار نبود و تازه هم ازدواج کرده‌ام و مجبورم خرج زندگی خود را تأمین کنم. به همین دلیل با سرمایه‌ای که به سختی من و همسرم تهیه کردیم این ماشین را خریدم و راهی تهران شدم تا لقمه نانی به دست آورم و خانواده‌ام را تأمین کنم.»
وی اضافه می‌کند: «می‌دانم که شغل مناسبی را انتخاب نکرده‌ام چرا که شلوغی و ترافیک از یک طرف و درگیری با رانندگان تاکسی از طرف دیگر برای آدم اعصاب نمی‌گذارد و از همه مهم‌تر اینکه جایی برای ماندن ندارم و مجبورم شب‌ها در ماشین خودم بخوابم! اما در شرایط حاضر تنها راه گذران زندگی من از طریق مسافرکشی است و چاره‌ای به جز آن ندارم.» این راننده جوان همچنین می‌گوید: «وقتی شرایط خودم را با سایر همسالان و پسرهای فامیل مقایسه می‌کنم می‌بینم که باز هم خدا را شکر می‌توانم لقمه‌نانی به دست بیاورم ولی اکثر پسرهای فامیل در شهر ما بیکار هستند و از این وضعیت خسته شده‌اند!»
از سعید درباره درآمد روزانه سؤال می‌کنم، وی در پاسخ می‌گوید: «درآمد مسافرکشی مبلغ ثابتی نیست، بستگی به مسافر دارد و بین 20 تا 50 هزار تومان متغیر است. مثلاً برخی از روزها مسافر زیاد دارم ولی برخی روزها مسافر چندانی ندارم و البته هزینه بنزین را هم باید در نظر بگیریم چرا که حداقل باید روزی 10 هزار تومان پول بنزین بدهم، اما باز هم خدا را شکر می‌کنم که بالاخره درآمدی دارم.»
به این راننده جوان خاطرنشان می‌کنم که آیا می‌دانی این شغل غیرقانونی است و بدون مجوز به این حرفه و شغل روی آورده‌ای؟!
وی در پاسخ می‌گوید: «بله می‌دانم ولی واقعاً چه کار باید بکنم؟ من مسئولیت یک خانواده را برعهده دارم و مجبورم برای تأمین معاش خود شغلی را انتخاب کنم و در شرایط حاضر به این شغل روی آورده‌ام. از نظر تحصیلی هم زیاد درس نخوانده‌ام و مناسب با رشته تحصیلی خودم هم نمی‌توانم کاری پیدا کنم هر چند که دوستانی دارم که بسیار تحصیلکرده هم هستند ولی بیکار هستند و کاری ندارند!»
سعید را با پراید سفیدش ترک می‌کنم و به سمت دانشگاه می‌روم در حالی که جوانان زیادی را می‌بینم که برای رفتن به دانشگاه و سرکلاس حاضر شدن عجله دارند و با خود می‌گویم کسی چه می‌داند که این جوانان عاقبتشان چه می‌شود؟ آیا اینطور که هراسان و شتابان به سمت کلاس‌ها می‌روند و می‌خواهند هر چه سریع‌تر مدرک خود را بگیرند در آینده ضمانت شغلی دارند؟ آیا به شغل مناسب دست پیدا خواهند کرد؟! آمار رسمی و دقیقی از تعداد مسافربرهای شخصی در تهران یا شهرها وجود ندارد اما متأسفانه تعداد این خودروها روز به روز در حال افزایش است و پلاک‌های شهرستانی در تهران افزایش یافته است.
این مسافرکش‌ها که تشکیلات و آموزش و مسئولیت‌پذیری ندارند و مشخصات راننده و خودرو آنها ثبت نشده است از عاملان ناهنجاری‌های شبکه‌های حمل و نقل شهری و برخی جرایم هستند.
نظارت بر فعالیت مسافرکش‌های شخصی
در سطح شهر تهران خودروهایی تردد می‌کنند که پلاکشان ایران 11 - ایران 22، ایران 55 و... نیست و متعلق به شهرهای دیگر است، این خودروها غالباً اقدام به حمل و نقل و جابه‌جایی غیرقانونی مسافران می‌کنند و مشکلات متعددی را برای سیستم حمل و نقل شهری ایجاد می‌کنند، در گذشته نیز معضل مسافرکش‌های شخصی وجود داشته است اما این روزها به دلیل مشکلات اقتصادی هجوم خودروهای پلاک شهرستان به سمت تهران به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.
کارشناسان اقتصادی معتقدند هرگونه حمل و نقل عمومی که توسط خودروهای شخصی صورت بگیرد باید حتماً ساماندهی شده و تحت نظارت و کنترل قرار گیرد، هم به لحاظ تعرفه‌های قیمتی و هم به لحاظ رعایت شئونات مختلف اجتماعی.
بنابراین خودروهای مسافربری شخصی باید تحت نظارت دقیق قرار بگیرند و خودروهایی که خارج از این چارچوب باشند مورد تأیید نیستند.
«مازیار حسینی» معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران درباره فعالیت خودروهای مسافربری شخصی به واقعیت تلخی اشاره کرده و گفته که برخی از این رانندگان به صورت تیمی عمل کرده و عموماً هم به سلاح سرد مجهز هستند و با ایجاد رعب و وحشت به فعالیت خود ادامه می‌دهند. وی با بیان اینکه لازم است برای تعیین تکلیف این موضوع شورای تأمین استانداری به موضوع ورود کند، اعلام کرده که رانندگان خودروهای پلاک شهرهای دیگر به دلیل عدم نظارت کافی به هیچ صراطی مستقیم نمی‌شوند و همچنان به مسافرکشی غیرقانونی و بدون مجوز خود ادامه می‌دهند.
اگر بسیاری از مشکلات حمل و نقل درون شهری به طور ریشه‌ای حل و فصل شود شاید دیگر چندان نیاز نباشد که شهروندان از خودروهای مسافربری شخصی در سطح شهرها استفاده کنند.
کارشناسان حمل و نقل معتقدند راه حل مشکلات ترافیک کلان شهرها با توسعه حمل و نقل عمومی امکان‌پذیر است.
در چنین شرایطی اگر در سیستم حمل و نقل عمومی مترو 40 درصد، تاکسی‌ها 25 درصد، اتوبوس‌ها 25 درصد را برعهده بگیرند چندان جایی برای خودروهای شخصی باقی نمی‌ماند و کیفیت و استاندارد موجود در سیستم حمل و نقل هم افزایش می‌یابد. بنابراین برای ریشه‌کن کردن مشکل مسافرکش‌های شخصی همه نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط باید با یکدیگر همکاری کنند و برای این مشکل که در ابتدای راه است فکری اساسی نمایند.