حذف پایان‌نامه ارشد از «سبد تحصیلی»خوب یا بد؟!
هر از چندگاهی خبرهایی مبنی بر حذف پایان‌نامه ارشد در رسانه‌ها منتشر می‌شود و این‌بار رسانه‌ها از ابلاغیه سازمان مرکزی دانشگاه آزاد به واحدهای این دانشگاه مبنی بر اختیاری بودن پایان‌نامه برای ورودی‌های 95 خبر دادند.
مسئله حذف پایان‌نامه از «سبد» تحصیلی دانشجویان ارشد از آنجایی هرازچند گاهی منتشر می‌شود که پایان‌نامه و روند پایان‌نامه نویسی در مقاطع مختلف آموزش عالی به عنوان مهم‌ترین دغدغه دانشجویان مطرح می‌شود و همین مسئله سبب شده تا بازار پایان‌نامه فروشی برای سوءاستفاده‌گران داغ شود.
ماجرا از کجا آغاز شد
اوایل سال 88 و زمان ریاست وزیر وقت در وزارت علوم، موضوع حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی ارشد هم مطرح شده بود و دکتر محمد حسینی که در آن زمان در سمت قائم مقام وزیر قرار داشت، درباره تغییرات احتمالی در دوره‌های کارشناسی ارشد در مصاحبه خود با همشهری آنلاین گفته بود: «امسال قرار است برخی دانشگاه‌ها، شیوه جدیدی را بیازمایند که در آن «آموزش»، محور قرار می‌گیرد. بر این اساس دیگر پایان‌نامه خودبه‌خود از گردونه کار خارج می‌شود، چرا که این امر وقت بسیاری از دانشجو را می‌گیرد و «استاد راهنما» هم به واسطه اینکه درگیر پایان‌نامه است، نمی‌تواند به سایر امور رسیدگی کند».
وی ادامه می‌دهد: «اساس این تصمیم در دوره کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها شیوه فعلی تحصیل ادامه پیدا خواهد کرد و در کنار آن دو شیوه جدید به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد. این شیوه‌ها ممکن است ادامه یابد و ممکن است قطع شود؛ یک شیوه آموزش‌محور و یک بحث پژوهش‌محور. البته شیوه آموزش محور تنها در 14 دانشگاه خاص اجرا خواهد شد؛ یعنی به این 14 دانشگاه از سوی وزارت علوم مجوز داده شده است که واحد پایان‌نامه را حذف کرده و به جای آن واحدهای آموزشی ارائه دهند؛ در روش پژوهش‌محور، تمرکز روی کارهای تحقیقاتی خواهد بود. البته این معنایش این نیست که واحدهای آموزشی نداشته باشند. یا در روش آموزش محور معنایش این نیست که آنها کارهای پژوهشی نداشته باشند. این تصمیم به منظور استفاده بهینه‌تر از امکانات دانشگاه‌های مختلف اتخاذ شده است و سرعت کار را هم بیشتر خواهد کرد».
طی چند روز گذشته مجددا طرح حذف پایان‌نامه در مقطع تحصیلی ارشد مطرح شد؛ اما به راستی این طرح از کجا نشأت گرفته و با تحقق آن چه منافع و مضراتی در بردارد؟
بر اساس اخبار منتشر شده در رسانه‌ها، با توجه به اینکه این موضوع از طرف سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شده که دانشجویان کارشناسی ارشد ورودی 95 می‌توانند به صورت آموزش محور فارغ‌التحصیل شوند، اما به نظر می‌رسد که این اختیار به متولیان واحدهای دانشگاهی داده شده تا بتوانند با اختیار خود، پایان‌نامه را حذف کنند.
این طرح دارای مقاومت چندین واحد در اجرا بوده است که دربردارنده موضع متولیان در اجرا می‌باشد. در همین زمینه به بررسی نظرات موافقین و مخالفین طرح حذف پایان‌نامه ارشد می‌پردازیم:
مسعود اخوان‌فرد(عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد) طرح حذف پایان‌نامه در ارشد را پاک کردن صورت مسئله و از بین بردن فلسفه وجودی کارشناسی ارشد دانست؛ در کارشناسی ارشد فرد از طریق پایان‌نامه ورزیده و آماده ورود به دکتری می‌شود. از نظر آقای اخوان فرد باید به جای پاک کردن صورت مسئله در ریشه‌یابی و حل آن باشیم.
مجتبی شریعتی نیاسر(معاون آموزشی وزیر علوم) نیز بحث حذف پایان‌نامه را قابل تأمل دانسته و معتقد است باید شرایطی وجود داشته باشد که قابل اجرا باشد اما باید نظارت بر پایان‌نامه را دقیق‌تر کرد.
اسلام ناظمی(عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی) نیز معتقد است: اگر هدف صرفا کلاس و امتحان باشد که دیگر آن را نمی‌توان تحصیلات تکمیلی قلمداد کرد؛ زیرا تا قبل از این مقطع دانشجویان بر همین روند بوده‌اند یعنی از ابتدای تحصیلات تا مقطع کارشناسی ارشد وضع بر همین منوال است.
محمدرضا مخبردزفولی نیز معتقد است: پایان‌نامه‌های تقلبی و مقالات غیر علمی دانشجویان در شورای عالی انقلاب فرهنگی در دست بررسی است و این شورا با برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها کاملا موافق است زیرا این کار ترویج نقد را می‌کند و جلوی هرگونه هتاکی را می‌گیرد.
طبق اظهارات فوق می‌توان علت اصلی طرح حذف پایان‌نامه در سطح ارشد را سرقت علمی، هدررفت وقت، اشتغال کاذب پایان‌نامه فروشی و بطور خلاصه ناکارآمدی دانشگاه‌ها در عرصه تولید و کارآمدی علم دانست.
از سوی دیگر زیر سوال رفتن تحقیق و تربیت افراد پژوهش محور در سطح ارشد چالش اجرایی شدن این طرح می‌باشد؛ لذا به نظر می‌رسد نظارت قوی دانشگاه‌ها و وزارت علوم بر امر پایان‌نامه‌نویسی در کنارارزش نهادن به پایان‌نامه‌های کاربردی یکی از بدیل‌ها است. در صورت تحقق حذف پایان‌نامه در مقطع ارشد نیز می‌توان منتظر راهکارهای جایگزین برای پژوهش محوری در جهت پیوند با جامعه که از اهداف دانشگاه است، ماند.