دیدگاه دانشجویی
«حذف پایان‌نامه» یا پاک کردن صورت مسئله؟!
مدتی است مسئله پایان‌نامه فروشی به یکی از موضوعات مهم در حوزه آموزش عالی کشور تبدیل شده که مقابله با آن در دستور کار مسئولان قرار‌دارد؛ فروش پایان‌نامه در چند سال اخیر به بازاری داغ و پرسود برای دلالان حوزه آموزشی تبدیل شده است.
این مسئله تا جایی پیش رفته که صدای مسئولان، اساتید و پژوهشگران بلند شده است؛ اخیراً مخبر دزفولی به عنوان دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در همین رابطه، یکی از دلایل تقاضا برای خرید پایان‌نامه را اجبار دانشجویان مقاطع مختلف برای اخذ واحد پایان‌نامه دانست و از عدم ضرورت وجود این واحد در دوره کارشناسی و موافقت وزرای علوم و بهداشت برای حذف آن در دوره مذکور سخن گفت.
با این وجود محمدعلی برخورداری (رئیس دانشگاه علم و صنعت) با انتقاد از این موضوع، حذف این واحد را نامناسب خواند و بر حل ریشه‌ای موضوع فروش پایان‌نامه تأکید کرد؛ وی تقاضا برای خرید و فروش پایان‌نامه را ناشی از مشکلات معیشتی اساتید خواند و گفت باید این فرهنگ در جامعه ترویج شود که خرید پایان‌نامه از فروش آن به‌مراتب زشت‌تر باشد؛ از طرفی بیژن وثوقی (معاون دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف) بهترین سیاست در مورد حذف پایان‌نامه‌ها را اعطای تصمیم‌گیری به مسئولان خود دانشگاه‌ها دانست؛ به عقیده وی ممکن است برای برخی رشته‌ها تهیه پایان‌نامه مهم باشد و به‌نوعی اعتبار محسوب شود.
با این وجود برخی کارشناسان حذف پایان‌نامه کارشناسی را به دلیل مقابله با معضل پایان‌نامه فروشی، نادرست و پاک کردن صورت مسئله می‌دانند؛ این افراد معتقدند دانشجویان کارشناسی در واحد پایان‌نامه، شیوه‌ها و راه‌های تحقیق و پژوهش را می‌آموزند و در این صورت است که می‌توان لفظ دانشجو و مهندس را به آنها اطلاق کرد در غیر این‌صورت دانشجویان با دانش‌آموزان هیچ فرقی ندارند؛ علاوه بر این با بررسی خروجی‌های قابل قبول و با کیفیت دانشجویان کارشناسی ارشد، به این مسئله می‌توان پی برد که کیفیت پایان‌نامه این افراد ارتباط مستقیمی با پایان‌نامه آنها در دوره کارشناسی دارد همچنین به جای حذف این واحد، دانشجویان باید روش‌های تحقیق، آموزش مقاله‌نویسی یا حداقل با اصول ارائه سمینار علمی آشنا شوند که روحیه پژوهش و تحقیقاتی در دوره کارشناسی وجود داشته باشد.
به طور کلی باید توجه داشت هدف از انجام پایان‌نامه کارشناسی تولید علم نیست و انتظار از آن فراگیری پژوهش است باید راهکاری اندیشید که این معضل حل شود نه اینکه صورت مسئله را پاک کرد و در پیش گرفتن چنین راهکاری قطعاً منجر به تقلید آموزشی خواهد شد و این مسئله با فضای آموزشی و پژوهشی که باید حاکم بر محیط دانشگاه‌ها باشد کاملاً در تضاد است.
برخی از کارشناسان معتقدند که با توجه به اینکه اکثر پایان‌نامه‌ها در دوره کارشناسی به‌صورت انفرادی انجام می‌شود، می‌توان با گروهی کردن آن، هم روحیه همکاری تیمی را تقویت کرد و هم علاقه‌مندی دانشجویان به پژوهش و کیفیت مطلوب پایان‌نامه را تضمین کرد یا در برخی رشته‌ها دانشجویان در پایان تحصیل خود باید دوره کارآموزی را بگذرانند بنابراین می‌توان با اتصال دوره کارآموزی به دوره پایان‌نامه و تعریف موضوعی مرتبط با دوره کارآموزی، هم از طریق تحقیق و پژوهش مشکل صنعت را حل کرد و پایان‌نامه را کاربردی کرد و هم می‌تواند زمینه نوآوری دانشجویان را در حوزه صنعت تقویت کند یا لزوم برگزاری جلسه دفاع برای پایان‌نامه‌های دوره کارشناسی مورد توجه قرار‌گیرد زیرا دانشجویی که خود را در معرض داوری و نقد نبیند به سمت و سوی پژوهش نیز کشیده نخواهد شد.
به‌طورکلی باید در موضوع حذف تحقیق و پژوهش در مقاطع مختلف تحصیلی این موضوع را در نظر داشت که حذف پایان‌نامه از مقطع کارشناسی ممکن است بتواند تخلفات اندک علمی را تا حدودی کاهش دهد اما به‌طور قطع امکان‌پذیر نیست زیرا موضوع مقاله علمی و ارائه پایان‌نامه تنها مربوط به دوره کارشناسی نیست و دانشجویان مقاطع بالاتر هم با آن روبه‌رو هستند بنابراین ممکن است گاه گذرشان به بازارهای سودجویی بیفتد.
در نهایت این نکته را نیز باید توجه داشت که اگر در این دوره زمانی، تصمیم به حذف پایان‌نامه دوره کارشناسی گرفته شود، یقیناً در طی سال‌های آتی باید منتظر حذف پایان‌نامه از دوره‌های کارشناسی ارشد در شیوه آموزشی- پژوهشی یا حتی دوره دکترا باشیم بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به دنبال راهکاری باشد که معضل تقلب از پایان‌نامه‌نویسی، رَخت بربندد لذا نمی‌توان با حذف واحد پایان‌نامه صورت مسئله را پاک کرد.
امیرسعید قنبری
فعال دانشجويي و کارشناس علم و فناوري