اعتراف اندیشمندان غربی به اعتقادی بودنِ انقلاب اسلامی ایران
مکتبی و اعتقادی بودنِ انقلاب اسلامی ایران حقیقتی است که در اعترافات برخی دانشمندان غربی متجلی شده است که چند نمونه از آنها را ذکر می‌کنیم:
زنده شدن عظمت ديرينه جهان اسلام
روژه گارودي انديشمند معروف فرانسوي تصریح می‌کند: «انقلاب اسلامي ايران تأثيرات زيادي در بيداري مسلمانان جهان و احياي باور‌های ديني داشت. در عصري كه مي‌رفت عزّت و شوكت اسلامي توسط استعمارگران و دشمنان اسلام پايمال گردد و اخلاق و ارزش‌های اسلامي به بوته فراموشي سپرده شود، انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني(ره) به وقوع پيوست و فرهنگ و تمدن اصيل اسلامي را به ارمغان آورد و بارقه اميد را در دل ميليونها مسلمان در گوشه و كنار دنيا زنده كرد و باعث تجديد حيات اسلام و زنده شدن مجد و عظمت ديرينه جهان اسلام شد.»(1)
انقلاب اسلامى؛ انقلابی فرامدرن
میشل فوکو فیلسوف اروپایی، اسلامی بودنِ انقلاب اسلامی را تجزیه و تحلیل و به آن اعتراف نموده است.
در کتاب انقلاب اسلامی ایران(ویراست چهارم) آمده است:
«ميشل فوكو، فيلسوف مشهور فرانسوى و نظريه‌پرداز فرامدرنيسم در جريان انقلاب اسلامى ايران به تهران و قم مسافرت كرده و از نزديك شاهد وقوع انقلاب بوده است. وى مقالات متعددى نیز در اين باره منتشر كرده است. فوکو در خصوص ریشه‌یابی علل وقوع انقلاب اسلامى ايران معتقد است که اين انقلاب نمىتواند با انگيزه‌هاى اقتصادى و مادى صورت گرفته باشد؛ زيرا جهان، شاهد شورش و قيام همۀ مردم بر عليه قدرتى می‌باشد كه مشكلات اقتصادى آن در حدی بزرگ نبوده كه در نتيجۀ آن، ميليونها ايرانى به خيابانها بریزند و قیام کنند. از این روی، ریشۀ این انقلاب را باید در جایی دیگر جستجو کرد.
از ديدگاه فوكو، زبان، شكل و محتواى مذهبى انقلاب اسلامى ايران امرى عارضى، اتفاقى و تصادفى نيست، بلكه در حقیقت، این رهبری مذهبی بود که با تكيه بر موضع مقاوم و انتقادىِ سابقه‌دار در مکتب تشیع در برابر قدرت‌هاى سياسى حاكم و نيز نفوذ عميق در دل ایرانیان توانست آنان را اين‌گونه به قیام وادارد؛ آن هم عليه رژيمى كه بی‌شك يكى از مجهزترين ارتش‌هاى دنيا را در اختيار داشت و از حمايت مستقيم آمريكا و دیگر قدرت‌‌ها برخوردار بود». او در خصوص نقش برجسته رهبرى انقلاب مى‌گويد:
«شخصيت آيت‌الله خمينى پهلو به افسانه می‌‌زند. هيچ رئيس دولتى و هيچ رهبر سياسى‌ای - حتى به پشتيبانى همه رسانه‌هاى كشورش - نمی‌تواند ادعا كند كه مردمش با او پيوندى چنين شخصى و چنين نيرومند دارند.»
به نظر فوكو، روح انقلاب اسلامى در اين حقيقت نهفته است كه ايرانی‌‌ها از خلال انقلاب خود درصدد ایجاد تحول و تغيير در خويش بودند. در واقع هدف اصلى آنها ايجاد تحولی بنيادين در وجود فردى و در حیات سیاسی و اجتماعى و در نحوۀ تفكر و شيوۀ نگرش خویش بود. ايرانيان خواهان این بودند که تجربه و نحوۀ زيستن خود را دگرگون سازند و برای این منظور، پیش از هر چيز، خود را هدف قرار داده بودند. آنان راه اصلاح را در اسلام يافتند؛ اسلامی که براى آنان هم دواى درد فردى و هم درمان بيمارى‌ها و نواقص اجتماعی بود.
فوكو براى درك انقلاب اسلامى مستقيماً به سراغ مردم انقلابى در خيابانها رفته است. به نظر وى از نگاه این مردم، حكومت اسلامى از يك سو حركتى براى ارائه نقشى دائمى و تعريف شده به ساختارهاى سنتى جامعۀ اسلامى و از سوی ديگر راهى براى ورود ابعاد معنوى به زندگى سياسى بود. مفهوم معنويت‌گرايى سياسى، بن‌مایۀ تحليل فوكو از انقلاب اسلامى ايران را تشكيل می‌دهد. بدين ترتيب فوكو انقلاب اسلامى ايران را انقلابی فرامدرن خوانده است.»(2)
تنها انقلاب آگاهانۀ دنیا
تدا اسکاچپل یکی از مشهورترین نظریه‌پردازان انقلاب‌ها‌ست. او معتقد است: «اگر در دنیا تنها یک انقلاب آگاهانه ایجاد شده باشد، آن انقلاب، انقلاب ایران است.»
از نگاه او، هنگامی که در اثر نوسازی شدید، یعنی اصلاحات ارضی، مهاجرت گسترده به شهرها، توسعه نظام آموزش و پرورش جدید، موضع‌گیری منفی شاه نسبت به بازار، مانند مداخله در تجارت و کنترل بازار و نیز کنار نهادن روحانیون از فعالیت‌های مربوط به تعلیم و تربیت، قضاوت و مانند آن، یأس و از خودبیگانگی اجتماعی پدید آمد و حکومت، آسیب‌پذیرشد، مجموعه‌ای از عناصر فرهنگی ریشه‌‌دار در تاریخ اسلام شیعی و نیز اسطوره بنیادین تشیع یعنی حضرت امام حسین(ع) مراسم مذهبی، شبکه مساجد و روحانیت به گونه‌ای هوشیارانه انقلاب اسلامی را به وجود آورد.(3)
گردآوری: کامران پورعباس
____________________________
1- روزنامة جمهوری اسلامی، 13/3/1387.
2- انقلاب اسلامی ایران(ویراست چهارم)، صص: 44 و 45.
3- برگرفته از: نظریه تدا اسکاچپل و انقلاب اسلامی ایران؛ انقلاب اسلامی بیرون از مدار تحلیل غربیان، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، کد خبر: 34766، تاریخ خبر: 12/11/1392.