حمایت از مظلوم از شاخصههای صراط مستقیم
بندگان خداوند همواره از خداوند خواهان نعمتهای خاص هستند. در نمازهای روزانه بارها از خداوند میخواهند که آنان را به صراط مستقیم هدایت کند. «اهدنا الصراط المستقیم»، این صراط مستقیم راهی است که دارندگان نعمتهای خاص در آن قرار دهند و از آن بهرهمند بوده و به درستی آن را به کار گرفته و اعمال شکر میکنند. (فاتحه الکتاب، آیه 7)
خداوند در آیه 69 سوره نساء این بندگان خاص الهی را معرفی میکند که از نعمتهای خاص برخوردار شدهاند. آنان مومنان مطیع خدا و پیامبر(ص)، پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحان هستند.
اما سؤال اساسی این است که اینان چه خصوصیتی داشتند که ما باید خط مشی آنان را پیروی کنیم و از خداوند میخواهیم که ما را در همان راه ایشان قرار دهد؟ آنچه در سوره حمد مطرح است قرار گرفتن در راه مستقیم ایشان است. پس خط مشی و روش آنان میبایست مهم و اساسی باشد؛ اما این خط مشی چیست که در آیه 69 سوره نساء بیان نشده است؛ هر چند که در آیات سوره حمد به طور کلی بیان شده که ایشان مغضوب و ضال (گمراه) نبودهاند؛ اما چه چیزی در خط مشی آنان بوده که موجب شده تا مغضوب و گمراه نشوند.
پاسخ این سؤال را میتوان در آیه 17 سوره قصص جستوجو کرد. خداوند در این آیه از زبان حضرت موسی(ع) میفرماید: رب بما انعمت علی فلن اکون ظهیرا للمجرمین؛ پروردگارا! به سبب نعمتی که به من ارزانی داشتی پس من هرگز پشتیبان مجرمان نیستم و نخواهم بود.
در این آیه به خوبی مشخص شده که خط مشی صاحبان نعمت غیر از ایمان و اعمال صالح، حمایت از مظلوم و ترک حمایت از ظالم است. به این معنا که هرگز اهل نعمت خود را بیرون از دایره عدالت قرار نمیدهند. آنان همواره در حمایت عدالت و عادل خواهند بود و در کنار مجرمان نمیایستند که حقوق دیگران را نادیده گرفته و جرمی را در حق دیگران مرتکب شوند.
بر اساس همین خط مشی است که خداوند در آیه 75 سوره نساء مومنان را سرزنش میکند که چرا در کنار مستضعفین قرار نمیگیرند و به حمایت کسانی نمیپردازند که از خانه و دیارشان به ظلم آواره شدهاند و حقوق طبیعی و انسانی آنان سلب شده است و چرا به کارزار با این ظالمان نمیپردازند؟
بر همین خط مشی است که امیر مومنان(ع) در آخرین لحظات عمرش در هنگام شهادت به حسنین(ع) چنین سفارش میکند: شما را به ترس از خدا وصیت میکنم و وصیت میکنم که در طلب دنیا مباشید، هر چند، دنیا شما را طلب کند، بر هر چه دنیایی است و آن را به دست نمیآورید یا از دست میدهید، اندوه مخورید. سخن حق بگوئید و برای پاداش آخرت کار کنید. ظالم را دشمن و مظلوم را یاور باشید. (نهجالبلاغه، نامه 47)
پس فلسفه و هدفی که به عنوان خط مشی و رویه دایمی صاحبان نعمتهای خاص شناخته و معرفی شده است، پرهیز از هر گونه ظلم و حمایت و پشتیبانی از ظالم و مجرم است. تاکید بر مجرم در آیه از آن روست که جرم، عملی ظالمانه اجتماعی و در حق دیگران است و کسی که حقوق دیگران را نادیده میگیرد به عنوان مجرم معرفی میشود. این بدان معناست که جنبه اجتماعی در اصول دعوت پیامبران و خط مشی اصلی آنان اصالت و اهمیت دارد.
حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم و مجرم به اشکال گوناگون میتواند تحقق یابد. اینکه خداوند در آیه 75 سوره نساء جنگ و کارزار را بیان میکند آخرین حرکت است. از نظر قرآن هر حرکت فکری و فرهنگی و عملی و علمی برای حمایت از عدالت و عادل انجام شود اصالت دارد؛ چنانکه حتی دفاع از مظلوم و مستضعف بدون توجه به دین، مذهب، جنسیت، رنگ و نژاد و مانند آن اصل اساسی است که در این آیه مورد تاکید است.
وقتی ملتی به خیابان میآید و علیه ظالم به دفاع از مظلوم تظاهرات میکند؛ چنین رفتاری هم به معنای اظهار کردن مخالفت و انکار قلبی و زبانی علیه ظالم است و هم به معنای پشتیبانی از مظلوم است.