صدیقه توانا
«یکی از اهداف اصلی دشمنان اسلام و ملت ایران، تغییر فرهنگ و اخلاق مردم بویژه سبک زندگی آنان است. ادب و دوری از هتاکی حتی از صحبت با مخالفان یکی از مسائل مهم در سبک زندگی اسلامی است که تلاش زیادی برای مقید نبودن مردم به ادب انجام می‌گیرد که متاسفانه در برخی موارد هم موفق بوده‌اند.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور با ایشان به برخی از ابعاد مختلف سبک زندگی اسلامی اشاراتی کردند و داشتن ادب و دوری از هتاکی  را هم یکی از این ابعاد خواندند.
بی‌تردید یکی از ضرورتهای زندگی اجتماعی داشتن انعطاف در برقراری روابط اجتماعی است و هرگونه رفتار بی‌ادبانه و هتاکی  در این نوع روابط از سوی هیچ‌کس پذیرفته نمی‌شود. همچنین یکی از مهارتهای ایجاد ارتباط کلامی موثر رعایت ادب و حفظ حرمت مخاطب است.
بی‌احترامی و حرمت شکنی حتی در نحوه صدا زدن و هرگونه نگاه کردن حالت روانی را برای مخاطب به وجود می‌آورد که سخنان گوینده را نمی‌پذیرد بلکه آتش خشم و تنفر از گوینده را در درون وی به وجود می‌آورد.
از این جهت رعایت ادب و احترام مخاطب حتی در مواردی که مخاطب پایبندی به آن ندارد ضرورت می‌یابد.
از این جهت است که حضرت ابراهیم(ع) در گفت‌وگوی منطقی خویش با توهین عمویش آزر روبه‌رو می‌شود و تهدید او را می‌شنود باز هم حرمت او را نگه می‌دارد و بزرگوارانه می‌فرماید: «سلام بر تو! من به زودی از پروردگارم برایت تقاضای عفو می‌کنم، چرا که او همواره نسبت به من مهربان بوده است. (سوره مریم آیه 7)
این نوع برخورد حضرت ابراهیم(ع) نشان می‌دهد که یکی از عوامل موثر در ارتباط کلامی، پاس داشتن رعایت ادب و احترام در گفت‌وگو باشد.
همچنین از نحوه موعظه لقمان حکیم با فرزندش تاثیر پند و اندرز مشخص می‌شود که از مهارتهای کلامی موثر رعایت ادب و احترام به خصوص نسبت به کوچک‌ترها است.
هنگامی که لقمان به فرزندش در حالی‌که او را موعظه می‌کرد گفت: پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک ظلم بزرگی است.
تعبیر یا نبی حاکی از نهایت احترام و ادب لقمان همراه با مهربانی در ارتباط کلامی او با فرزندش است.
به اعتقاد کارشناسان تربیتی، بدون رعایت احترام در گفت‌وگو نه تنها گفت‌وگو تاثیر مثبت ندارد، بلکه به تنش‌ها و مشکلات می‌افزاید و متکلم و متکلمین را از مقصود وی که همان رساندن پیام و تاثیر در مخاطب است باز می‌دارد.از این روست که خاموشی در بعضی از مواقع بهتر از سخن گفتن است که به همراهش پشیمانی بیاورد.
حضرت علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «خاموشی که بزرگواری را در تو پوشد بهتر از سخنی است که پشیمانی برای تو بار آورد. و حضرت رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «خاموشی مایه زینت برای دانشمند و پوشش برای نادان است.» به همین دلیل است که گفته می‌شود از مهارتهای لازم در ارتباط کلامی موثر رعایت ادب و حفظ احترام متقابل است.
حفظ احترام بزرگ‌ترها
پدر خسته از سرکار نایلون به دست واردخانه می‌شود، با زحمت کلید را از جیبش در می‌آورد و عصبانی وارد سالن می‌شود. همسرش مشغول آشپزی و شستن ظروف است، سلام و خسته‌نباشیدی می‌گوید و دوباره سرگرم کارش می‌شود، یکی از پسرها روی کاناپه جلوی تلویزیون لم داده و فرزند دیگرش سر در یقه فرو برده در دنیای مجازی سیر می‌کند،فقط صدایی نحیف و نازک از گلویشان به معنی سلام خارج می‌شود.
خون در رگهای پدرش به جوش می‌آید. هیچ‌کس تکانی به خود نمی‌دهد که حتی از جا بلند شود تا وسایل را از دستش بگیرد، طاقتش تاب می‌شود و با فریادی بلند بچه‌ها را به خود می‌آورد تا شاید کمی خودشان را جمع و جور کنند. ولی پسرها فقط تکانی می‌خورند و دوباره سرگرم کار خود می‌شوند. پدر وسایل را روی میز آشپزخانه می‌گذارد و در یک جمله می‌گوید: والا ما قدیم ندیما جرأت نداشتیم جلوی پدرمان پایمان را دراز کنیم و حرف بزنیم الان بچه‌ها جواب سلام مرا هم به زحمت می‌دهند، عجب دوره زمانه‌ای شده است. این گله و شکایت خیلی از پدران امروزی است که این نوع رفتار بی‌ادبانه فرزندانشان خیلی آزارشان دهد.
ادب در دنیای امروز البته ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است و دامنه وسیع‌تری را شامل می‌شود. که داشتن ادب سیاسی و ادب اجتماعی با توجه به آنکه در شرایط حساس انتخابات قرار داریم باید بیشتر مورد توجه و نظر کاندیدا ها و مردم قرار گیرد. در گزارش پیش‌رو ادب را بیشتر از جنبه سیاسی و کاری مورد نقد و بررسی قرار دادیم و نظر کارشناسان و اهل فن را در این زمینه جویا شدیم.
تغییر شکل آداب معاشرت
«هیچ نیازی به گفتن نیست که ادب و احترام در دنیای مدرن شکل و روش متفاوتی دارد.تکنولوژی و بویژه فناوری‌های مدرن ارتباطی نه تنها روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار داده است بلکه تا اندازه‌ای اصول آداب معاشرت همچون رعایت احترام و ادب را نیز از فرم گذشته خود خارج ساخته است.»
این مطلب را امین هاشم‌پور روان‌شناسی می‌گوید و در تکمیل حرفهایش خاطرنشان می‌کند: «حالا کمتر کسی از نسل جدید را می‌توان یافت که در یکی از شبکه‌های اجتماعی نباشد، در این دنیای بی حد و مرز مجازی، احترام شکل دیگری دارد، به طور مثال کامنت گذاشتن و لایک کردن نشانه ادب فرد است.»
از هاشم‌پور در مورد دلیل کم رنگ و عوض شدن نوع احترام برخی از کودکان نسل کنونی سوال می‌کنم. وی در توضیحاتی می‌گوید «در دنیای مدرن، بخش زیادی از کنترل رفتاری کودکان از حیطه اختیار والدین خارج شده است، به گونه‌ای که دنیای مجازی و گوشی‌های همراه به مقدار زیادی جایگزین والدین شده‌اند.
این روان‌شناس در ادامه به جایگزین شدن روابط مجازی به جای روابط حقیقی و عاطفی اشاره کرده و می‌گوید: «حتی ارتباط و تاثیرگذاری همسالان تا اندازه زیادی تحت تاثیر فناوری قرار گرفته است، هم‌اکنون بنا به ضرورت، کودکان کمتر در کوچه مشغول بازی هستند.»
این کارشناس در این زمینه مثال ملموس‌تری می‌زند و می‌گوید: «در گذشته اگر پدر وارد خانه می‌شد، دیگران به احترام او از جا برمی‌خاستند و سلام می‌کردند. اما حالا این رفتار از بچه‌ها سر نمی‌زند که البته شاید بی‌ادبی از دید بچه‌های امروزی نباشد ولی خیلی هم رفتار محترمانه‌ای نیست.
ولی در مجموع نوع رفتار و احترام در شبکه‌های مجازی خیلی متفاوت شده و همین مسئله ما را از سبک زندگی اسلامی دور می‌کند و والدین بخصوص باید خیلی مراقب رفتار فرزندان خود از بچگی باشند چرا که ادب و احترام را بچه‌ها در خانه و از والدین خود آن هم به صورت ملموس و عینی می‌آموزند.»
اندیشه فکری و دوری از هتاکی
ادب یکی از ویژگی‌های بارز انسانی است و آنچه انسان را از سایر موجودات متمایز می‌کند این است که در مقابل دیگران با یک ادب ناشی از رشد و بصیرتی که دارند برخورد می‌کنند.
خانم مینو اصلانی مسئول بسیج جامعه زنان کشور و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درخصوص اهمیت ادب که یکی از معیارهای مهم و ضروری سبک زندگی اسلامی است که در تمام ابعاد زندگی سیاسی و اجتماعی یک فرد و جامعه باید مورد توجه قرار گیرد؛ خاطرنشان می‌کند: «ادب حکایت از اندیشه و فکری می‌کند که قابل دفاع و مطرح شدن است بدون آنکه نیاز به هتک حرمت باشد . یعنی‌هرچه اندیشه‌ قوی‌تر باشد، ادب نیز قوی‌تر است.»
وی در ادامه به بحث ادب و رعایت حرمت در بحث انتخابات و تبلیغات کاندیداها اشاره کرده و می‌گوید: «هر جریان فکری که انتخابات را پرشور کند و قدم در مسیر انتخابات بگذارد هر قدر ملاحظه طرف مقابل بیشتر درنظر گرفته شود، نشان از مکتب قوی‌تر آن خواهد داشت و هر قدر به سمت هتاکی پیش رود مشخص است که بینش و منش او قابل دفاع نخواهد بود.»
این مدرس دانشگاه در ادامه به اهمیت داشتن ادب و رعایت آن در مسائل اجتماعی تأکید کرده و می‌گوید: «در مباحث اجتماعی نوع روش و منش افراد را از نوع برخورد مؤدبانه او تشخیص می‌دهیم که مثلاً آیا یک فرد در تعاملات اجتماعی دارای یک ثبات روحی هست یا خیر؟»
خانم اصلانی با اشاره به اینکه رفتار مؤدبانه ناشی از چند مؤلفه از جمله شخصیت اصیل و خانوادگی یک فرد است خاطرنشان می‌کند: «ثبات فکری و شخصیتی و ثبات هویتی مبنی بر ارزش‌های اخلاقی از جمله این مؤلفه‌هاست که همه منجر به این می‌شود که فرد یک برخورد منطقی با دیگران داشته باشد و ادب و اخلاق اسلامی را رعایت‌کند.»
مسئول بسیج جامعه زنان کشور در ادامه در باب داشتن ادب و دوری از هتاکی به دیگران به این موضوع باور دارد که کسی که به دیگران بی‌حرمتی می‌کند شخصیت خانوادگی و بی‌ثباتی شخصیت خود را در وهله اول برملا می‌سازد و سپس به دیگران ضربه می‌زند، بخصوص در مباحث سیاسی.
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: حضرت علی(ع) در سخنانی قریب به این مضمون فرموده‌اند: «من از همه سیاستمدارترم اگر قرار است کسی مقایسه شود، اما اخلاق و منش دینی و آموزه‌های اسلامی به من اجاره نمی‌دهد مثل بقیه سیاستمداران به دیگران هتاکی کنم و نفاق در گفتارم باشد.»
این مدرس دانشگاه می‌افزاید: «هرچه فرد سیاستمدار به معنای واقعی به مکتب اهل‌بیت(ع) نزدیک‌تر باشد از رفتارهای نفاق‌آلود و تهدید و ارعاب برای به کرسی نشاندن حرف خود پرهیز می‌کند، اما متأسفانه گاهی در برخی افکار سیاسی می‌بینم یک جناح برای پیروزی خود از تهمت و رفتارهای غیرمؤدبانه و هتاکی به دیگران ابایی ندارد، رفتارهایی که به هیچ وجه در تراز انتخابات و در مقوله انقلاب اسلامی نیست.»
اصلانی بر این نکته تأکید می‌کند: «اگر سیاستمداران تربیت‌های اسلامی را مطالعه و روش و منش اسلامی را مرور کنند و تلاش نمایند برای حرف حق خود، دلیل و منطق آورند و با عبور نکردن از خط قرمزها به مردم اطلاع‌‌رسانی کنند، مردم به راحتی خود تصمیم می‌گیرند، اما گاهی متأسفانه آنچه اتفاق می‌افتد تزویر و فضای غبارآلودی است که مطامع حزبی را به کرسی می‌نشاند تا آنکه شفافیت کار یک کاندیدا معرفی شود.»
اصلانی در ادامه اما به این نکته هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «مردم ما فهیم هستند و مرزبندی‌ها را می‌شناسند، بنابراین باید با صداقت با مردم رفتار شود چرا که صداقت یکی از مؤلفه‌های رفتار مؤدبانه است.»
به اعتقاد این مدرس دانشگاه وقتی ادب توأم با صداقت باشند مردم آن را می‌پذیرند، بنابراین هر گروه و جناح و دسته‌ای که با صداقت و شفافیت بیشتری کاندیدای خود را به مردم معرفی کند بدون آنکه گروه‌های دیگر را با برخورد غیرمؤدبانه از میدان خارج کند می‌تواند در یک فضای آزاد اندیشه‌ای و رقابت سالم حضور یابد و پیروز میدان شود.
تناقض بین سیاست‌ها و رعایت ادب
در اثنای تشکیل حکومت اسلامی و در صدر اسلام مخصوصاً در زمان حکومت حضرت علی(ع) تناقض اصلی بین سیاست‌هایی که حضرت داشتند و افکار و دستگاه‌های مردمی و جامعه وجود داشت بنابراین بحث هتاکی و بی‌ادبی کردن در جامعه یک مقوله تازه و خاصه یک عصر مثل عصر کنونی نیست.
دکتر مجید کاشانی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان بحث ادب و احترام گذاشتن در مسائل اجتماعی و سیاسی و در زندگی فردی و اجتماعی را از زاویه دیگری مورد بحث قرار می‌هد. وی به دوران حکومت حضرت علی(ع) و رعایت ادب در مسائل سیاسی روز اشاره می‌کند و می‌افزاید: «در آن دوران هم که خود حضرت می‌خواستند با مبنا قرار دادن قرآن و عترت جامعه را بر اساس اصول و موازین عقلی اداره کنند، سنت‌های مخرب و دست و پاگیری که در آن زمان طی قرون متمادی بین مردم بود و مردم با آنها خو کرده بودند، مانع از اجرای سیاست‌های صحیح و عملکرد حضرت علی(ع) در آن دوران حکومت بود، بنابراین حضرت علی(ع) خطاب به مردم در خطبه‌ها می‌گفتند بین کار من و شما در برخی از زمینه‌ها و در برخی موارد ممکن است تناقضاتی وجود داشته باشد، من شما را برای خدا می‌خواهم و شما مرا برای خودتان می‌خواهید، لذا باید در برخورد با مردم به‌گونه‌ای رفتار شود که به شعور و آگاهی آنها لطمه‌ای وارد نشود.
دکتر کاشانی می‌افزاید: «این حرف درمورد اقشار بسیار پایین جامعه وجود دارد بنابراین از زمامداران و متولیان حکومتی انتظار می‌رود آیینه تمام‌نمای اداره یک حکومت اسلامی را برمبنای ایده‌آل‌ها و آرمان‌های حکومت اسلامی رقم بزنند که در صدر اسلام عالی‌ترین مورد آن در زمان حکومت حضرت علی(ع) بود و برای آنکه یک رابطه توأم با احترام به حقوق انسانی و شهروندان و همه کسانی که تحت لوای یک حکومت زندگی می‌کنند باشد، در درجه اول توجه به حقوق شهروندان و الگو بودن مسئولان برای مردم باید مورد دقت قرار گیرد.»
دکتر کاشانی با تأکید به نوع روابط محترمانه انسانی در برخوردهای اجتماعی تحت هر شرایطی خاطرنشان می‌کند: «افراد یک جامعه باید از تخریب یکدیگر پرهیز کنند و نقاط ضعف را تا جایی مدنظر قرار دهند که به شأن و منزلت و اعتماد افراد و مشارکت‌های اجتماعی آنها برنخورد.»
این استاد جامعه‌شناس در تکمیل صحبت‌هایش به رعایت ادب و احترام در شبکه‌های اجتماعی که آزادی تام دارند اشاره کرده و می‌گوید: «مثلاً وقتی در شبکه‌های اجتماعی و مجازی رعایت ادب و احترام نمی‌شود مردم به راحتی آن را ترک می‌کنند و خیلی از افراد روشنفکر تلاش می‌کنند در شبکه‌های اجتماعی وارد شوند که با رعایت و ادب با آنها برخورد شود و این در زندگی واقعی هم وجود دارد، افراد به گروه‌هایی روی می‌آورند که برخوردی در شأن با آنها شود.»